Η έκρηξη παγιδευμένου φακέλου και ο τραυματισμός ενός ανθρώπου είναι καταδικαστέα χωρίς περιστροφές. Δεν μπορώ να δικαιολογήσω τη βία που βλάπτει έστω και μια τρίχα συνανθρώπου μου. Είτε είναι ήρωας-σωτήρας της χώρας είτε έσχατος προδότης.
Μέτρο της δημοκρατίας είναι οι άνθρωποι να μπορούν να ζουν, να σκέφτονται, να πράττουν - ιδιωτικά και δημόσια - ελεύθεροι, χωρίς ψυχική ή σωματική βία. Χωρίς τρομοκράτηση. Να αξιολογούνται οι ιδέες τους με επιχειρήματα, όχι με χειροδικίες. Να κρίνουν με δεδομένα και αμερόληπτες επιστημονικές αναλύσεις, όχι με εκρηκτικές ύλες. Να αποφασίζουν χωρίς απειλές και καταναγκασμό. Όταν παρανομούν, να υπόκεινται στις συνέπειες του νόμου.
Τόσο στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες ανεπτυγμένες χώρες, τα παραπάνω στοιχειώδη εχέγγυα του δημοκρατικού πολιτεύματος συχνά κολοβώνονται. Σαδιστικές βομβιστικές ενέργειες, μαζικοί φόνοι κοριτσιών, τρελά φορτηγά που διαμελίζουν πεζούς, θρησκόληπτοι που σκοτώνουν αλαλάζοντες πίστη σε Ύψιστο Δολοφόνο - η θανατερή βία μονοπωλεί τα ΜΜΕ γιατί μια κοινωνία που τρέφεται όλο και λιγότερο άρτον χρειάζεται όλο και περισσότερα αιματοβαμμένα θεάματα. Ο πασιφανής κλασικός τρόμος όμως αποτελεί μια μόνο πλευρά ενός πολύ ευρύτερου φαινομένου. Οι ημιθανείς μας δημοκρατίες ζούνε ήδη συμμορφωμένες σε μια βαθύτερη, καθημερινή, συγκαλυμμένη ή και πλήρως αδιαφανή, υπόκρυφη τρομοκρατία. Όχι εκείνη που ξεκοιλιάζει έντερα για να βγάζουν μεροκάματο δημοσιογράφοι, οπερατέρ και φουκαράδες πολιτικοί με αλά καρτ συλλυπητήρια. Μιλάω για την τρομοκρατία που δηλητηριάζει χρόνια τη θέληση και μουμιοποιεί μαζικά συνειδήσεις.
Οι περισσότεροι άνθρωποι στις άρρωστες δημοκρατίες δέχονται απειλές που δένουν πισθάγκωνα την ελευθερία τους και περιορίζουν επιλογές λόγων και πράξεων. Ψευδή νέα, ψευδεπίγραφοι θεσμοί, εκβιαστικός πολιτικός λόγος, προβλέψεις μηδενικής επιστημονικότητας διακινούνται μαζικά. Προκαλούν πνιγηρή αποδοχή του παράλογου και ακόμα πιο παράλογη δήθεν αντίσταση. Η νηφαλιότητα και η επιστημονική τεκμηρίωση πάνε περίπατο όταν ο δημόσιος διάλογος μετατρέπεται σε διαγωνισμό ασυνάρτητων κραυγών και σε καλλιστεία τραμπουκισμού. Σοβαροί άνθρωποι κανιβαλίζονται, ενώ τιποτένιοι επιβάλλονται δημόσια και επενδύονται μεταξύ τους εξαγορασμένο, καταναγκαστικό σεβασμό. Όμως η ευρύτερη μορφή τρομοκράτησης έχει σιγαστήρα. Δεν γίνεται με βόμβες ή στρακαστρούκες, ούτε με δημόσιο οχετό ψεμάτων και φατριακής εμπάθειας. Γίνεται σε ιδιωτικές επώνυμες, ψευδώνυμες, και ανώνυμες επικοινωνίες που καλύπτει συνήθως η σιγή - υφέρπων εκβιασμός, σπάσιμο των νεύρων, καταρράκωση του τρομοκρατούμενου.
