Η πορεία του ΤΣΜΕΔΕ (Ταμείο Συντάξεων Μηχανικών Εργοληπτών Δημοσίων Έργων) ακολουθεί την πορεία της οικονομικής και κοινωνικής θέσης των μηχανικών.Ιδρύθηκε το 1940 και για πολλά χρόνια, χάρη στα έσοδα από τα τεχνικά έργα (το 1% των λογαριασμών πληρωμής για τα έργα του Δημοσίου, των Δήμων και Κοινοτήτων και των ΝΠΔΔ) και κυρίως χάρη στην υψηλή αναλογία ασφαλισμένων προς συνταξιούχους, εθεωρείτο ένα από τα «ευγενή» Ταμεία, τα Ταμεία δηλαδή που δεν είχαν πρόβλημα βιωσιμότητας.
Η πορεία αυτή, τις «χρυσές» εποχές της ελληνικής οικονομίας αντανακλούσε και την θέση των μηχανικών στην Ελληνική κοινωνία, όπου, μαζί με άλλες επαγγελματικές και κοινωνικές ομάδες, αποτελούσαν την πρωτοπορία της διανόησης και τον οδηγό της ανάπτυξης. Παρά το γεγονός ότι μόνο λίγοι μηχανικοί πλούτισαν την περίοδο αυτή από την επαγγελματική τους απασχόληση (κάποιοι ακόμα αποκόμισαν οφέλη από τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες), η πλειοψηφία των μηχανικών, όπως και γενικά των Ελλήνων, μπορούσε να αντεπεξέρχεται στις ανάγκες της, χωρίς σπατάλες. Την εποχή αυτή, οι ελεύθεροι επαγγελματίες μηχανικοί καθυστερούσαν να βγουν στην σύνταξη και στην συνέχεια μπορούσαν να έχουν μια αξιοπρεπή διαβίωση, ενώ η αναλογία ασφαλισμένων προς συνταξιούχους του Ταμείου το 2007 έφτανε στο 7:1. Παράλληλα, οι νέοι προτιμούσαν τις σχολές αυτές, που είχαν σταθερή ζήτηση και υψηλές βάσεις εισαγωγής.
Η πορεία αυτή άρχισε σταδιακά να αντιστρέφεται πριν από μια περίπου δεκαετία. Η κρίση στην οικοδομή, απόρροια της οικονομικής κρίσης, έφερε τις πρώτες επιπτώσεις για πολλές ομάδες ελεύθερων επαγγελματιών. Παρά ταύτα, η υγιής σχέση ασφαλισμένων προς συνταξιούχους αποτελούσε εχέγγυο για ένα σχετικά ευοίωνο ασφαλιστικό μέλλον. Η ίδρυση του ΕΤΑΑ το 2008, όπου εκτός του ΤΣΜΕΔΕ συμμετείχαν τα Ταμεία των γιατρών και των δικηγόρων, που διέθεταν επίσης, αν και μικρότερα, αποθεματικά, αποδείχτηκε τελικά ότι ήταν ένα μεταβατικό στάδιο για την πλήρη ενοποίηση όλων των Ταμείων.
Η κρίση επιταχύνθηκε την τελευταία τετραετία. Το κούρεμα των ομολόγων τον Μάρτιο του 2012, όπου είχε αποταμιευτεί μεγάλο μέρος των αποθεματικών του ΤΣΜΕΔΕ, ο Νόμος 4254/2014, που σε εφαρμογή του 2ου Μνημονίου (Ιούλιος 2013) κατάργησε την προαναφερθείσα καταβολή ποσοστού των λογαριασμών υπέρ ΤΣΜΕΔΕ και η τραπεζική κρίση (το ΤΣΜΕΔΕ ήταν και παραμένει μέτοχος της Τράπεζας Αττικής), συρρίκνωσαν δραματικά τα αποθεματικά του Ταμείου.
