Η υπό διαπραγμάτευση Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου ΗΠΑ- Ε.Ε., πιο γνωστή με το όνομα Trans-Atlantic Free-Trade Agreement (TAFTA) ή Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP), πρόσφατα επανήλθε στα διεθνή ΜΜΕ. Αφορμή στάθηκε η συνάντηση στις 24.04.2016 του Προέδρου Ομπάμα με την Καγκελάριο Μέρκελ στην Γερμανία, όπου οι δύο ηγέτες συμφώνησαν στην προσπάθεια ολοκλήρωσης των διαπραγματεύσεων εντός του 2016, όπως και η επανέναρξη του 13ου γύρου των διαπραγματεύσεων στην Νέα Υόρκη στις 25.04.2016.
Οι πρώτες ενέργειες για την υπογραφή μιας τέτοιας Συμφωνίας ξεκίνησαν το 1995, με πρωτοβουλία Ευρωπαίων και Αμερικανών επιχειρηματιών, ουσιαστική όμως ώθηση δόθηκε μετά τον Φεβρουάριο του 2013, όταν οι Πρόεδροι των ΗΠΑ Ομπάμα και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Μπαρόζο δήλωσαν ότι συμφωνούν να αρχίσουν οι σχετικές συνομιλίες. Μετά από τρία περίπου χρόνια συζητήσεων, οι διαπραγματεύσεις αντιμετωπίζουν σοβαρά εμπόδια και δεν έχουν μέχρι σήμερα ολοκληρωθεί.
Οι συνομιλίες καλύπτονται σε μεγάλο βαθμό από πέπλο μυστικότητας. Κατά καιρούς, έγγραφα διέρρεαν ή δημοσιεύονταν, κυρίως από την Ε.Ε., ιδιαίτερα μετά την σχετική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου για δημοσιοποίησή τους, με αποτέλεσμα ένα μεγάλο μέρος της εικόνας να είναι ήδη γνωστό. Πρόσφατα, η Επίτροπος της Ε.Ε. Cecilia Malmström, η οποία διενεργεί για λογαριασμό της Ε.Ε. τις διαπραγματεύσεις, δήλωσε ότι θα φροντίσει να υπάρχει πρόσβαση των περισσοτέρων σχετικών εγγράφων στην ιστοσελίδα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του συνόλου των εγγράφων από τους βουλευτές και Ευρωβουλευτές όλων των Ευρωπαϊκών χωρών. Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό για την Ελλάδα, που όπως και άλλες χώρες της Νότιας και Ανατολικής Ευρώπης (Κύπρος, Μάλτα, Πορτογαλία, Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχία, Σλοβενία, Βαλτικές χώρες) δεν συμμετέχουν με εκπρόσωπό τους στις διαβουλεύσεις.
Στόχος της Συμφωνίας είναι να καταργηθεί το σύνολο σχεδόν των περιορισμών, που αποτρέπουν την ελεύθερη ανταλλαγή εμπορικών προϊόντων και υπηρεσιών μεταξύ των χωρών της Ε.Ε. και των ΗΠΑ. Σύμφωνα με μελέτες που έχουν γίνει σε Ε.Ε. και ΗΠΑ , η υπογραφή μιας τέτοιας Συμφωνίας θα αποφέρει κέρδη στην ευρωπαϊκή οικονομία της τάξης του 0,5% του ΑΕΠ.
Επισημαίνουμε πάντως ότι, λόγω των παραδοσιακών σχέσεων των ΗΠΑ με τις χώρες της Ε.Ε., καθώς και των συμφωνιών που έχουν ήδη γίνει στα πλαίσια του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), οι δασμοί μεταξύ των δυο μερών είναι εξαιρετικά χαμηλοί, ενώ μόνο το 2% του συνολικού εμπορίου Ευρώπης -ΗΠΑ επηρεάζεται από προβλήματα στις διμερείς σχέσεις που σχετίζονται με τα οικονομικά και το εμπόριο, ώστε να αναγκάζονται να καταφεύγουν στο όργανο διευθέτησης διαφόρων του ΠΟΕ. Ορισμένοι πιστεύουν ότι η Συμφωνία αυτή, όπως και η υπογραφείσα στις 04.02.2016 αντίστοιχη Συμφωνία μεταξύ των ΗΠΑ και 11 χωρών του Ειρηνικού, αποσκοπεί στο να περιορίσει την οικονομική ανάπτυξη της δεύτερης μεγαλύτερης οικονομίας του κόσμου, της Κίνας. Βέβαια και η Κίνα έχει προσεγγίσει την Ινδία και άλλες χώρες της Ασίας, για την υπογραφή αντίστοιχης Συμφωνίας.
Η προθεσμία για την ολοκλήρωση της διαπραγμάτευσης σχετίζεται με το αμφίβολο μέλλον της μετά την ανάληψη καθηκόντων από τον νέο Πρόεδρο των ΗΠΑ, τον Ιανουάριο του 2017, δεδομένου ότι και οι δύο υποψήφιοι (Τραμπ και Κλίντον) δεν την βλέπουν θετικά. Επίσης, κάποιοι αναλυτές επισημαίνουν ότι οι Συμφωνίες αυτές δεν μπορούν να ανατρέψουν την υπάρχουσα τάση, όπου μεγάλο μέρος της παγκόσμιας παραγωγικής δραστηριότητας έχει ήδη μεταναστεύσει σε άλλες χώρες της Ασίας ή της Αμερικής, όπου τα εργατικά, ασφαλιστικά και περιβαλλοντικά κόστη είναι σαφώς μειωμένα.
