Η πτώση των αξιών της Δημοκρατίας και ο κίνδυνος του Εθνικολαϊκισμού

Όταν η άρνηση στην πρόοδο, η οπισθοδρόμηση, η εσωστρέφεια, η δημαγωγία περιβάλλονται με την αμφίεση του «αντισυστημικού» κουστουμιού που προβάλλει το «ηρωικό όχι», τότε το «όχι» κερδίζει έδαφος. Το είδαμε παλαιότερα στην Γαλλία, πρόσφατα στη Βρετανία με το Brexit, στις ΗΠΑ, και φυσικά ανάλογη εμπειρία βιώσαμε και στην Ελλάδα με το αντίστοιχο δημοψήφισμα, άλλο που τουλάχιστον εδώ υπήρξε η έστω και τελευταία στιγμή ανατροπή του αποτελέσματος της συμβουλευτικής ψηφοφορίας που απέτρεψε την έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη (και ακολούθως από την Ε.Ε.). Μπορεί να αναλογισθεί κανείς τι θα γίνει μετά το Brexit ή ακόμη τι θα γίνει στο αντίστοιχο δημοψήφισμα στην Ιταλία αν επικρατήσει ο λαϊκισμός;
BRENDAN SMIALOWSKI via Getty Images

Η Ευρώπη εμφανίζεται όλο και πιο αδύναμη, όλο και πιο αναποφάσιστη και κυρίως όλο και πιο βυθιζόμενη σε περιδίνηση γύρω από την ανατροφοδοτούμενη οικονομική, προσφυγική και συνεπώς κοινωνική και πολιτική κρίση. Και μάλιστα η ένταση της περιδίνησης έχει πολλαπλασιαστεί μετά την σοκαριστική-και για πολλές χώρες της Ε.Ε απρόβλεπτη- νίκη Τραμπ στις Η.Π.Α. Όλα τα παθογενή συμπτώματα, ιστορικά, θυμίζουν όσα προηγήθηκαν και ακολούθησαν την οικονομική κρίση του μεσοπολέμου και την μετέπειτα ακόλουθη πτώση της Γερμανικής Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Και προφανώς τα παθογενή συμπτώματα και η κλινική εικόνα της σημερινής κρίσης είναι παρόμοια. Το μόνο που ίσως διαφέρει είναι η μορφολογία των πολιτικών ρευμάτων που ακολούθησαν μετά. Τότε ήταν ο εθνικοσοσιαλισμός. Τώρα γεννιέται ο εθνικολαϊκισμός. Διαφορετικές πολιτικές αφετηρίες.

Ωστόσο, τα συστατικά ενδυνάμωσης είναι όμοια: Οργή, φόβος, απόγνωση, μίσος, ξενοφοβία, ρατσισμός, δημαγωγία. Όλα όσα συνιστούν το κοινό έδαφος συνάντησης των ακραίων πολιτικών κινημάτων και όσων, δικαιολογημένα ή αδικαιολόγητα, έχουν εναντιωθεί στην προοπτική ομοσπονδοποίησης της Ε.Ε και προστρέχουν σε υποσχέσεις επιστροφής σε προηγούμενες εποχές των «ισχυρών-εθνικών κρατών». Όσων έχουν κουραστεί από την πολιτική της λιτότητας, την παρατεινόμενη ύφεση, την ανεργία, το χάσμα πλουσίων και φτωχών, την γραφειοκρατία των Βρυξελλών, την ενδυνάμωση της φιλελεύθερης ελίτ της Ε.Ε που αδυνατεί να ακούσει τον σφυγμό της μεσαίας τάξης και των αδύναμων κοινωνικών στρωμάτων, την κατάρρευση του κοινωνικού μοντέλου εξαιτίας της αθρόας εισαγωγής μεταναστών, που μετατρέπουν τον εαυτό τους σε φθηνό παραγωγικό δυναμικό των πολιτικών της Ε.Ε. Σ' αυτό το γόνιμο έδαφος συνάντησης των ακραίων, των νοσταλγών, των ρατσιστών, των εθνικιστών, των οργισμένων γεννιέται ο εθνικολαϊκισμός.

