Η αναθεώρηση του Συντάγματος αποτελεί ένα μόνιμο θέμα συζήτησης στη χώρα μας, ιδίως σε περιόδους πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής κρίσης. Ο λόγος είναι σχετικά απλός και εύληπτος. Η εκάστοτε πολιτική εξουσία δεν αναλαμβάνει τις ευθύνες που της αναλογούν και πιθανότατα δεν αντιλαμβάνεται ότι το μείζον πρόβλημα εδράζεται στο έλλειμμα ηγεσίας και πολιτικής βούλησης και όχι στη μεταρρυθμιστική δύναμη του Συντάγματος.
Μέσα στη δίνη των διαφόρων προτάσεων αναθεώρησης, συναντάται και αυτή της δημιουργίας ενός συνταγματικού δικαστηρίου στη χώρα μας. Τι είναι όμως ένα συνταγματικό δικαστήριο και γιατί από κάποιους θεωρείται απαραίτητη η ύπαρξή του;
Συνταγματικό Δικαστήριο ονομάζεται το δικαστήριο, το οποίο ελέγχει την εφαρμογή των άρθρων του ισχύοντος Συντάγματος είτε αυτοτελώς, είτε σε σχέση με συγκεκριμένα νομοθετήματα, ή πράξεις της εκτελεστικής εξουσίας. Ένα τέτοιο δικαστήριο θα μπορούσε να διεξάγει προληπτικό έλεγχο των νόμων, να ελέγχει κυβερνητικές πράξεις (interna corporis) καθώς και να ακυρώνει άμεσα οποιοδήποτε νομοθέτημα αντίκειται στις διατάξεις του συντάγματος.
Το δικονομικό πλαίσιο ερμηνείας και εφαρμογής του Συντάγματος στη χώρα μας χαρακτηρίζεται ως σύστημα διάχυτου ελέγχου, ήτοι ο έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων δεν γίνεται μόνο από ένα δικαστήριο αλλά από περισσότερα. Οι προσδοκίες περί δημιουργίας ενός συνταγματικού δικαστηρίου αφορούν τη δυνατότητα αυτού σε άμεση ακύρωση ενός νόμου μέσω του ελέγχου της ίδιας της νομοθετικής εξουσίας και αντίστοιχα την πλήρη προστασία των ατομικών δικαιωμάτων των πολιτών.
Βασικό άλλωστε επιχείρημα των υπέρμαχων της ύπαρξης συνταγματικού δικαστηρίου αποτελεί η ανασφάλεια δικαίου που μπορεί να δημιουργείται στους πολίτες από το ισχύον σύστημα ελέγχου της αντισυνταγματικότητας των νόμων, οφειλόμενη στην πιθανότητα έκδοσης αντίθετων αποφάσεων των δικαστηρίων αλλά και στη μη δυνατότητα ακύρωσης ενός νόμου, παρά μόνο του χαρακτηρισμού του ως αντισυνταγματικού και αντίστοιχα ανενεργού.
Η ανασφάλεια δικαίου είναι όμως απόρροια της έλλειψης συνταγματικού δικαστηρίου ή μήπως της καθυστέρησης απονομής της δικαιοσύνης; Κατά την άποψή μου, προφανώς το δεύτερο. Άλλωστε, ήδη το Συμβούλιο της Επικρατείας (Ολομέλεια) λειτουργεί ως οιονεί συνταγματικό δικαστήριο και ιδίως μετά το νόμο 3900/2010 (Α' 213) περί πρότυπης/πιλοτικής δίκης, το ζήτημα της ανασφάλειας δικαίου στη διοικητική δικαιοσύνη αντιμετωπίζεται επαρκώς από τις διατάξεις του. Επιπλέον, η ύπαρξη και οι αρμοδιότητες του ΑΕΔ σε περίπτωση αντιθετικών αποφάσεων ανωτάτων δικαστηρίων, είναι αρκετή για να καθησυχάσει την αγωνία πολλών από εμάς για μια δίκαιη δικανική κρίση.
Στα πλαίσια δε του προληπτικού ελέγχου ενός συνταγματικού δικαστηρίου δεν είναι βέβαιο πως θα προστατεύεται απόλυτα ο πολίτης για τον απλούστατο λόγο ότι δεν είναι δυνατόν να φανταστούμε πάντα τις συνέπειες που μπορεί να έχει ένα νόμος στην πράξη. Οι κρίσεις επί συγκεκριμένων θεμάτων είναι περισσότερο καταλυτικές όσον αφορά τον χαρακτηρισμό ενός νόμου ως σύμφωνου ή μη με τις διατάξεις του Συντάγματος. Αντίθετα, ένας a priori, συγκεντρωτικός έλεγχος θα μπορούσε να είναι περισσότερο επιφανειακός και λιγότερο χρήσιμος.
Μην ξεχνάμε άλλωστε, πως ειδικά όσον αφορά τα interna corporis, υπάρχουν ορισμένα θέματα που άγονται σε ένα ευρύτερο επίπεδο πολιτικών σχέσεων και μόνο πολιτικές λύσεις μπορούν να είναι αποτελεσματικές.
Τέλος, ένα άλλο θέμα που θα μπορούσε να ταράξει τις ισορροπίες και πιθανόν να διευρύνει αντί να μειώσει την ανασφάλεια δικαίου αποτελεί η σύνθεση ενός συνταγματικού δικαστηρίου στη χώρα μας. Πώς θα επιλέγονται τα μέλη του; Από τα πολιτικά κόμματα; Ποια πολιτικά κόμματα; Αυτά που δεν μπορούν να συμφωνήσουν ούτε καν στους Προέδρους των Ανεξαρτήτων Αρχών; Ή μήπως ξεχνάμε πόσο διάστημα έμειναν ακέφαλα τα ανώτατα δικαστήρια της χώρας μας προ της τοποθέτησης των σημερινών Προέδρων τους; Η κριτική δε που έχει δεχτεί η Πρόεδρος του ΑΠ θα έπρεπε να μας χτυπάει το καμπανάκι για τα αποτελέσματα της επιρροής του εκάστοτε πλειοψηφούντος πολιτικού κόμματος στη δικαστική εξουσία.
Συμπερασματικά, όσοι προσπαθούν να αποδώσουν στο Σύνταγμα τις όποιες στρεβλώσεις τις μεταπολίτευσης, θεωρώ πως απλά μετατοπίζουν τις ευθύνες του πολιτικού συστήματος από την ατζέντα της πολιτικής σκηνής σε αυτήν των θεσμών. Η κρίση στη χώρα μας είναι πρωτίστως κρίση αξιών και όχι θεσμών. Η διαφύλαξη της συνταγματικής νομιμότητας δεν απαιτεί, κατά την άποψή μου, την ύπαρξη μιας νέας δικαιοδοσίας αλλά μια αξιόπιστη πολιτική εξουσία που θα σταματήσει να τροφοδοτεί την έννομη τάξη με σωρεία νέων αναποτελεσματικών και αντιφατικών μεταξύ τους διατάξεων, που θα προσφέρει ασφάλεια δικαίου στον διοικούμενο, που δεν θα εμπλέκεται κατ' ουδένα τρόπο στα λημέρια της δικαστικής εξουσίας, που θα διευκολύνει και δεν θα θέτει εμπόδια στο έργο της, που θα έχει πίστη στη δικαστική εξουσία και θα σέβεται τις αποφάσεις της.