Τι σηματοδοτεί η αμφισβήτηση της Συνθήκης της Λωζάνης από την Τουρκία

Οι δηλώσεις του Τούρκου Προέδρου, με τις οποίες αμφισβητεί τους όρους της Συνθήκης της Λωζάνης, σε ό,τι αφορά την κυριότητα Ελληνικών νησιών, ήταν σαφείς. Η παρέμβαση του Κεμαλικού Τουρκικού κόμματος, το μόνο που προσέφερε ήταν η «υποβάθμιση» του θέματος στα πλαίσια των «γκρίζων ζωνών», δηλαδή περιοχών που το εδαφικό τους καθεστώς, κατά την άποψη της Τουρκίας, δεν είναι ξεκάθαρο.

Πριν καταλήξουμε στο τι σηματοδοτεί η πιο πάνω αμφισβήτηση, ας αναφέρουμε πρώτα τι δε σηματοδοτεί:

1. Δε σηματοδοτεί δηλώσεις για «λόγους εσωτερικής κατανάλωσης». Ο Τούρκος Πρόεδρος είναι πανίσχυρος μετά την αποτυχία του πραξικοπήματος και η επέκταση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης, σε συνδυασμό με την επιτάχυνση της αλλαγής του Συντάγματος, πρακτικά σημαίνει την ανεμπόδιστη συνέχιση της επικράτησης του Ερντογάν για απεριόριστο διάστημα.
2. Δε σηματοδοτεί στόχους που έχουν σχέση με τη Συρία και το Ιράκ. Ήδη η Συμφωνία με την Ε.Ε. που τον καθιστά απόλυτο ρυθμιστή του προσφυγικού, η αποκατάσταση των σχέσεων με την Ρωσία, που πιθανότατα περιλαμβάνει την ανοχή της κάθε πλευράς στα (βραχυπρόθεσμα) σχέδια της άλλης στην Συρία, αλλά και τα σε εξέλιξη παζάρια με τις ΗΠΑ, με σκοπό την εξασφάλιση της Τουρκικής συμμετοχής στην εκδίωξη του Ισλαμικού Στρατού και με αντάλλαγμα τον αποφασιστικό λόγο της Τουρκίας στο μεταπολεμικό καθεστώς των χωρών αυτών, δεν δείχνουν κάποια «μη ελεγχόμενη κατάσταση» στα σχέδια της Τουρκίας.
3. Δε σηματοδοτεί μέσο πίεσης στις υπό εξέλιξη διερευνητικές συζητήσεις μεταξύ εμπειρογνωμόνων των δύο χωρών, που διεξάγονται επί σχεδόν 20 χρόνια χαλαρά (αισίως, στις 23.12.2015 έγινε η 59η συνάντηση, ενώ η 60ή έχει προγραμματιστεί για τον Μάρτιο του 2017). Κατά τις συζητήσεις αυτές, έχει επιλεγεί να μην θίγονται τα ουσιώδη ζητήματα. Σύμφωνα πάντως με την τελευταία σχετική ανακοίνωση του Ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών, το κύριο αντικείμενο των συνεχιζόμενων αυτών συζητήσεων είναι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας (μην λαμβάνοντας προφανώς υπόψη την έννοια της ΑΟΖ, όπως προβλέπεται από την Συνθήκη για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982).

Άλλες προσεγγίσεις, που βρίσκονται πιο κοντά στην πραγματικότητα, αλλά αντιμετωπίζουν αποσπασματικά το όλο θέμα, έχουν ως εξής:

1. Η τοποθέτηση αυτή της Τουρκίας έχει σκοπό να πιέσει την Ελλάδα και την Κύπρο σε περαιτέρω υποχωρήσεις στο Κυπριακό και σε άλλα θέματα το επόμενο διάστημα. Σύμφωνα με την άποψη αυτή, οι δήθεν επιτυχημένες συνομιλίες για το Κυπριακό, που θεωρούν την τουρκική απαίτηση της παραμονής του κατοχικού στρατού και τις «εγγυήσεις» ως το μόνο ουσιαστικό εμπόδιο στην λύση, απαιτούν περαιτέρω υποχωρήσεις για την ολοκλήρωσή τους.
2. Για την παραλλαγή της πιο πάνω άποψης, που θεωρεί την κατάληξη των διαπραγματεύσεων στο Κυπριακό ως επικείμενη και δρομολογημένη, υπενθυμίζουμε την πάγια τακτική της Τουρκίας, να ανοίγει καινούρια μέτωπα, αμέσως μόλις διαφανεί ότι κλείνουν τα παλαιά (και πριν ακόμα αυτά κλείσουν).
3. Η άποψη ότι όσο πιο πολλά ζητήματα θέτει η Τουρκική πλευρά στους συνομιλητές της, τόσο πιο πολλά οφέλη εξασφαλίζει (με βάση την οποία, η υποστήριξη του «διεθνούς παράγοντα» σε ένα ζήτημα που ενδιαφέρει την Τουρκία, παρέχεται ως αντιστάθμισμα «υποχωρήσεών της» σε άλλα θέματα), έχει μεν γεωστρατηγική βάση, αλλά δεν εξηγεί για ποιο λόγο γίνονται τόσο συχνά αποδεκτές οι θέσεις της Τουρκίας.
4. Εάν πάλι οι δηλώσεις αυτές σκόπευαν στο να μετρηθούν οι αντιδράσεις, τότε η δοκιμή αυτή απέφερε περιορισμένα οφέλη στην Ελλάδα. Για πολλούς Ευρωπαίους ηγέτες, οι υποχωρήσεις της Ελλάδας σε βασικούς για την επιβίωσή της τομείς, την μετατρέπουν σταδιακά από «φιλέτο», σε «σκουπιδόλακκο» της περιοχής, χωρίς κανείς να ενδιαφέρεται για το μέλλον της.