Το κίνημα που εξαπλώνεται με κηρύγματα μίσους, εκδίκησης, τιμωρίας, συνωμοσίας ενάντια σε κάθε τι μη εθνικό, μη εθνικά «καθαρό». Υπόσχεται τείχη, συρματοπλέγματα και επιστροφή σε ένα παρελθόν πριν την παγκοσμιοποίηση, λησμονώντας ηθελημένα ή όχι ότι αυτό είναι αδύνατον λόγω της ταχύτατης ανάπτυξης του internet και των smart phones που επιτρέπουν την όλο και πιο συχνή πρόσβαση (ακόμα και των κοινωνικά αποκλειομένων, μέχρι πρόσφατα,) στην πληροφόρηση και συνεπώς στην δημοκρατία της σύγκρισης.

Εκεί δηλαδή που γεννιέται η ελευθερία, που δίνει στο άτομο την αξία της συνείδησης του πολίτη. Δηλαδή, την Επιλογή. Προφανώς η παγκοσμιοποίηση, η άναρχη λειτουργία του τραπεζικού συστήματος, η λαιμαργία των πολυεθνικών, η συσσώρευση πλούτου στο 1-10% του πληθυσμού σε παγκόσμιο επίπεδο που προκαλεί όλο και περισσότερο, έχουν δημιουργήσει πρόθυμα αυτιά να ακούσουν τις σειρήνες του εθνικολαϊκισμού που φέρει και τη «δημοκρατική» προβιά των δήθεν δημοψηφισμάτων που στηρίζονται όχι στην ενημέρωση αλλά στον μανιχαϊσμό: του εύκολου «όχι» για την έκφραση της οργής και άρνησης σε σύγκριση με το δύσκολο, σε ψυχολογικό και εννοιολογικό επίπεδο, «ναι» του συγκερασμού και του πολιτικού συμβιβασμού.

Όταν η άρνηση στην πρόοδο, η οπισθοδρόμηση, η εσωστρέφεια, η δημαγωγία περιβάλλονται με την αμφίεση του «αντισυστημικού» κουστουμιού που προβάλλει το «ηρωικό όχι», τότε το «όχι» κερδίζει έδαφος. Το είδαμε παλαιότερα στην Γαλλία, πρόσφατα στη Βρετανία με το Brexit, στις ΗΠΑ, και φυσικά ανάλογη εμπειρία βιώσαμε και στην Ελλάδα με το αντίστοιχο δημοψήφισμα, άλλο που τουλάχιστον εδώ υπήρξε η έστω και τελευταία στιγμή ανατροπή του αποτελέσματος της συμβουλευτικής ψηφοφορίας που απέτρεψε την έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη (και ακολούθως από την Ε.Ε.).

Μπορεί να αναλογισθεί κανείς τι θα γίνει μετά το Brexit ή ακόμη τι θα γίνει στο αντίστοιχο δημοψήφισμα στην Ιταλία αν επικρατήσει ο λαϊκισμός; Τι θα γίνει αν στις επαναληπτικές προεδρικές εκλογές στην Αυστρία ή στις επερχόμενες εκλογές στην Γαλλία επικρατήσει αντίστοιχα και εκεί ο εθνικολαϊκισμός; Όταν τα σύννεφα πυκνώνουν στην Ευρώπη τότε ο πιο αδύναμος κρίκος, όπως η Ελλάδα, σίγουρα θα έχει τεράστια εθνικά ζητήματα και προκλήσεις μπροστά της. Με την αξιολόγηση ανοιχτή, την αμφισβητούμενη συμμετοχή του ΔΝΤ, την επαπειλούμενη κατάρρευση του ασφαλιστικού, την απουσία ρευστότητας, την ύφεση και την εντεινόμενη εισροή μεταναστών μαζί με την αυξανόμενη προκλητικότητα της Τουρκίας ανατολικά, αλλά ακόμα και της Αλβανίας στα βορειότερα, η χώρα μας καλείται να χαράξει στρατηγική με συνέχεια, συνέπεια και κυρίως σοβαρότητα. Εθνική στρατηγική στην εξωτερική πολιτική, στην οικονομία και κυρίως να δώσει το νέο Εθνικό Όραμα. Αν δεν ανταποκριθούμε σ' αυτήν την πρόκληση άμεσα, τότε το έδαφος θα είναι γόνιμο για πλήρη επικράτηση του εθνικολαϊκισμού που θα παρασύρει κυβερνώντες και αντιπολιτευόμενους. Λύσεις υπάρχουν. Τα χρονικά περιθώρια στενεύουν. Ο εθνικολαϊκισμός παραμονεύει στη σκοτεινή γωνιά της ιστορικής μας καμπής.

Δημοφιλή