Στα τέλη του 2001, στην κορύφωση της επιδημίας αποστολής επιστολικών φακέλων με σκόνη βακίλλων άνθρακα, ένα γράμμα έφτασε στο γραφείο μου στο πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Περιείχε χύμα σκόνη και ένα κείμενο που ήταν 80% ασυνάρτητο και 20% απειλητικό. Είχε ταχυδρομηθεί από την Αμερική και πληρούσε τα χαρακτηριστικά υψηλού κινδύνου να περιέχει σπόρους του θανατηφόρου μικροβίου. Σε επικοινωνία με τους αρμόδιους για βιο-τρομοκρατία, το γράμμα συσκευάστηκε σε προστατευτικό περίβλημα και στάλθηκε προς έλεγχο. Ο υπεύθυνος που μίλησα πρότεινε άμεση έναρξη θεραπείας. Θεωρήθηκα πιθανός στόχος για διάφορους λόγους. Οι δημοσιεύσεις μου είχαν δημιουργήσει πολλούς εχθρούς. Για παράδειγμα οι Αραβικές Νύχτες στο British Medical Journal που περιγράφανε την αγαστή σχέση της φαρμακοβιομηχανίας με χρηματιζόμενους ιατρούς είχε ανησυχήσει αρκετούς. Κάποιοι μου δήλωσαν ότι φοβούνται ότι θα αποκαλυφτεί πόσο ζάμπλουτο (εκτός από σάπιο) είναι το βασίλειο της μεγαλοϊατρικής Δανιμαρκίας.
Σε αναμονή αποτελεσμάτων από το εργαστήριο, τόσο εγώ όσο και δύο συνεργάτιδες που ήταν στο γραφείο μου όταν ανοίχτηκε ο φάκελος ξεκινήσαμε θεραπεία με σιπροφλοξασίνη. Αν ήταν άνθρακας, η νόσος από εισπνοή είναι θανατηφόρος σε ποσοστό 80%. Περάσαμε τη νύχτα διαλογιζόμενοι μακάβριες στατιστικές. Ευτυχώς η απάντηση του εργαστηρίου ήταν ότι στη σκόνη δεν υπήρχε Bacillus anthracis. Σκοπός του αποστολέα ήταν να σπάσει τα νεύρα, όχι ο θάνατος.
Εκτός από επιστολική, υπάρχει τηλεφωνική τρομοκράτηση, και τρομοκράτηση με ιδιωτική συζήτηση. Αν ο στόχος έχει αποδείξει ότι δε μασάει, ο τρομοκράτης απευθύνεται σε δικούς του ανθρώπους που θεωρεί ευκολότερους να λυγίσουν. Άλλο μικρό παράδειγμα: Πριν ένα χρόνο, άγνωστος πήρε τηλέφωνο την ηλικιωμένη μητέρα μου νυχτιάτικα, πέταξε «Ο γιος σου να μην επιστρέψει στην Ελλάδα» και έκλεισε τη γραμμή. Ακολούθησαν οι πολλαπλές διαρρήξεις του σπιτιού μας και κλοπές των υπολογιστών μου. Φίλοι αριστερών πεποιθήσεων υπέθεσαν ότι πρόκειται για το «πασίγνωστο μακρύ χέρι της δεξιάς». Φίλοι δεξιών πεποιθήσεων υπέθεσαν ότι πρόκειται για το «πασίγνωστο παρακράτος της αριστεράς».
