Η υπαρξιακή απειλή για την Ε.Ε. έχει σχολιαστεί εκτενώς το τελευταίο διάστημα με επίκεντρο τον τρόπο χειρισμού της ελληνικής κρίσης χρέους. Διάγουμε μια νέα φάση στην αντιπαράθεση ευρωσκεπτικιστών και ευρωπαϊστών, οι ποικίλες εκφάνσεις της οποίας διατρέχουν ολόκληρο τον βίο του Ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Είναι όμως η πρώτη τέτοια έκφανση που ελλοχεύει τον κίνδυνο δυνητικής κατάρρευσης, ή τουλάχιστον αναδίπλωσης, της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ισχυρισμός μου είναι πως αυτή η κίβδηλη αντιπαράθεση είναι ένας αντιπερισπασμός από τα πραγματικά διλήμματα που αντιμετωπίζουμε ως ευρωπαίοι.
Η αυξανόμενη τάση επιφύλαξης έναντι της Ε.Ε. δεν είναι σύμπτωμα αποτυχίας της, τουλάχιστον όχι επί της ουσίας. Αντιθέτως, η Ε.Ε. έχει βραχυκυκλωθεί εκ των έσω και έχει διεμβολιστεί από παράλληλες προς αυτήν δομές, με εξέχουσα αυτή του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM). Συντελείται συνεπώς μια άδικη εξίσωση της Ε.Ε. με ατυχή μορφώματα, στις σφαίρες των οποίων κυριαρχεί (ανεξέλεγκτος) ο γερμανικός ηγεμονισμός και η γερμανόπνευστη υφεσιογενής λιτότητα, συμπαρασύροντας την Ε.Ε. στην καταδίκη της κοινής γνώμης. Ταυτόχρονα, οι δυνάμεις του λαϊκισμού και του ευρωφοβισμού έχουν αδράξει την ευκαιρία να αποκτήσουν ρυθμιστική πολιτική ισχύ.
Το αφελές αφήγημα, το οποίο ενδεχομένως να εξυπηρετεί και την εκάστοτε ελληνική κυβέρνηση, ανεξαρτήτως πολιτικού προσήμου, περι μιας Ε.Ε. δέσμιας ενός νεοφιλελεύθερου δόγματος, δεν υπηρετεί τα καλώς νοούμενα συμφέροντα των κοινωνιών μας. Ιδιαίτερα η Κυβέρνηση Τσίπρα, η οποία έχει τόσο σθεναρά καυτηριάσει την απόκλιση μεταξύ των θεμελιωδών αρχών της Ε.Ε. και των προσεγγίσεων που διαπνέουν τα μνημόνια, έχει καθήκον, ως εκπροσωπούσα το κράτος μέλος που βρέθηκε τόσο κοντά σε διακύβευση της συμμετοχής του στην Ε.Ε., να βρεθεί στην πρώτη γραμμή της μάχης για την εξάλειψη του εκτροχιασμού της Ε.Ε.
Η διαχείριση της κρίσης στην ευρωζώνη μέσω της εγκαθίδρυσης του ESM είναι διεργασία που βρίσκεται εκτός Ενωσιακού Δικαίου, όσο κι αν είναι σε σύμπλευση με τις Συνθήκες. Αυτό επιβεβαιώθηκε από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) στην απόφαση "Pringle" (Απόφαση της 27/11/2012 στην Υπόθεση C-370/12). Το Δικαστήριο όμως φώτισε και τις πτυχές του περιβόητου Άρθρου 125 ΣΛΕΕ, υπό το οποίο η Ε.Ε. ή κράτος μέλος δεν ευθύνεται για τις υποχρεώσεις που αναλαμβάνει άλλο κράτος μέλος. Το εν λόγω άρθρο φέρεται να επικαλέστηκε ο Wolfgang Schäuble για να αποκλείσει τη πιθανότητα απομείωσης του ελληνικού χρέους.
Σύμφωνα με το Δικαστήριο, σκοπός του 125 ΣΛΕΕ δεν είναι να απαγορεύσει στην Ε.Ε. και τα κράτη μέλη την παροχή οποιασδήποτε μορφής χρηματοοικονομικής συνδρομής σε άλλο κράτος μέλος, νοουμένου οτι τέτοιο κράτος μέλος εξακολουθεί να ευθύνεται για τις υποχρεώσεις του έναντι των πιστωτών του και εφόσον οι όροι που συνδέονται με τη συνδρομή αυτή είναι τέτοιας φύσεως ώστε να ωθούν το εν λόγω κράτος να εφαρμόσει υγιή δημοσιονομική πολιτική. Ούτε τα κρατη μέλη του ESM εγγυώνται το χρέος του κράτους αυτού. Αντιθέτως, κράτος μέλος που δεν συμμορφώνεται με απαίτηση καταβολής ποσών προς τον ESM εξακολουθεί να ευθύνεται για την καταβολή τους.