Ποια θα μπορούσε λοιπόν να είναι η ερμηνεία των πρόσφατων δηλώσεων Ερντογάν;

Για όποιον παρακολουθεί τι πραγματικά συμβαίνει στην Τουρκία, οι εξελίξεις μετά την αντικατάσταση του Νταβούτογλου (ενός ιδιαίτερα ευφυούς «γερακιού», που αδίκως «φορτώθηκε» την μερική αποτυχία των σχεδίων του Ερντογάν) οδηγούν σε έναν ανεξέλεγκτο Πρόεδρο. Η πολυετής οικονομική άνθηση της Τουρκίας και η ανάπτυξη ικανής διπλωματίας και ισχυρού στρατού έχουν προετοιμάσει πλέον τον δρόμο για πιο επιθετικές επιλογές του μεγαλομανούς και απρόβλεπτου Τούρκου Προέδρου. Μια ανάλυση της κατάστασης δείχνει ότι, με ολοένα αυξανόμενο ρυθμό, ο Ερντογάν έχει βάλει στην υπηρεσία της υλοποίησης των σχεδίων του δύο πανίσχυρες μηχανές, τον επεκτατικό ισλαμισμό και τον τουρκικό εθνικισμό. Αυτή η εξέλιξη έγινε ακόμα πιο φανερή μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα, που παράλληλα του έδωσε την ευκαιρία να θέσει σε λειτουργία και την τρίτη μηχανή, αυτή του αυταρχισμού, στρεφόμενος εναντίον οποιουδήποτε αμφισβητεί οποιαδήποτε από τις επιλογές του.

Και καθότι το θέμα μας είναι η υπεράσπιση της Συνθήκης της Λωζάνης, υπενθυμίζουμε το ελάχιστο ενδιαφέρον της Ελλάδας για την υπεράσπιση των σχετικών προβλέψεων, σε ό,τι αφορά:

• την προστασία της ελληνικής μειονότητας της Κωνσταντινούπολης και την αυτόνομη διοίκηση της Ίμβρου και της Τενέδου (Άρθρα 37 έως 44).
• τη διδασκαλία των Πομάκων, που θα έπρεπε να γίνεται στην μητρική τους γλώσσα (Άρθρα 41 & 45).

Κατά τη γνώμη μας, με βάση την Συνθήκη της Λωζάνης (Άρθρα 39 & 44) αλλά και το Διεθνές Δίκαιο, προκύπτει δυνατότητα παραπομπής της Τουρκίας σε Διεθνή Δικαστήρια, για το μη σεβασμό των δικαιωμάτων των θρησκευτικών (χριστιανών, αλεβιτών) και εθνικών (Ασσύριοι, Κούρδοι, κλπ) μειονοτήτων της.

Αναγνωρίζουμε ότι η πιθανότητα να συμβεί αυτό είναι εξαιρετικά μικρή, με βάση τουλάχιστον τα δεδομένα των τελευταίων δεκαετιών, και του τρόπου που η Ελλάδα αντιλαμβάνεται τα διμερή θέματα και υλοποιεί επί μέρους συμφωνίες με την Τουρκία, όπως:

• Το κοινό ανακοινωθέν Α. Παπανδρέου - Οζάλ της 01.02.1988 για μη διεξαγωγή ερευνών υδρογονανθράκων στα διεθνή ύδατα του Αιγαίου (το οποίο μετέπειτα αναγνωρίστηκε ως λάθος από τον Έλληνα Πρωθυπουργό), που σε συνδυασμό με την μη διευθέτηση των ορίων των δύο χωρών, οδήγησε στην ολοκληρωτική απουσία σχετικών δεδομένων μέχρι σήμερα.
• Η (σε ισχύ από το 1995) απειλή πολέμου της Τουρκίας, σε περίπτωση που η Ελλάδα ασκήσει το νόμιμο δικαίωμά της για επέκταση των χωρικών της υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια, που δεν φαίνεται να θεωρείται ασυμβίβαστο με το καθεστώς της Τουρκίας ως υποψήφιας προς ένταξη στην Ε.Ε. χώρας, παρά την σχετική Απόφαση του Ευρωκοινοβουλίου.
• Η Συμφωνία Ελλάδος-Τουρκίας για πολιτιστική συνεργασία (Νόμος 2929/2001), που οδήγησε στην διαστρέβλωση της ιστορίας στα Ελληνικά σχολικά βιβλία, όπως διαπίστωσε και η Ακαδημία Αθηνών. Αντίστοιχα, στα Τουρκικά σχολικά βιβλία διδάσκεται η νεοοθωμανική ιδεολογία

Συμπερασματικά, οι απροσχημάτιστες Τουρκικές απειλές, που αμφισβητούν πλέον ευθέως τα σύνορα της Ελλάδας, προσφέρουν ίσως μια τελευταία ευκαιρία σοβαρής αυτοκριτικής και ειλικρινούς διαλόγου, που είναι οι βασικές προϋποθέσεις μιας εθνικής κινητοποίησης.

Σε αντίθετη περίπτωση, αν δηλαδή επιλεγεί η υποβάθμιση των απειλών και η συνέχιση αδιέξοδων πολιτικών, η Ελλάδα θα συνεχίσει να αποστερείται από επιχειρήματα και συμμάχους, προχωρώντας απροετοίμαστη στις δύσκολες καταστάσεις που έρχονται.