Ο Κορνήλιος Καστοριάδης, για πολλούς ο σημαντικότερος σύγχρονος Έλληνας φιλόσοφος, σε μια εκφορά του λόγου περί της Αριστοτελικής ευδαιμονίας ανέφερε ότι το «Το απαιτούμενο είναι μια νέα φαντασιακή δημιουργία που η σημασία της δεν μπορεί να συγκριθεί με τίποτε ανάλογο στο παρελθόν, μια δημιουργία που θα έβαζε στο κέντρο της ζωής του ανθρώπου σημασίες άλλες από την αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης που θα έθετε στόχους διαφορετικούς, για τους οποίους οι άνθρωποι θα μπορούσαν να πουν πως αξίζουν τον κόπο...». Ωστόσο, οι παρούσες προτροπές για τον παραμερισμό της παραγωγής και της κατανάλωσης από το επίκεντρο της σύγχρονης ζωής αντιβαίνουν στις βασικές αρχές λειτουργίας του καπιταλιστικού συστήματος. Μείωση της παραγωγής και της κατανάλωσης σημαίνει ανεργία, φτωχοποίηση και ύφεση. Πυλώνας του παγκόσμιου οικονομικού οικοδομήματος και βασικότερος στόχος αποτελεί η ανάπτυξη. Και αν είναι δυνατόν η διαρκής ανάπτυξη.
Ο Νομπελίστας Νεοκλασικός οικονομολόγος Robert E. Lucas Jr. στο πόνημά του περί του μηχανισμού της οικονομικής ανάπτυξης αναφέρει ότι «... από τη στιγμή που κάποιος αρχίζει να σκέπτεται γύρω από το φαινόμενο της οικονομικής μεγέθυνσης είναι πολύ δύσκολο να σκεφτεί οτιδήποτε άλλο» (Lucas R., 1988). Για το λόγο αυτό, το σύνολο του πολιτικού φάσματος, από τη δεξιά μέχρι την αριστερά, τα διάφορα αυτόνομα πολιτικά οικολογικά κινήματα ή και η κομμουνιστική αριστερά του «ανύπαρκτου σοσιαλισμού» έθεταν πάντα στο επίκεντρο των πολιτικών τους την ιδεοληψία της διαρκούς ανάπτυξης.
Ταυτόχρονα όμως, αν τοποθετήσουμε πλάι στην εμμονή της διαρκούς ανάπτυξης το ζήτημα των πεπερασμένων πόρων του πλανήτη καταλήγουμε σε άτοπο. Γίνεται ευκόλως αντιληπτό ότι δεν είναι δυνατόν ο στόχος να είναι η διαρκής ανάπτυξη, δηλαδή η συνεχής παραγωγή και κατανάλωση πλουτοπαραγωγικών πηγών, όταν ο πλανήτης που μας φιλοξενεί διαθέτει πεπερασμένους πόρους. Ωστόσο η συντριπτική πλειοψηφία των κρατούντων, ως οικοταρτούφοι, μέσω της εμμονής στη διαρκή ανάπτυξη περνούν στον δογματισμό της επιστημονικής φαντασίας της τεχνοεπιστήμης. Αναμένουν το «μάννα εξ ουρανού» το οποίο θα προσφέρει απλόχερα η τεχνοεπιστήμη επιλύοντας το οξύμωρο σχήμα διαρκής ανάπτυξη και πεπερασμένων πόρων υπέρ της διαρκούς ανάπτυξης. Ευελπιστούν μέσω επίκλησης στην επιστημονική φαντασία ότι η τεχνολογία θα επιλύσει τα προβλήματα που το ίδιο το σύστημα δημιούργησε.
Επιπροσθέτως διατυμπανίζουν διαρκώς ως επιμέρους σωτήρια λύση την πράσινη ανάπτυξη και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Δίχως όμως να υπολογίζουν τον «δημοκρατικό» χαρακτήρα από τον οποίον διέπονται αυτές καθώς διαχέονται με μέτρο στο σύνολο του πλανήτη, γεγονός που δεν θεωρείται βολικό για τη σύγχρονη καπιταλιστική βιομηχανία της αδιάλειπτης παραγωγής. Ταυτόχρονα δεν λογίζουν την υπερκατανάλωση, η οποία διέπει τον σύγχρονο πολιτισμό καθώς για παράδειγμα για να ικανοποιηθεί η ενεργειακή ζήτηση του Λονδίνου απαιτούνται 276.000 ανεμογεννήτριες (Lovelock J., 2007).
