Τρίτη βράδυ περασμένες εννέα σε μια ατμόσφαιρα αποπνικτική λόγω υψηλότατης θερμοκρασίας και ο μικρός δρομάκος της Φρυνίχου στην Πλάκα δεν λέει να αδειάσει από κόσμο που εισέρχεται στο θέατρο Τέχνης. Μαζί τους κι εμείς περιμένουμε στην μεγάλη ουρά για να λάβουμε την θέση μας στην τελευταία από τις τρεις συνολικά παραστάσεις που θα έδινε για το Φεστιβάλ Αθηνών το «Φαρμακονήσι ή το δίκαιο του νερού».
Και όπως φάνηκε καθόλου άδικα. Η παράσταση που έστησαν ο Ανέστης Αζάς και οι συνεργάτες του, βασισμένοι στις αρχές αυτού που αποκαλούμε «θεάτρου- ντοκουμέντου» για ένα θέμα πιο επίκαιρο από ποτέ, αποδείχθηκε κάτι παραπάνω από μια από τις πλέον ενδιαφέρουσες προτάσεις του φετινού Φεστιβάλ Αθηνών.
Ήταν μια αποκάλυψη. Όχι μόνο γι' αυτήν την συνεχιζόμενη τραγωδία που συμβαίνει στη Μεσόγειο ή για τη στάση της δικαιοσύνης στην Ευρώπη των κλειστών συνόρων. Τελευταία, άλλωστε εμπεδώνουμε όλοι το τέλος του ευρωπαϊκού ουμανισμού. Αλλά κυρίως και το είδος του θεάτρου που μας αφορά και έχουμε ανάγκη σήμερα: ένα θέατρο διαφωτιστικό, νεωτερικό, κριτικό, πολιτικό και στοχαστικό.
Η ομάδα δούλεψε ερευνητικά. Εδώ και πέντε μήνες συνέλεξε ανώνυμες και επώνυμες μαρτυρίες. Ορισμένες από αυτές εμφανίστηκαν ζωντανά επί σκηνής από τους «ειδήμονες» όπως αποκαλούνται στην γλώσσα του θεάτρου- ντοκιμαντέρ όσοι εμπλέκονται κοινωνικά, επαγγελματικά στην υπόθεση και πλαισιώνουν τους επαγγελματίες ηθοποιούς.
Ο φωτορεπόρτερ Γιώργος Μουτάφης που έχει ασχοληθεί εκτενώς με το μεταναστευτικό ρεπορτάζ, οργώνοντας τα σύνορα τα τελευταία χρόνια, μετέφερε επί σκηνής χωρίς φόβο και πάθος την δική του αποκαλυπτική μαρτυρία για όσα έχει ζήσει ως αυτήκοος μάρτυρας, προσφέροντας μάλιστα κι ένα βίντεο η λήψη του οποίου έγινε με νόμιμη άδεια για τις ανάγκες του ρεπορτάζ από ένα Λιμενικό σκάφος.
Ο Γιονούς Μουχαμαντί, πρόεδρος του ελληνικού φόρουμ προσφύγων και μέλος του αντίστοιχου ευρωπαϊκού οργάνου, είναι εξίσου αποκαλυπτικός. Σε άπταιστα ελληνικά θυμάται τον τρόπο με τον οποίο εγκατέλειψε και ο ίδιος την εμπόλεμη χώρα του το 2001 πληρώνοντας το ποσό των 2100 ευρώ και φώτισε πολλές όψεις του εκτεταμένου αυτού φαινομένου. Χίλιοι άνθρωποι την ημέρα, ένα μικρό χωριό δηλαδή, μετακινείται κατά μέσο όρο καθημερινά. Ο μόνος που τους υποδέχεται είναι η τοπική κοινωνία. Η διαδρομή των περισσότερων συνεχίζεται οδικώς από Θεσσαλονίκη, Σκόπια για την Ευρώπη. Η παράσταση που μοιάζει να δουλεύτηκε μέχρι και την τελευταία ημέρα, κάνει μνεία ακόμη και για τους πρόσφυγες του Πεδίου του Άρεως.
Άλλες συνεντεύξεις ανέλαβε να δραματοποιήσει επί σκηνής η ομάδα των τεσσάρων ηθοποιών (Βασίλης Κουκαλάνι, Άρης Λάσκος, Θεανώ Μεταξά και Μάρθα Μπουζιούρη). Ένα γραφείο με ροδάκια, σκόρπιες σημειώσεις καρφιτσωμένες στον τοίχο, ένας προτζέκτορας και πολλές καρέκλες ήταν ό,τι ακριβώς χρειάστηκαν για να αφηγηθούν την συνάντησή τους με τον Αξιωματικό του Λιμενικού, του Ψυχολόγου που χειρίστηκε το θέμα, αλλά και του Δικηγόρου που ανέλαβε την υπεράσπιση και να μάς μεταφέρουν τα στοιχεία που συνέλεξαν.
Εξίσου αποκαλυπτικές οι μαρτυρίες και απόψεις που παρουσιάστηκαν μέσω βίντεο, όπως εκείνη του Σαφί Εσχανουλάχ, του μοναδικού επιζήσαντα πρόσφυγα που θέλησε να μιλήσει, ζητώντας να μην κλείσει ο φάκελος. Αλλά και το ηχητικό απόσπασμα της συνέντευξης με τον 21χρονο Σύριο μετανάστη, φερόμενο ως κυβερνήτη του σκάφους τον οποίο το Τριμελές Εφετείο επί Κακουργημάτων Δωδεκανήσου έκρινε (με οριακή όπως είδαμε πλειοψηφία) ως τον μόνο ένοχο για το ναυάγιο που στοίχισε 12 ανθρώπινες ζωές. Δεν έχει πει ακόμη στους δικούς του πως η ποινή του είναι 145 χρόνια. Μέσα στην φυλακή μαθαίνει ελληνικά και ονειρεύεται μια φυσιολογική ζωή.
Στο τέλος, ένας καταστροφέας εγγράφων σαρώνει όλες τις σημειώσεις. Μασάει αχόρταγα όλα τα στοιχεία που επιμελώς συνέλεγαν και κατέθεταν ενώπιον μας οι τέσσερις ηθοποιοί. Στην απογυμνωμένη σκηνή δεν έχει μείνει πια κανένα ίχνος. Μάς γίνεται έτσι κατανοητή με τον πιο εύγλωττο τρόπο η παρούσα κατάσταση. Γιατί μπορεί η Ελλάδα να είναι υπόλογη για παραβιάσεις της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, όμως για το ελληνικό δίκαιο... «ο τελεσιδίκως απαλλαγείς, απαλλάσσεται». Οριστικά.