«Ο καθένας είναι μεγαλοφυΐα, αλλά αν κρίνεις ένα ψάρι από την ικανότητά του να σκαρφαλώσει σ' ένα δέντρο, θα περάσει όλη του τη ζωή πιστεύοντας πως είναι ηλίθιο» - Άλμπερτ Άινσταϊν.
Τι κάνεις όταν βρεθείς σε ένα δωμάτιο με 15 Νομπελίστες και επιστήμονες εγνωσμένης αξίας μαζί με άλλους περίπου 50 δημοσιογράφους από όλο τον κόσμο; Ποια είναι η πρώτη ερώτηση που σου έρχεται στο μυαλό; Πόσο μπορεί να διαφέρει ένα «όμορφο μυαλό» από ένα κανονικό; Και κυρίως, όσον αφορά τη δουλειά -γιατί αυτός ήταν και ο σκοπός που βρέθηκα στο Παγκόσμιο Συνέδριο Επιστημών στο Ισραήλ (World Science Conference Israel 2015) - πώς στο καλό προσεγγίζεις έναν τέτοιο άνθρωπο; Θα είναι προσιτός; Θα θεωρεί «χάσιμο χρόνου» ή ενδεχομένως «απλοϊκή» τη σκέψη ενός «κοινού θνητού»;
Ευτυχώς τίποτα από τα παραπάνω. Σχετικά προσιτοί, αρκετοί με φοβερό χιούμορ, άλλοι αφηρημένοι -όπως θα περίμενε κανείς- αλλά όλοι με την καλοσύνη και την υπομονή να απαντήσουν στα ερωτήματά μας, και να μάς δώσουν ένα ίχνος του τρόπου σκέψης τους. Μέσα στον πανικό συνεντεύξεων, καμερών, και κυνηγητού μετά τη συνέντευξη Τύπου που μας παραχώρησαν, η HuffPost Greece είχε τη χαρά να φιλοξενήσει (με σειρά παράθεσης) τους Καθηγητές ΝομπελίστεςSydney Altman, Dan Shechtman και -ο προσωπικά αγαπημένος μου, με βρετανικό χιούμορ και οπαδός των Monty Python- Sir Harold Kroto. Ας δούμε τι μας ειπαν.
Καθηγητής Sydney Altman - Νομπέλ Χημείας 1989
-Αν και πάνε χρόνια από τότε, πώς αντιδράσατε στη βράβευσή σας με το Νομπέλ;
-Δεν είχα ιδέα πως αποφάσισαν οι (αρμόδιοι) άνθρωποι ότι θα έπρεπε να πάρω ένα βραβείο Νομπέλ. Και δεν το περίμενα, αν και σίγουρα ήταν ένα σημαντικό επίτευγμα σε σχέση με αυτά που έκανα.
«Αυτό είναι μεγάλο λάθος για κάθε επιστήμονα, να σκέφτεται δηλαδή τη δημόσια αναγνώριση. Αν συμβεί, συνέβη. Πρέπει να δουλεύεις στο αντικείμενό σου συνεχώς»
-Αφού λάβατε το βραβείο Νομπέλ, αγχωθήκατε μετά ότι θα πρέπει να επιτύχετε κάτι ακόμη πιο σπουδαίο;
-Όχι, όχι. Πρώτα απ'όλα ποτέ δε σκέφτηκα τον εαυτό μου σαν κάποιον που ήθελε να πετύχει σπουδαίους στόχους. Αυτό είναι μεγάλο λάθος για κάθε επιστήμονα, να σκέφτεται δηλαδή τη δημόσια αναγνώριση. Αν συμβεί, συνέβη. Πρέπει να δουλεύεις στο αντικείμενό σου συνεχώς. Στην περίπτωσή μου, μετά το βραβείο, γύρισα στους ανθρώπους του εργαστηρίου και τους είπα ότι πρέπει να δείξουμε ότι το βραβείο δεν κάνει καμία διαφορά, και πως πρέπει να συνεχίσουμε τη σκληρή δουλειά.
-Συνήθως η δουλειά για ένα βραβείο Νομπέλ είναι ατομική ή ομαδική;
-Στη διαθήκη του ο Άλφρεντ Νομπέλ είπε ότι δε μπορείς να έχεις περισσότερους από τρεις ανθρώπους να μοιράζονται ένα βραβείο σε μια χρονιά. Οπότε είναι πιθανό μέχρι και τρεις άνθρωποι να το μοιράζονται. Εγώ κέρδισα στη Χημεία, μαζί με άλλο ένα άτομο, κάποιες φορές μόνο ένα άτομο κερδίζει το βραβείο.
-Τέλος, στη χώρα μου, την Ελλάδα, αντιμετωπίζουμε μια μεγάλη οικονομική κρίση εδώ και περίπου 5 χρόνια.