Παράλληλα, η έξοδος όσων μηχανικών είχαν δικαίωμα στην συνταξιοδότηση, προκειμένου να προλάβουν δυσμενέστερους όρους, την υποαπασχόληση ή την ανεργία, αλλά και η υποδιπλάσια (σε σχέση με τις «καλές εποχές») εγγραφή νέων μηχανικών στο ΤΕΕ, μετέβαλαν ριζικά την αναλογία ασφαλισμένων προς συνταξιούχους, η οποία, σύμφωνα με σχετική αναλογιστική Μελέτη, έπεσε το 2013 στο 4,7:1, ενώ σήμερα είναι ακόμα χαμηλότερη. Η υψηλή ανεργία και υποαπασχόληση, συνδυασμένη με την αύξηση των εισφορών, έχει πλέον μειώσει σημαντικά τον δείκτη εισπραξιμότητάς τους. Η πρόσκαιρη βελτίωση των εσόδων του Ταμείου, χάρη στη δυνατότητα των ασφαλισμένων να επιλέξουν χαμηλότερη κατηγορία ασφάλισης (Νόμος 4331/2014), ανατράπηκε με την κατάργηση της σχετικής διάταξης από τον Μνημονιακό εφαρμοστικό Νόμο 4337/2015. Από ότι αποδείχτηκε στην συνέχεια, η πρόβα της αποτυχημένης αυτής λογικής, της αύξησης των υποχρεώσεων προς όλους, προκειμένου να εισπραχτούν όσο γίνεται περισσότερα από τους συνεπείς επαγγελματίες, δεν αποθάρρυνε την κατάθεση παρόμοιων και σκληρότερων μέτρων, όπως αυτά που πρότεινε ο Υπουργός Εργασίας, στις 04.01.2016.
Εδώ αξίζει να σημειώσουμε κάποιες ιδιαιτερότητες που κάνουν την κατάσταση των ασφαλισμένων στο ΤΣΜΕΔΕ δυσμενέστερη, σε σχέση με άλλα ασφαλιστικά Ταμεία:
- Η ιδιότητα του ασφαλισμένου και του μηχανικού θεωρούνται συνδεδεμένες. Με άλλα λόγια, ο νέος μηχανικός, που θα περάσει τις εξετάσεις του ΤΕΕ για να αποκτήσει την άδεια άσκησης του μηχανικού, αυτόματα, από την επόμενη κιόλας ημέρα, θα αρχίσει να πληρώνει εισφορές, ενώ και η αναστολή της απασχόλησής του ως μηχανικού, δεν είναι απλή διαδικασία.
- Εάν ο μηχανικός θελήσει να έχει και άλλη δραστηριότητα (πχ να ιδρύσει μια Εταιρία ή απλά να είναι Διαχειριστής της), υποχρεώνεται να ασφαλιστεί και σε δεύτερο Ταμείο (ΟΑΕΕ).
Η κατάσταση είναι πιο δυσμενής για όσους βρίσκονται σε αδυναμία καταβολής των ασφαλιστικών τους εισφορών. Σχετικά αναφέρουμε ότι για το διάστημα που ο μηχανικός δεν ήταν σε θέση να πληρώνει τις εισφορές του, και συνεπώς δεν λάμβανε ιατρική περίθαλψη, οι αντίστοιχες συνδρομές στον Κλάδο Υγείας δεν εκπίπτουν από τις οφειλές, αλλά θεωρούνται χρωστούμενα και υπολογίζονται εντόκως. Πέραν δε του ασφαλιστικού, το φορολογικό σύστημα, με την λογική του τεκμαρτού φόρου, δηλαδή φόρου που προκύπτει από μη αποδεδειγμένα έσοδα, έχει οδηγήσει στην υπέρμετρη φορολόγηση πολλών μηχανικών (όπως και πολλών άλλων Ελλήνων) που δεν επιθυμούν ή δεν έχουν την δυνατότητα φοροδιαφυγής, διότι όλα τα έσοδά τους καταγράφονται.
Το τρίτο Μνημόνιο (Νόμος 4336/2015) προβλέπει την ενοποίηση όλων των Ταμείων (κάτι που υπό προϋποθέσεις θα είχε νόημα), αλλά και την μείωση των συνταξιοδοτικών δαπανών κατά 1,8 δισ. Ευρώ το 2016. Αυτό, σε συνδυασμό με την κακή οικονομική κατάσταση των Ταμείων από την αρνητική ανάπτυξη, την ανεργία και την φυγή πολλών χιλιάδων νέων στο εξωτερικό, οδηγούν σε λύσεις απελπισίας τον αρμόδιο Υπουργό.
