Είμαι από εκείνους που δεν θορυβήθηκαν από την επιλογή του Leave στο Βρετανικό δημοψήφισμα. Θα έλεγα ότι υποδέχθηκα αυτήν την εξέλιξη με αισιοδοξία. Η ιδεατή αναμφίβολα εκδοχή θα ήταν να μην έχουμε φθάσει καν στο Βρετανικό δημοψήφισμα. Να ξυπνήσουν κάποιο πρωί οι Ευρωπαίοι ηγέτες, και κυρίως αυτοί που κατέχουν δεσπόζουσα θέση, να προχωρήσουν στην αυτοκριτική τους και να συνειδητοποιήσουν πως οι ασκούμενες πολιτικές ακρωτηριάζουν τις προοπτικές της Ένωσης, καθιστούν θνησιγενές το εγχείρημα που ξεκίνησε πριν πολλά χρόνια από ανοιχτόμυαλους οραματιστές όπως ο Jean Monnet και ο Robert Schuman. Όμως μια τέτοια ιδεατή εκδοχή ανήκει δυστυχώς στην σφαίρα του φαντασιακού, οπότε ας επιστρέψουμε στον κακοτράχαλο πραγματισμό.
Υπό αυτό το πρίσμα, θεώρησα θετική εξέλιξη την έκβαση του βρετανικού δημοψηφίσματος. Όχι για την ουσία του. Δε θέλω την Μ.Βρετανία αποκομμένη από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, ούτε αντίστροφα την Ευρωπαϊκή Ένωση απαλλαγμένη από τη Γηραιά Αλβιώνα. Επιπλέον δεν παραγνωρίζω άμεσες και απτές,οικονομικές και πρακτικές συνέπειες που θα επέλθουν από την ψήφο της Πέμπτης,και ορισμένες εξ αυτών είναι ήδη ορατές στον ορίζοντα.
Η αποτίμηση επομένως χρειάζεται στάθμιση. Δεν είναι ανεπιφύλακτη η επιλογή. Και προσωπικά στην έκβαση του δημοψηφίσματος, διακρίνω και ακούω ήδη την εκκωφαντικότητα του μηνύματος.
Δεν προσεγγίζω το εν λόγω αποτέλεσμα ως ένα σάλπισμα επιστροφής στον απομονωτισμό, ως τη χρυσή ευκαιρία οριστικού ενταφιασμού του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Κάθε άλλο. Αποδαιμονοποιώ το εν λόγω αποτέλεσμα ως ένα σκληρό αλλά αναγκαίο μέσο αφύπνισης και ταρακουνήματος της Ευρώπης, για την αλλαγή πλεύσης προς μια πιο ανθρώπινη, βιώσιμη και ουσιαστική Κοινότητα.
Είμαι πεπεισμένος πλέον πως ο δογματισμός και η μακαριότητα των πολιτικών ελίτ της Ευρώπης μόνο μ' ένα ισχυρό, συμβολικό ράπισμα θα μπορούσε να διαταραχθεί. Και ήδη παρακολουθούμε πληθώρα Ευρωπαίων ηγετών να επισημαίνει τη στρεβλή πορεία των ακολουθούμενων πολιτικών, να τονίζει την αναγκαιότητα επαναχάραξης της περπατησιάς της Ευρώπης, την απαγκίστρωση από την ιδεοληψία των ασφυκτικών πολιτικών λιτότητας.
Ο μεγάλος ασθενής σήμερα είναι η ίδια η Ευρώπη. Η Ευρώπη που ξεστράτισε από τις ιδρυτικές της αρχές και αξίες. Σήμερα δυστυχώς η αποθέωση του οικονομισμού, ο εξουσιασμός των οίκων αξιολόγησης και των ανομιμοποίητων χρηματοπιστωτικών Αγορών, συμπυκνώνουν τον πυρήνα των ακολουθούμενων πολιτικών. Η διατύπωση ιστορικών και δημοκρατικών προταγμάτων έχουν τεθεί στο περιθώριο. Η Ευρώπη των Λαών, των πολιτών, μετετράπη σε κομπιουτεράκι αριθμών και εξισώσεων.