-Ξέρω πολύ καλά τη χώρα σας. Έχω έρθει αρκετές φορές. Ξέρω για το 3ο πρόγραμμα κτλ...
-Αυτό που θέλω να πω, είναι ότι μέσα σε αυτό το διάστημα, η οικονομική ενίσχυση προς την κατεύθυνση της εκπαίδευσης έχει αποδυναμωθεί. Είμαστε καταδικασμένοι κατά τη γνώμη σας εξαιτίας αυτού να έχουμε μια φθίνουσα πορεία;
-Δε θα έλεγα «καταδικασμένοι», γιατί τότε θα σήμαινε πως μόλις πάρεις την κατιούσα τίποτα δε μπορεί να αλλάξει. Θα έλεγα ότι θα περάσετε πολύ δύσκολους καιρούς, και νομίζω πως είναι λάθος για την κυβέρνηση να κόβει χρήματα από την εκπαίδευση γιατί είναι σημαντικό να επιμορφώνεις τους νέους, και ειδικά τους νέους που είναι π.χ. κάτω από 10 ετών. Προφανώς η κυβέρνηση πρέπει να σκεφτεί προσεκτικά τέτοια θέματα, αλλά αν εγώ ήμουν στη θέση τους - που δεν είμαι - σίγουρα δεν θα έκοβα τη χρηματοδότηση που θα λειτουργούσε εις βάρος της εκπαίδευσης.
-Γιατί είναι σημαντική η έρευνα για τα πανεπιστημιακά ιδρύματα;
-Γιατί οι άνθρωποι πάντα ενδιαφέρονται για καινούρια γνώση. Πρέπει να κάνετε ό,τι μπορείτε για να πείσετε αυτούς που κυβερνάνε να επενδύσουν στην εκπαίδευση. Οι επιστήμονες από την άλλη πρέπει να κάνουν μια μεγάλη προσπάθεια να μιλήσουν στο ευρύ κοινό αλλά και στους πολιτικούς για τη δουλειά τους. Πολλοί πολιτικοί δεν έχουν ιδέα τι εννοείς όταν τους μιλάς για επιστήμη. Οπότε πρέπει να τους εξηγήσεις γιατί αυτό που κάνεις είναι σημαντικό για την πατρίδα.
Καθηγητής Dan Shechtman - Νομπέλ Χημείας 2011
-Υπάρχει μυστικό για την επιτυχία ενός επιστήμονα;
-Θα σας πω τον τρόπο μου για να γίνετε πολλά υποσχόμενοι επιστήμονες. Λοιπόν, αν θέλετε να γίνετε επιτυχημένοι επιστήμονες, γίνετε ειδικοί σε ένα αντικείμενο που σας αρέσει. Διαλέξτε το και γίνετε ειδικοί σε αυτό. Και σας υπόσχομαι, αν το κάνετε, και γίνετε οι καλύτεροι στην τάξη σας, στην πόλη σας, στον κόσμο, θα έχετε μια απίστευτη καριέρα. Γίνετε ειδικοί!
-Πώς ξεκίνησε η δική σας ενασχόληση με την επιστήμη;
-Όταν ήμουν μικρός, ο παππούς μου μου αγόρασε ένα μεγεθυντικό φακό. Καλής ποιότητας. Και περπατούσα στη φύση, κοιτούσα τα έντομα, τα φυτά, και ερωτεύτηκα τον κόσμο των μικρών πραγμάτων. Στα δέκα μου, ο δάσκαλος στην τάξη μας ανακοίνωσε ότι θα φέρει ένα μικροσκόπιο. Ενθουσιάστηκα, και ρωτούσα πότε θα το φέρουν. Τον ενοχλούσα για εβδομάδες για το πότε θα έφερνε το μικροσκόπιο, και όταν το έφερε ήμουν ο πρώτος που το περιεργάστηκε. Είχα ενθουσιαστεί.
Πιο μετά, όταν έκανα το μεταπτυχιακό μου στο Πανεπιστήμιο Technion της Χάιφα, ήταν ένα άλλο μικροσκόπιο με το οποίο είχα παθιαστεί. Με τα πολλά, έγινα ειδικός στα μικροσκόπια και κατάφερα να κάνω μια ανακάλυψη ενός πράγματος που μέχρι τότε δεν υπήρχε. Κι όλα ξεκίνησαν από ένα μεγεθυντικό φακό. Οπότε, επενδύστε στα παιδιά σας, κάντε τους δώρα που θα τους ενθαρρύνουν να γίνουν επιστήμονες. Εγώ έχω 10 εγγόνια και τους αγοράζω μικροσκόπια, και λέω στους γονείς τους να τα ενθαρρύνουν να ασχοληθούν. Έχω δύο προγράμματα: το ένα που διδάσκουμε επιστήμη σε δασκάλους των νηπιαγωγείων και αυτοί με τη σειρά τους διδάσκουν τα παιδιά. Για να προσεγγίσουμε ένα πιο ευρύ κοινό ξεκίνησα ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα που λέγεται «Γίνε επιστήμονας με τον Καθηγητή Dan». Εκεί έχω ένα εργαστήριο επί σκηνής, και μας φέρνουν παιδιά ηλικίας 6 ετών και τα φέρνουμε σε επαφή με την επιστήμη.
