Δημιουργικότητα και κατάθλιψη

Άρα αν οι καλλιτέχνες μπαίνουν σε θεραπευτική αγωγή, γίνονται λιγότερο δημιουργικοί; Ο διάσημος ζωγράφος Έντουαρντ Μουντς, δημιουργός του περίφημου πίνακα «Η Kραυγή» και ο οποίος είχε νοσηλευθεί πολλές φορές στη ζωή του σε ψυχιατρικά ιδρύματα, είχε σαφή εικόνα του προβλήματος: Όπως γράφει χαρακτηριστικά , «Ένας Γερμανός μου είπε κάποτε: Θα μπορούσες όμως να απαλλαχθείς από πολλά προβλήματα σου». Και εγώ του απάντησα «Είναι μέρος του εαυτού μου και τη τέχνης μου. Είναι αναπόσπαστο κομμάτι μου και η ελλειψή τους θα κατέστρεφε τη τέχνη μου. Θέλω να κρατήσω αυτά τα προβλήματα μου».
Rob Stothard via Getty Images

Οι άνθρωποι αναγνώριζαν πάντα μια σχέση μεταξύ της καλλιτεχνικής δημιουργικότητας και των έντονων συναισθηματικών εμπειριών. Νέες επιστημονικές έρευνες έρχονται να μας διαφωτίσουν.

Είναι άλλωστε ένα θέμα που η λογοτεχνία πολύ συχνά μας το τόνιζε. Όπως έλεγε ο Βασιλιάς Θησέας στο «Όνειρο Θερινής Νυκτός», «Η φαντασία έχει τρεις πιστούς: τους εραστές, τους ποιητές και τους τρελλούς / (Αυτοί )...συλλαμβάνουν περισσότερα από όσα η κοινή λογική ποτέ κατανοεί». Μια πρόσφατη μελέτη κατέδειξε τη σχέση μεταξύ δημιουργικότητας και ψυχικής αστάθειας. Οι ζωές 291 παγκοσμίως αναγνωρισμένων στη δημιουργική αρένα ανδρών και γυναικών που έχουν αποβιώσει μπήκαν στο μικροσκόπιο. Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά: οι μεγάλοι καλιτέχνες και συγγραφείς είχαν περισσότερες πιθανότητες να υποφέρουν από κατάθλιψη σε κάποια φάση της ζωής τους από ότι όλος ο υπόλοιπος πληθυσμός. Κατά τη διάρκεια της κατάθλιψης τους φυσικά , δεν παρήγαγαν τίποτε. Η δημιουργικότητα τους έρχόταν πριν και μετά και μερικές φορές ενισχύονταν από τη μανία που συμπορεύεται με τη μανιοκατάθλιψη. Πολλοί είχαν και άλλα προβλήματα όπως αλκοολισμός, δύσκολες συνθήκες ζωής, κατάχρηση ουσιών κ.ά. Ονόματα όπως των Σκοτ Φιτζέραλντ, Γουίλιαμ Φώκνερ, Βιρτζίνια Γούλφ, Έρμαν Έσε και Έρνεστ Χέμινγουει ξεχωρίζουν στη λίστα των συγγραφέων που νοσηλεύθηκαν σε ψυχιατρεία- ο τελευταίος μάλιστα αυτοκτόνησε. Πρόσφατες δε έρευνες σε σύγχρονους συγγραφείς και καλιτέχνες δείχνουν το ίδια αποτελέσματα.

Άραγε πόσους παραπάνω πίνακες του Βαν Γκογκ και του Ρόθκο θα είχαμε σήμερα, και πόσος πόνος θα είχε μετριαστεί με τη βοήθεια της σύγχρονης ψυχιατρικής;

Άρα αν οι καλλιτέχνες μπαίνουν σε θεραπευτική αγωγή, γίνονται λιγότερο δημιουργικοί; Ο διάσημος ζωγράφος Έντουαρντ Μουντς, δημιουργός του περίφημου πίνακα «Η Kραυγή» και ο οποίος είχε νοσηλευθεί πολλές φορές στη ζωή του σε ψυχιατρικά ιδρύματα, είχε σαφή εικόνα του προβλήματος: Όπως γράφει χαρακτηριστικά , «Ένας Γερμανός μου είπε κάποτε: Θα μπορούσες όμως να απαλλαχθείς από πολλά προβλήματα σου». Και εγώ του απάντησα «Είναι μέρος του εαυτού μου και τη τέχνης μου. Είναι αναπόσπαστο κομμάτι μου και η ελλειψή τους θα κατέστρεφε τη τέχνη μου. Θέλω να κρατήσω αυτά τα προβλήματα μου». Το ίδιο έδειχνε να πιστεύει και ο Γκωγκέν ο οποίος εκτός από τη νοσηλεία του είχε κάνει και απόπειρα αυτοκτονίας.

Ο γνωστός ψυχολόγος Έρικ Μάιζελ στο τελευταίο βιβλίο του "Van Gogh Blues" δίνει μια άλλη διάσταση στο θέμα. Σύμφωνα με τον ίδιο «οι δημιουργοί παθαίνουν κατάθλιψη κυρίως γιατί παλεύουν να δώσουν νόημα στη ζωή τους. Γι' αυτούς η απώλεια νοήματος και η αμφιβολία για το νόημα της ζωής είναι διαρκή προβλήματα - ακόμη και οι κύριες αιτίες της κατάθλιψης τους».

Υπάρχει λοπόν διέξοδος και κατάλληλη θεραπεία; Σύμφωνα με τους ειδικούς , το λίθιο όταν χορηγείται σε μανιοκαταθλιπτικούς μειώνει τόσο την κατάθλιψη όσο και τη μανία. Όταν ρωτήθηκαν δε οι καλλιτέχνες και συγγραφείς στους οποίους είχε χορηγηθεί για τις επιδράσεις του στη δουλειά τους, η πλειοψηφία απάντησε ότι η δημιουργικότητα τους είχε αυξηθεί ή είχε μείνει ανεπηρέαστη. Επίσης ήταν περισσότερο ευτυχισμένοι.

Άρα με την κατάλληλη αγωγή δεν πλήττεται καθόλου η δημιουργικότητα αυτών που υποφέρουν. Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι πριν εμφανιστεί το λίθιο, ένας στους πέντε μανιοκαταθλιπτικούς αυτοκτονούσε. Άραγε πόσους παραπάνω πίνακες του Βαν Γκογκ και του Ρόθκο θα είχαμε σήμερα, και πόσος πόνος θα είχε μετριαστεί με τη βοήθεια της σύγχρονης ψυχιατρικής;