Πώς αναπνέει ένας άνθρωπος που τον σφίγγει στη μόνιμη αγκαλιά της μια φρουραρχία 8 ή 12 ατόμων; Υπάρχει μεγαλύτερη στέρηση ελευθερίας; Πόσο λιγότερο σεβασμό στην ιδιωτικότητά του έχει ένας ισόβια έγκλειστος βαρυποινίτης;
Δεν ασχολούμαι με θεωρίες συνωμοσίας και δεν έδωσα σημασία. Όμως ένας φίλος απευθύνθηκε διερευνητικά σε «ειδικό» εν αγνοία μου. Ο ειδικός πρότεινε ολόκληρο πλάνο περιφρούρησης. Θα χρειαζόμουν, υποστήριξε, τουλάχιστον δυο-τρεις φρουρούς. «Μα, εννοείται! Αν τολμάει να λέει τη γνώμη του δημόσια, σίγουρα χρειάζεται συνεχή φρούρηση!».
Δεν είμαι πολιτικός. Είμαι ένας απλός πολίτης που, ναι, διατυπώνω τη γνώμη μου (σωστή ή λανθασμένη) με ειλικρίνεια και απερίφραστα και, ελπίζω, τεκμηριωμένα. Όταν μου μεταφέρθηκε η εμπεριστατωμένη «γνωμοδότηση», το βρήκα περισσότερο φαιδρό παρά λυπηρό. Φτάσαμε στο σημείο ένας απλός πολίτης που εκφράζει τη γνώμη του να χρειάζεται τους Τρεις Σωματοφύλακες; Αναλογίστηκα μερικά πράγματα που χαίρομαι να κάνω. Για παράδειγμα, μου αρέσει να περπατάω από το σπίτι στο γραφείο για να σκέφτομαι. Τώρα θα έπρεπε να συσκέφτομαι μαζί με φίλους σεκιουριτάδες; Μου αρέσει να περπατάω συζητώντας μέσα στο πανεπιστήμιο με συνεργάτες. Τώρα θα έπρεπε να προσθέσουμε δυο-τρεις μπρατσαράδες στην επιστημονική συζήτηση; Μου αρέσει να χαίρομαι τη σιωπή και το παρθενικό μεγαλείο της φύσης σε βουνά και δάση. Τώρα θα αισθανόμουν το παρθενικό μεγαλείο των παρακείμενων Χρηστάρα και Μητσάρα; Μου αρέσει να κολυμπάω τρία χιλιόμετρα μόνος στη θάλασσα, καλοκαίρι-χειμώνα. Κι αν ο σωματοφύλακας δεν ήταν χειμερινός κολυμβητής και πούντιαζε ο καψερός; Θα έπρεπε να με ακολουθούν πρώην ΟΥΚάδες με φουσκωτό; Για να μην αναφερθώ στις οικογενειακές στιγμές όπου τα πράγματα θα ήταν ακόμα πιο άβολα. Θα έπρεπε να προσθέσουμε νέα μέλη, σώγαμπρους, στην οικογένεια;
Καταλαβαίνω, αν και οικτίρω, την ανάγκη να φυλαχθεί από παλαβούς ένας ενεργός πολιτικός που ασκεί εξουσία. Οικτίρω, αλλά καταλαβαίνω, όταν διαβάζω ότι ο φέρελπις Μακρόν για να πάει στο εκλογικό κέντρο σε απόσταση μερικών εκατοντάδων μέτρων, αντί να περπατήσει, χώθηκε σε θωρακισμένο αυτοκίνητο σαν συλληφθείς κακοποιός. Καταλαβαίνω, αλλά οικτίρω, όταν διαβάζω πικρές εξομολογήσεις του Ομπάμα για τον σουρεαλισμό της φρουρούμενης ζωής του. Προσπαθώ να καταλάβω και οικτίρω ακόμα περισσότερο, όταν ακούω πως διάφοροι επιφανείς φυλάττονται δια βίου. Αναρωτιέμαι