«Λοιπόν, αν θέλετε να γίνετε επιτυχημένοι επιστήμονες, γίνετε ειδικοί σε ένα αντικείμενο που σας αρέσει. Διαλέξτε το και γίνετε ειδικοί σε αυτό. Και σας υπόσχομαι, αν το κάνετε, και γίνετε οι καλύτεροι στην τάξη σας, στην πόλη σας, στον κόσμο, θα έχετε μια απίστευτη καριέρα. Γίνετε ειδικοί!»
-Ήταν αποθαρρυντικό να προχωρήσετε με την έρευνά σας όταν όλοι πίστευαν πως δεν υπάρχει κάτι να ανακαλύψετε;
-Όχι, καθόλου δύσκολο. Γιατί ήμουν σίγουρος ότι είχα δίκιο. Και ξέρετε γιατί; Γιατί ήμουν ειδικός στον τομέα μου .
-Η Ελλάδα είναι σχετικά καινούρια στο παιχνίδι των start-up. Εδώ στο Ισραήλ έχετε προχωρήσει πολύ σε αυτό το κομμάτι. Τι θα συμβουλεύατε τους πολιτικούς στην Ελλάδα ώστε να συνδέσουν την επιστήμη με το κομμάτι των start-up εταιρειών;
-Υπάρχουν πολλοί τρόποι να το κάνεις αυτό, αλλά να σας πω τι κάνω εγώ. Διδάσκω ένα μάθημα στο Πανεπιστήμιο που λέγεται «Τεχνολογική Επιχειρηματικότητα». Το κάνω σχεδόν 30 χρόνια. Η τάξη μου έχει εκατοντάδες φοιτητές. Έχω περίπου 10.000 αποφοίτους. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν 10.000 μηχανικοί στο Ισραήλ που τους έχω «φυτέψει» στο μυαλό το «μικρόβιο» της επιχειρηματικότητας. Κι αυτός είναι ένας από τους λόγους που το Ισραήλ έγινε αυτό που λέμε "Start-up Nation".
Ο άλλος λόγος είναι η φύση των ανθρώπων. Υπάρχει διαφορά στη νοοτροπία των ανθρώπων στο Ισραήλ και των ανθρώπων στην Ελλάδα. Οι Έλληνες - από όσο τους ξέρω- απολαμβάνουν τη ζωή, αλλά δεν είναι τόσο εντατικοί στην προσπάθειά τους όσο οι άνθρωποι εδώ που δεν ικανοποιούνται ποτέ, θέλουν συνεχώς να αλλάζουν. Κι αυτό φαίνεται στην επιστήμη αλλά και στη βιομηχανία. Κι αυτό εξηγεί τον αριθμό των 5.000 start-up επιχειρήσεων στο Ισραήλ.
Η Ελλάδα είναι επίσης μικρή χώρα. Πρέπει να σκεφτείτε το μέλλον σας και πως θα είστε οικονομικά ανεξάρτητοι, εκπαιδεύοντας το λαό σας σε δύο πράγματα: πρώτον, περισσότερους επιστήμονες και μηχανικούς, και μετά αυτούς τους επιστήμονες και μηχανικούς να τους διδάξετε επιχειρηματικότητα. Και τότε θα έχετε μια καλή ευκαιρία να πετύχετε. Θα ήθελα πάρα πολύ να δω την Ελλάδα να ανατέλλει οικονομικά. Είναι απίστευτα σημαντικό για το λαό σας.
Καθηγητής Σερ Harold Kroto - Νομπέλ Χημείας 1996
-Πόσο σημαντική είναι η περιέργεια για έναν άνθρωπο;
-Θα σας φέρω ένα παράδειγμα. Το πρόβλημα σήμερα με τους νέους και τις φωτογραφικές τους μηχανές πχ. είναι ότι δεν ξέρουν πως δουλεύουν στο εσωτερικό τους. Εγώ ήξερα τα πάντα για τον τρόπο λειτουργίας της φωτογραφικής μου μηχανής. Την έλυνα σε κομματάκια, ένα - ένα, ήξερα ακριβώς τι κάνει το καθένα. Η ευφορία από αυτό ήταν εκπληκτική. Το πρόβλημα σήμερα είναι ότι ένας νέος δε μπορεί να φτιάξει τη συσκευή, δε μπορείς να το φτιάξεις αυτό αν χαλάσει (λέει δείχνοντας το κινητό μου τηλέφωνο). Απλώς παίρνεις καινούριο ή δίνεις αρκετά λεφτά για να το φτιάξεις.