Η Συμφωνία αυτή είχε θέσει από την αρχή ψηλά τον πήχυ: προκειμένου να είναι εφικτή η ελεύθερη διακίνηση εμπορευμάτων, δεν αρκούσε η σχεδόν ολοσχερής κατάργηση των δασμών, αλλά και η θέσπιση ενιαίων προτύπων και διαδικασιών, κάτι που πολλοί Ευρωπαίοι πολίτες φοβούνται ότι μπορεί να έχει επίπτωση στην υγεία και το περιβάλλον. Σημειώνουμε τις διαφορετικές νομοθεσίες για τους γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς, μεταξύ Ε.Ε και ΗΠΑ, αλλά και μεταξύ των διαφορετικών χωρών της Ε.Ε., ενώ το ίδιο ισχύει και για τις ορμόνες και φυτοφάρμακα (στην Ε.Ε. ισχύουν πιο αυστηροί Κανονισμοί).
Το πιο ακανθώδες ζήτημα για τους Ευρωπαίους είναι η πρόβλεψη της Συμφωνίας για θέσπιση ανεξάρτητων δικαστηρίων, όπου μια Εταιρεία θα μπορεί να προσφεύγει εναντίον κρατών, που κατά την γνώμη της προχωρούν σε ρυθμίσεις που βλάπτουν τα συμφέροντά τους, διεκδικώντας αποζημιώσεις. Τέτοιες προσφυγές ήδη συμβαίνουν σε χώρες που το νομοθετικό τους πλαίσιο το επιτρέπει, όπως στην περίπτωση γνωστής καπνοβιομηχανίας που προσέφυγε εναντίον της Αυστραλίας, για αλλαγές στην αντικαπνιστική πολιτική, που την ζημίωναν.
Ένα άλλο, επίκαιρο για την Ελλάδα θέμα, αφορά τα προϊόντα Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης, δεδομένου ότι η Αμερικανική Νομοθεσία δεν συμφωνεί με την Ευρωπαϊκή και όσα προϊόντα δεν θα αναφέρονται στον κατάλογο που θα συμφωνηθεί, δεν θα έχουν κάποια προστασία.
Λόγω των πιο πάνω όρων, έχουν προκληθεί σοβαρές αντιδράσεις από Ενώσεις πολιτών, που καταγγέλλουν τις σχετικές διατάξεις. Μεταξύ άλλων, σημειώνουμε τα εξής γεγονότα στο κίνημα εναντίον της υπογραφής μιας τέτοιας Συμφωνίας:
- Καταγγελία ότι το 88% των επαφών των εκπροσώπων της Ε.Ε. στα πλαίσια διαβουλεύσεων για το θέμα, ήταν με εκπροσώπους επιχειρηματικών συμφερόντων και μόνο 9% με φορείς του δημοσίου συμφέροντος (14.07.2015)
- Συλλογή περισσότερων από 3 εκατομμυρίων υπογραφών από Ευρωπαίους πολίτες εναντίον της Συμφωνίας (05.10.2015)
- Απόρριψη από 280 φορείς της εναλλακτικής πρότασης της Ε.Ε., για την δικαστική προσφυγή επιχειρήσεων εναντίον χωρών (22.02.2016)
Φαίνεται αξιοπερίεργο, αλλά οι πολίτες της πιο ανταγωνιστικής εμπορικά χώρας της Ε.Ε., της Γερμανίας, είναι αυτοί που αντιδρούν περισσότερο σε μια τέτοια Συμφωνία. Πάντως και ο Γάλλος Πρωθυπουργός πρόσφατα δήλωσε ότι η Συμφωνία θα πρέπει να προσφέρει εγγυήσεις στην υγεία και το περιβάλλον, ενώ στην Ολλανδία προχωράει η συλλογή των 300.000 υπογραφών που απαιτούνται για την διενέργεια δημοψηφίσματος για το θέμα αυτό. Στην Ελλάδα, ο κ. Τσίπρας πριν την εκλογή του ως Πρωθυπουργού είχε κάνει δηλώσεις εναντίον μιας τέτοιας Συμφωνίας. Γενικότερα, επειδή η Συμφωνία αυτή, εφόσον οριστικοποιηθεί, θα πρέπει να περάσει με ομοφωνία από το Συμβούλιο των αρμόδιων Υπουργών, με πλειοψηφία από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στην συνέχεια να εγκριθεί από τις 28 Εθνικές κυβερνήσεις, εκτιμάται ως ιδιαίτερα δύσκολο να ολοκληρωθεί μέσα στο προβλεπτό μέλλον.
Σε κάθε περίπτωση, η επαναδιατύπωση ορισμένων πτυχών της Συμφωνίας Ε.Ε. - Καναδά (CETA) που μονογραφήθηκε στις 26.09.2015 και τροποποιήθηκε στις 29.02.2016, ώστε να αυξηθούν οι πιθανότητες έγκρισής της από τα 28 κράτη-μέλη, καθώς και οι υπό εξέλιξη διαπραγματεύσεις για την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών μεταξύ της Ε.Ε. και άλλων 22 μελών της Παγκόσμιας Οργάνωσης Εμπορίου, θα αποτελέσουν πρόκριμα και για την Συνθήκη TAFTA-TTIP.