Σύμφωνα με την κατατεθείσα πρόταση της κυβέρνησης, η νέα ασφαλιστική εισφορά αποτελεί ουσιαστικά πρόσθετη φορολόγηση των εσόδων των ελεύθερων επαγγελματιών κατά 38,5% , και δεν δίνει λύση στο πρόβλημα χιλιάδων άνεργων και υποαπασχολούμενων μηχανικών, ενώ η επιβάρυνση και των άλλων ασφαλισμένων γίνεται εξοντωτική. Παράλληλα, δεν δίνονται ουσιαστικά κίνητρα παραμονής στην εργασία, ενώ η καταβολή διαφορετικών εισφορών από τους ασφαλισμένους, (υπολογιζόμενες ως ποσοστό επί των εσόδων τους) για τις ίδιες υπηρεσίες του Κλάδου Υγείας, είναι αντιδεοντολογική.
Τέλος, το τρυκ της «προσωπικής διαφοράς», του επανυπολογισμού δηλαδή των συντάξεων όλων των συνταξιούχων, προκειμένου να μην υλοποιηθεί άμεσα η απόφαση του ΣτΕ που δικαίωσε τους συνταξιούχους για την απόφαση περικοπής των συντάξεών τους το 2012, σκοπό έχει να εξωραΐσει επικοινωνιακά την κατάσταση, παρά να την αντιμετωπίσει, δεδομένων μάλιστα και των μέχρι τώρα τεράστιων περικοπών στις συντάξεις τους.
Είναι προφανές ότι, με τον τρόπο που εφαρμόζονται τα υπογραφέντα Μνημόνια, τα οποία αναφέρουν ως στόχο την ανάπτυξη μέσω των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων, υπονομεύουν και αναιρούν τον στόχο αυτό. Είτε από λάθη, ενδεχομένως οφειλόμενα στον υπερβολικό ζήλο φιλόδοξων στελεχών των «θεσμών», είτε από πρόθεση, το μέλλον που προδιαγράφεται για την Ελληνική οικονομία είναι κακοπληρωμένοι Έλληνες μισθωτοί, υπάλληλοι πολυεθνικών, αποστερημένοι από τον εθνικό πλούτο και υπάκουοι στις εντολές των ξένων.
Μπροστά στην κατάσταση αυτή, οι μηχανικοί αντιδρούνκαι συμμετέχουν σε μεγάλες συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας.
Το τι τελικά θα συμβεί, δεν είναι εύκολα προβλέψιμο. Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω εάν υπάρχουν δυνατότητες δικονομικής αντίδρασης, όπως:
- μέσω προσφυγής στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, με αγωγή συμβολικής αποζημίωσης κατά Ευρωπαϊκών οργάνων,
- μέσω αγωγών κατά του ΔΝΤ ή υπεύθυνων στελεχών του,
- μέσω προσφυγής στα Ελληνικά δικαστήρια
κατά των δυσβάστακτων και αναποτελεσματικών Μνημονιακών όρων.
Κρίνεται σκόπιμο να επισημανθούν τα εξής:
- Σε περίπτωση προσφυγής στα Ευρωπαϊκά η διεθνή Δικαστήρια, θα πρέπει την υπόθεση να αναλάβουν οι καλύτεροι Έλληνες νομικοί, από όλους τους πολιτικούς χώρους, διότι, πέραν της πολιτικής σημασίας μιας τέτοιας ενέργειας, οι Αποφάσεις αυτές δημιουργούν σημαντικά δεδικασμένα για το μέλλον.
- Το πρόβλημα δεν πρόκειται να λυθεί, ακόμα και με την έκδοση, στο απώτερο μέλλον, θετικών δικαστικών αποφάσεων, διότι οι ρίζες του βρίσκονται σε χρόνιες λειτουργικές δυσκολίες της Ελληνικής κοινωνίας, που τελευταία έχουν δραματικά επιδεινωθεί.
Σε κάθε περίπτωση, ακόμα και εάν συλλογικά αποφασιστεί ότι η εφαρμογή του Μνημονίου και η τήρηση των κάκιστων μνημονιακών όρων είναι η μόνη εφικτή λύση, ας κατανοήσουμε τουλάχιστον τα πιο πάνω, ας διαπραγματευτούμε με κάθε τρόπο και όσο καλύτερα γίνεται με την άλλη πλευρά και ας προσπαθήσουμε για την ουσιαστική ενεργοποίηση της Ελληνικής κοινωνίας, μέσω συμπληρωματικών συλλογικών δράσεων κατά των μνημονιακών επιπτώσεων .