Δεν ασχολούμαστε αρκετά με την επιστήμη σήμερα. Εγώ έμαθα τα πάντα για τη φωτογραφική μου μηχανή, για τη Χημεία πιο μετά, έφτιαξα το δικό μου ράδιο όταν ήμουν παιδί γιατί δεν είχα τα λεφτά για να το αγοράσω, και όταν το έφτιαξα, και ακούστηκε η φωνή (!), ενθουσιάστηκα. Ήξερα τι θα συμβεί, αλλά δεν είχα την εμπειρία του να συμβαίνει. Κι αυτό είναι το υπέροχο με την επιστήμη. Ότι θα πρέπει να αποκτήσεις την εμπειρία σε αυτό που θα κάνεις...Δεν είμαι καλός επιστήμονας, ή μάλλον είμαι, αλλά ακόμα με παραξενεύουν ορισμένα πράγματα...Και πρέπει να ψάχνεις τα πράγματα, να δεις τι μπορεί να συμβεί, και να ελέγχεις τι μπορεί να συμβεί.
-Αυτό θα λέγατε ότι είναι το κλειδί της επιτυχίας;
-Αυτό είναι το ένα κλειδί. Το άλλο είναι να κάνεις το καλύτερο δυνατό με αυτό που ασχολείσαι. Να μην έρχεσαι δεύτερος. Να έχεις κίνητρο. Το ίδιο με τα παιδιά στο σχολείο. Να καταλάβουν ότι δεν κάνουν μια άσκηση για το δάσκαλό τους, αλλά για τον εαυτό τους. Και δεν θα πρέπει να ικανοποιούνται με μια μέτρια προσπάθεια, αλλά να κάνουν ό,τι καλύτερο μπορούν.
«Ξέρεις, απολαμβάνω ένα ποτήρι κρασί κάθε τόσο. Δε μου αρέσει η σκληρή δουλειά περισσότερο από κάποιον άλλο. Αλλά όταν αυτή η σκληρή δουλειά στο τέλος της μέρας αποδεικνύεται φοβερά ενδιαφέρουσα, τότε γίνεται εύκολη!»
-Οπότε, τι συμβουλή θα δίνατε σε ένα νέο που ασχολείται με την επιστήμη;
-Να δουλέψει με κάτι που θα ασχοληθεί πάρα πολύ σκληρά, αλλά αν έχεις πραγματικά κίνητρο τίποτα δεν είναι δύσκολο. Αν βρεις τον εαυτό σου να δουλεύει στις 2 ή 3 τα ξημερώματα, και δεν έχεις καταλάβει πότε πέρασε η ώρα, τότε δεν έχεις πρόβλημα με τη σκληρή δουλειά. Τότε είναι όλα εύκολα.
-Είναι ο τομέας που σε επιλέγει ή εσύ που επιλέγεις τον τομέα στην επιστήμη;
-Κρατάς τα μάτια σου ανοιχτά, και βλέπεις αυτό που σου δίνει τη μέγιστη ικανοποίηση. Ξέρεις, απολαμβάνω ένα ποτήρι κρασί κάθε τόσο. Δε μου αρέσει η σκληρή δουλειά περισσότερο από κάποιον άλλο. Αλλά όταν αυτή η σκληρή δουλειά στο τέλος της μέρας αποδεικνύεται φοβερά ενδιαφέρουσα, τότε γίνεται εύκολη.
«Αν βρεις τον εαυτό σου να δουλεύει στις 2 ή 3 τα ξημερώματα, και δεν έχεις καταλάβει πότε πέρασε η ώρα, τότε δεν έχεις πρόβλημα με τη σκληρή δουλειά. Τότε είναι όλα εύκολα.»
-Και τέλος, τι περιμένατε - στο επαγγελματικό κομμάτι- αφού τιμηθήκατε με το βραβείο Νομπέλ;
-Δεν περίμενα τίποτα. Πραγματικά. Ξέρετε, υπάρχει ένα ρητό που δεν είναι δικό μου, αλλά του Don Marquis, που λέει ότι «αν κάνεις τους ανθρώπους να νομίζουν ότι σκέφτονται, σε λατρεύουν, αλλά αν τους κάνεις πραγματικά να σκεφτούν, θα σε μισήσουν». Είναι ένα από τα αγαπημένα μου ρητά, και είμαι σε θέση να το χρησιμοποιώ, οπότε οι άνθρωποι με μισούν (γελώντας δυνατά).
*Ειδικές ευχαριστίες στους συναδέλφους Ana Pais (El Observador, Ουρουγουάη) και Luis Quevedo (NTN24, Νέα Υόρκη) για τη βοήθειά τους.