Όμως δεν είναι αυτή η Ευρώπη. Η Ευρώπη είναι πρόταση ζωής. Είναι πρότυπο αρμονικής συμβίωσης και συναδέλφωσης λαών και ανθρώπων. Είναι μια κοινότητα με πνευματικά, αξιακά και πολιτισμικά εφόδια τόσο αναγκαίων σ' ένα ευρύτερο ερεβώδες σκηνικό σκοταδισμού και οπισθοδρόμησης.
Δυστυχώς σήμερα η Ευρώπη απώλεσε την θεσμική και πολιτική της αυτενέργεια. Κατέληξε εν πολλοίς παρακολούθημα της ισχύος του Οικονομισμού. Εξισώθηκε σε επίπεδο λόγου με πολυεθνικές εταιρείες. Με την διαφορά ότι στόχευση της Ευρώπης είναι η εμπέδωση της δημοκρατίας και της ευημερίας των Ευρωπαίων, ενώ σκοπός των εταιρειών είναι ο προσπορισμός κέρδους. Και καλά κάνουν, την Ευρώπη ψέγω.
Θυμάμαι ακόμα το 2008 που ως μαθητής μέσω μιας έκθεσης που είχα γράψει επισκέφθηκα την καρδιά της Ευρώπης, τις Βρυξέλλες. Θυμάμαι τον τότε Επίτροπο Περιβάλλοντος Σταύρο Δήμα να μας μιλά με πάθος και καθαρό λόγο για τον αγώνα που έδινε η Επιτροπή, ώστε να ανακοπεί η πορεία της επέλασης των γενετικώς τροποποιημένων προϊόντων στην ευρωπαϊκή επικράτεια. Αυτό ναι, ήταν υπόδειγμα θεσμικής και πολιτικής αυτενέργειας. Ήταν δύναμη ισχύος μιας Ένωσης που λογοδοτεί και αντλεί δύναμη από τόσα εκατομμύρια πολιτών.
Στον αντίποδα του ως άνω παραδείγματος, τίθεται η ατολμία και η υποχωρητικότητα της Ε.Ε. στο ζήτημα της εφαρμογής της περίφημης Διατλαντικής Σχέσης Εμπορίου και Επενδύσεων (TTIP) μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ, όπου αντιστρατεύεται κοινοτικά κεκτημένα και τις θεμελιώδεις εγγυήσεις του ευρωπαϊκού Κοινωνικού Κράτους Δικαίου.
Η Ευρώπη πρέπει να βάλει επομένως και πάλι στον πυρήνα της άνθρωπο. Να κατοχυρώσει το πλέγμα προστασίας του Κοινωνικού Κράτους Πρόνοιας, που την διαφοροποιεί από τις υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις. Να δώσει απτές λύσεις για το φλέγον ζήτημα της νεανικής ανεργείας και του εκφυλισμού των δημογραφικών δεικτών στα ευρωπαϊκά κράτη. Να διασφαλίσει το αίσθημα ασφάλειας και βεβαιότητας των πολιτών σε μια εποχή φόβου και αδυναμίας. Να απλώσει θεσμούς δημοκρατικής νομιμοποίησης στον τρόπο λήψης των αποφάσεων.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση σήμερα έχει καταλήξει ένα ανερμάτιστο γραφειοκρατικό μόρφωμα, που δεν ενσαρκώνει το όραμα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Η Ευρώπη όμως είναι το σπίτι μας. Κάποιες φορές απαιτείται μια αναγκαία αφύπνιση για να συνειδητοποιηθεί πως χρειάζεται επαναθεμελίωση, ριζική ανακαίνιση. Οι ανθρωποκεντρικές αξίες, η ελευθερία, η δημοκρατία είναι τα συστατικά αυτού του οικοδομήματος. Η Ευρώπη του Oυμανισμού πρέπει να επανέλθει και πάλι στο προσκήνιο.