Με άλλα λόγια, το άρθρο 125 απαγορεύει τη χρηματοοικονομική συνδρομή προς κράτος μέλος όπου αυτή θα είχε ως συνέπεια να περιορίσει το κίνητρο του δικαιούχου κράτους μέλους να ακολουθήσει υγιή δημοσιονομική πολιτική. Η δια μέσου του ESM συνδρομή, ο οποίος εγκαθιδρύθηκε εκτός ενωσιακής έννομης τάξης αλλά αξιοποιεί όργανα της Ε.Ε., κρίθηκε συμβατή με το άρθρο 125, νοουμένου οτι θα ήταν απαραίτητη για τη διατήρηση της χρηματοοικονομικής σταθερότητας της ζώνης του ευρώ στο σύνολό της. Η ουσία του ζητήματος είναι κατά πόσο θα είχε νόημα η συνδρομή άλλης μορφής (π.χ. ελάφρυνσης χρέους), νοουμένου οτι τηρούνται οι ρηθείσες προϋποθέσεις.
Θεωρώ οτι ο κ. Schäuble ερμηνεύει κατα το δοκούν το άρθρο 125. Πιστεύω πως θα μπορούσε να υπάρξει μείωση του ελληνικού χρέους, συμβατό ακόμη και με τις διατάξεις του άρθρου 125. Δεν υπάρχει κατά την άποψη μου κανένα μέρος στο ratio decidendi της απόφασης "Pringle" που να αποκλείει συγκεκριμένη μορφή συνδρομής προς κράτος μέλος. Το Δικαστήριο κατέστησε σαφές πως, νοουμένου οτι τα κράτη μέλη παραμένουν στο πλαίσιο της δημοσιονομικής πειθαρχίας και οι υποχρεώσεις τους δεν αναλαμβάνονται από άλλα κράτη μέλη (ή την Ένωση), δύνανται να τύχουν συνδρομής, αν αυτό εξυπηρετεί τη διατήρηση της χρηματοοικονομικής σταθερότητας στην ευρωζώνη.
Δεν είναι νομικά ανυπέρβλητη κατά την άποψη μου, η απομείωση του χρέους νοουμένου οτι τηρούνται οι ίδιες προϋποθέσεις, δηλαδή υπό την αίρεση παραμονής της Ελλάδας στην ευλόγως απαιτούμενη δημοσιονομική πειθαρχία. Για να προλάβω δε επιχειρήματα σε ό,τι αφορά τη διατάραξη της χρηματοοικονομικής σταθερότητας στην ευρωζώνη, είμαστε σίγουροι πως η δομημένη και προσεκτική ρύθμιση του χρέους κράτους μέλους της νομισματικής ένωσης θα θέσει εν κινδύνω τη σταθερότητα αυτή; Απαιτεί απάντηση το ερώτημα του κατά πόσο η ανάγκη για τήρηση ισολογισμών των κρατών μελών εν σχέσει με το ελληνικό χρέος μπορεί να υπερισχύσει έναντι της απαλλαγής της Ελλάδας από χρέος που δυσκολεύεται να αποπληρώσει και την ανάπτυξη της Οικονομίας της, στο πλαίσιο αξιολόγησης της χρηματοοικονομικής σταθερότητας στην ευρωζώνη εν συνόλω.
Για να γίνει όμως εφικτή η ανωτέρω συζήτηση, θα πρέπει πρώτα να περιέλθει το όλο ζήτημα στο φυσικό του πλαίσιο: τις Συνθήκες της Ε.Ε. Εφόσον κρίθηκε οτι ο ESM είναι συμβατός με το 125 κατά τον τρόπο που αναφέρω πιο πάνω, συμβατή θα είναι και η υπαγωγή του υφιστάμενου (ή νέου) χρέους υπό τις Συνθήκες.
Εν πρώτοις, στις Συνθήκες ενυπάρχει και πρυτανεύει η αρχή της αλληλεγγύης (άρθρο 3(3) ΣΕΕ), η οποία σαφώς μπορεί να τύχει επίκλησης εν σχέσει με το ζήτημα της ρύθμισης του χρέους (συστέλλοντας και την ερμηνευτική ευρήτητα του άρθρου 125 ΣΛΕΕ). Περαιτέρω, καμία ανάληψη έναντι απομείωσης του χρέους - όπως για παράδειγμα περαιτέρω λιτότητα - δεν θα μπορεί να απαιτηθεί από την Ελλάδα αν αυτή δεν είναι συμβατή με τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε.
Συνεπακόλουθα, η μάχη της Ελλάδας για ελάφρυνση του χρέους (ή έστω επιμήκυνσή του, κάτι που αντιλαμβάνομαι πως ίσως να έχει το ίδιο οικονομικό αποτέλεσμα) είναι ταυτόσημη με τη μάχη για επιστροφή στις Συνθήκες, δηλαδή την επιστροφή της κρίσης χρέους της ευρωζώνης και της ίδιας της λειτουργίας της ευρωζώνης αποκλειστικά στη δικαιϊκή σφαίρα της Ε.Ε. Ενόψει της δημοσίευσης της έκθεσης των «5 Προέδρων» για την ολοκλήρωση της νομισματικής ένωσης (η οποία είναι σε πολλά σημεία ελλιπής), η Ελλάς οφείλει να δώσει την μάχη για ρύθμιση του χρέους, στην ορθή αρένα όμως.