βέβαια πώς δέχεται κάποιος πολίτης να κατεβεί στον κομματικό στίβο, αν αυτό σημαίνει ότι, αν πετύχει, θα συζεί δια βίου με μια διμοιρία. Πώς αναπνέει ένας άνθρωπος που τον σφίγγει στη μόνιμη αγκαλιά της μια φρουραρχία 8 ή 12 ατόμων; Υπάρχει μεγαλύτερη στέρηση ελευθερίας; Πόσο λιγότερο σεβασμό στην ιδιωτικότητά του έχει ένας ισόβια έγκλειστος βαρυποινίτης;
Πέρα όμως από τους δύσμοιρους επιφανείς, πόσοι άλλοι απλοί πολίτες θα πρέπει να προφυλαχτούν πλέον με man-to-man; Και ποια απειλή να πρωτοπρολάβουν; Όταν μια κοινωνία γίνεται γενικευμένη σεκιουριτοκρατία, όταν οι άνθρωποι που πρέπει να προστατευτούν πολλαπλασιάζονται, όταν όλοι πλέον γινόμαστε στόχοι, όταν όλοι στοχοποιούν όλους μέσα σε διάχυτο φανατισμό, μίσος, φθόνο, ψέματα και εμπάθεια, τι ακριβώς φυλάμε και από ποιον;
Δεν αμφισβητώ πως η προσωπική και δημόσια ασφάλεια είναι σημαντικότατο αγαθό, πως οι άνθρωποι που δουλεύουν (συχνά με μισθούς πείνας) σε αυτόν τον επικίνδυνο τομέα αξίζουν σεβασμό, και πως κάθε αγαθό κοστίζει για να αποκτηθεί. Κάθε επένδυση όμως στην ασφάλεια, χρειάζεται αντίστοιχη αποεπένδυση σε κάτι άλλο: εκπαίδευση, υγεία, πρόνοια, παραγωγή. Η ασφάλεια δεν παράγει από μόνη της. Στην καλύτερη περίπτωση προστατεύει αυτούς που παράγουν, στη χειρότερη προστατεύει τυράννους, παθολογικούς ψεύτες και ληστές πολυτελείας. Το ελληνικό κράτος διαθέτει το 2,1% του ΑΕΠ σε δημόσια τάξη και ασφάλεια, τρίτο μεγαλύτερο ποσοστό στην Ευρώπη των 28. Άλλο ένα 2,7% διατίθεται σε στρατιωτικές δαπάνες (7ο μεγαλύτερο στον κόσμο ανά κεφαλή). Οι ιδιωτικές δαπάνες δεν καταμετρώνται καν σε αυτά τα νούμερα. Η Ελλάδα διαθέτει 60000 ιδιωτικούς φρουρούς, περισσότερους από ότι κρατικούς αστυνομικούς (51000). Σε παγκόσμιο επίπεδο, $180 δις δαπανώνται ετησίως για ιδιωτική φρούρηση. Θα φτάσουν τα $240 δις το 2020, υπερακοντίζοντας κατά πολύ το ΑΕΠ της Ελλάδας.
Ζούμε σε δημοκρατίες ή σε τυραννίες; Ποιος ακριβώς είναι ο εχθρός μας; Τι μας απομένει να προστατεύσουμε, όταν χάνεται η ελευθερία σκέψης, λόγου και πράξης; Τι διασώζουμε όταν ζούμε σε διαρκή εκβιασμό και συμβιβασμό, φοβισμένοι από τη σκιά μας, τιμώντας τους εμφανώς άτιμους; Αν θέλουμε να προστατεύσουμε τους εαυτούς μας και τους συμπολίτες μας, πρέπει, το λιγότερο, να σκεφτούμε, να μιλήσουμε, να πράξουμε νηφάλια, άφοβα, χωρίς μίσος, με διαφάνεια, ειλικρινά και τεκμηριωμένα. Με μια λέξη: ελεύθεροι.