Από μια επίσκεψη στο σπίτι του Χαλεπά

Τα βλέπεις όλα αυτά και συλλογίζεσαι. Αντιλαμβάνεσαι ακόμα πώς έφυγε ο κόσμος από την επαρχία κι ήρθε στην Αθήνα και στα άλλα αστικά κέντρα. Ήρθε από το χωριό, από το, σχετικά μεγάλο και άνετο, σπίτι με το περιβόλι, για να μείνει σε κάποιο από τα σπιρτόκουτα που τα αποκαλούν διαμερίσματα. Δεν ήταν, τελικά, μόνο το ψωμί που βρήκανε στην πόλη. Μπήκανε σε σπίτια όπου δεν χρειάζονταν το κερί και τη λάμπα πετρελαίου για να βλέπουνε το βράδυ. Δεν χρειάζονταν να μαζέψουν ξύλα για να φτιάξουν το φαγητό. Δε χρειάζονταν να πάνε στο ξινάρι, την κεντρική πηγή του χωριού, για να φέρουν τη στάμνα με το νερό για τις ανάγκες του νοικοκυριού.
Memitina via Getty Images

Στον Πύργο της Τήνου βρίσκεται το σπίτι-μουσείο του Γιαννούλη Χαλεπά. Ειδικοί της τέχνης θεωρούν ότι είναι ένας από τους κορυφαίους γλύπτες του νεοελληνικού κράτους. Αν όχι ο κορυφαίος. Έργα του, εκτός των άλλων, μπορεί να συναντήσει κανείς στο Α' Νεκροταφείο της Αθήνας, στην Εθνική Γλυπτοθήκη στο Γουδί, σε διάφορα μουσεία της Τήνου και αλλού.

Το θέμα μου όμως εδώ δεν είναι ο μαρμαρογλύπτης. Υπάρχουν άλλοι που μπορούν να πουν περισσότερα. Το θέμα μου είναι το σπίτι του. Για την ακρίβεια, οι σκέψεις που μου γεννήθηκαν, αντικρίζοντας πώς ήταν ένα σπίτι στην Τήνο την προπολεμική περίοδο. Μια περίοδο που, χρονικά, δεν είναι και τόσο μακρινή από τη σημερινή. Για την ακρίβεια, οι συνθήκες ζωής στην επαρχία, ήταν οι ίδιες, περίπου μέχρι και την περίοδο της Χούντας. Σε πολλές περιοχές της χώρας, τα πράγματα δεν άλλαξαν παρά τη δεκαετία του '80. Μιλώ πάντα για την επαρχία.

Πώς ήταν το σπίτι μπορεί να το δει κανείς με φωτογραφίες αναρτημένες σε διάφορες ιστοσελίδες. Αυτό που θέλω να περιγράψω, βασικά, είναι το τι λείπει σε σχέση με το σύγχρονο σπίτι. Λείπει το δίκτυο παροχής ηλεκτρικού ρεύματος. Λείπει το δίκτυο παροχής ύδατος. Λείπει η αποχέτευση. Λείπει η θέρμανση, εκτός από ένα τζάκι. Φυσικά, δεν αναφέρομαι καν στο τηλέφωνο.

Αντί για τα δίκτυα αυτά, σ' ένα σημείο του σπιτιού, μπορεί να δει κανείς, το γυάλινο μπουκάλι με το κερί. Πάνω από τον νεροχύτη, υπάρχει το μεταλλικό δοχείο για το νερό, με τα βρυσάκια. Στη μια του πλευρά το τζάκι. Σε άλλο δωμάτιο η αποθήκη για τα ξύλα. Σε ένα άλλο σημείο, ένα δωματιάκι με τον απόπατο, τη στοιχειώδη τουαλέτα δηλαδή. Σε αυτήν την οικία τουλάχιστον υπήρχε. Ήταν κι εσωτερική. Σε άλλες ήταν εξωτερική. Σε άλλες δεν υπήρχε καν. Στις περισσότερες περιπτώσεις, ύστερα από χρόνια, με τις ανακαινίσεις και τις επεκτάσεις, εντάχθηκε και η τουαλέτα στην κύρια δομή του σπιτιού.

Όσοι είναι πάνω από 50 χρονών κι έχουν μεγαλώσει σε χωριό, τα παραπάνω τα έχουν βιώσει. Όσοι νεότεροι που έχουν συγγενείς που να ανήκουν στην παραπάνω κατηγορία, μπορεί και να τα έχουν ακούσει.

Τα βλέπεις όλα αυτά και συλλογίζεσαι. Αντιλαμβάνεσαι ακόμα πώς έφυγε ο κόσμος από την επαρχία κι ήρθε στην Αθήνα και στα άλλα αστικά κέντρα. Ήρθε από το χωριό, από το, σχετικά μεγάλο και άνετο, σπίτι με το περιβόλι, για να μείνει σε κάποιο από τα σπιρτόκουτα που τα αποκαλούν διαμερίσματα.

Δεν ήταν, τελικά, μόνο το ψωμί που βρήκανε στην πόλη. Μπήκανε σε σπίτια όπου δεν χρειάζονταν το κερί και τη λάμπα πετρελαίου για να βλέπουνε το βράδυ. Δεν χρειάζονταν να μαζέψουν ξύλα για να φτιάξουν το φαγητό. Δε χρειάζονταν να πάνε στο ξινάρι, την κεντρική πηγή του χωριού, για να φέρουν τη στάμνα με το νερό για τις ανάγκες του νοικοκυριού. Υπήρχαν και οι εγκαταστάσεις υγιεινής που ήταν ανύπαρκτες στο χωριό. Το χειμώνα, και για μερικές ώρες κάθε μέρα, υπήρχε θέρμανση σε όλα τα δωμάτια του σπιτιού.

Πρέπει κανείς να τα έχει βιώσει για να καταλάβει. Να έχει διαβάσει βιβλία. Να έχει ακούσει τις περιγραφές. Να τα έχει δει σε κάποιο μουσείο. Σε πολλά μέρη στην Ελλάδα υπάρχουν μουσεία με λαογραφικό περιεχόμενο. Αξίζουν μια επίσκεψη. Σε κάθε άλλη περίπτωση είναι αδύνατον να αντιληφθεί τη διαφορά στην ποιότητα ζωής που λαμβάνει ο άνθρωπος σήμερα, σε προηγμένες χώρες, πολιτικά, οικονομικά, πολιτισμικά σε σχέση με 2 ή 3 γενιές πίσω. Στα τελευταία «δευτερόλεπτα» της ύπαρξης του ανθρώπινου γένους.

Δεν αναφέρομαι στα ευεργετήματα της δημοκρατίας, της ειρήνης, της ιατρικής, της προηγμένης τεχνολογίας. Είναι αξιόλογα και απαιτούνται τόμοι για να τα τονιστούν.

Απλώς, στα στοιχειώδη της καθημερινότητάς μας, που όμως τα προσπερνάμε. Φως και νερό στο σπίτι, σε αφθονία. Τα θεωρούμε αυτονόητα. Και όμως, πριν από 30 ή 40 χρόνια, για τους κατοίκους πολλών περιοχών της επαρχίας, δεν ήταν.

Δημοφιλή