Απαντήσεις σε όλα τα ανωτέρω ζητήματα προβάλλει η «θεωρία της αποανάπτυξης» της οποίας οι ρίζες ναι μεν πηγάζουν από τη δεκαετία του 1970 αλλά έχει εντατικοποιηθεί η διάδοση της από τις αρχές του 21ου αιώνα. Κύριος πυλώνας της αποανάπτυξης αποτελεί η συνειδητοποίηση της κοινωνίας για το ατέρμονο της παρούσας πορείας που έχει επιλέξει προς τη διαρκή ανάπτυξη και η εθελοντική απομείωση της παραγωγής και της κατανάλωσης με μοναδικό σκοπό την οικολογική βιωσιμότητα. H πρόταση της αποανάπτυξης δεν αποτελεί μια ακόμα καταγγελία ενάντια στο καπιταλιστικό σύστημα και στην επέλαση του νεοφιλελευθερισμού. Η αποανάπτυξη αμφισβητεί τη θέση της οικονομίας και του οικονομισμού εντός της κοινωνίας διεξάγοντας κριτική στην ηγεμονία της ανάπτυξης που επιβάλλεται μέσω του οικονομικού δογματισμού του νεοφιλελευθερισμού, στα πρότυπα του δόγματος Ζντάνοφ.
Το πρόταγμα της αποανάπτυξης αρχικά στηρίζεται στην αποδόμηση της τρέχουσας λειτουργίας της κοινωνίας και της θρησκευτικής ακολουθίας της διαρκούς ανάπτυξης, θέτοντας ως κύριο επιχείρημα το πεπερασμένο των πλουτοπαραγωγικών πηγών και το οικολογικό αποτύπωμα του κάθε δρώντα. Δεν είναι δυνατόν να επιβιώσει ο πλανήτης από τη στιγμή που ο άνθρωπος καταναλώνει αδιαλείπτως τις πλουτοπαραγωγικές πηγές ακολουθώντας το πρότυπο του ακόρεστου καταναλωτισμού, όταν αυτές είναι πεπερασμένες. Ο Serge Latouche, ένας από τους κυριότερους θεμελιωτές της αποανάπτυξης αναφέρεται σε μια κοινωνία της λιτής αφθονίας, ενώ ο Ivan Illich κάνει αναφορά στην εθελούσια λιτότητα. Και οι δύο στοχαστές έχουν στο νου τους μια κοινωνία της οποίας οι ανάγκες των μελών της και ο χρόνος εργασίας τους έχει μειωθεί, με αποτέλεσμα η κοινωνική ζωή τους να γίνεται πλουσιότερη, διότι είναι περισσότερο συντροφική, συμποσιακή και εύθυμη, καθώς είναι απαλλαγμένη από το κυνήγι του παραγωγισμού και του καταναλωτισμού.
Ειδικότερα το όραμα για μια αποαναπτυγμένη κοινωνία στηρίζεται σε έννοιες όπως η αποκέντρωση, η τοπικοποίηση, η αυτοδιαχείριση, η άμεση δημοκρατία, η ισοκατανομή αλλά κυρίως η εθελούσια απομείωση των αναγκών και του υπερκαταναλωτισμού. Η οξύμωρη έκφραση για το τρέχον φαντασιακό της σύγχρονης κοινωνίας, «μια κοινωνία της λιτής αφθονίας» αποτελεί αυτοσκοπό μιας αποαναπτυγμένης κοινωνίας καθώς η έννοια της διαρκούς ανάπτυξης και της οικονομικής απόδοσης μετουσιώνετε σε ένα σύστημα αρχών που προτάσσει η αριστοτελική ευδαιμονία.
Εν κατακλείδι η έννοια της αποανάπυξης αρχικά και πάνω απ' όλα έχει σκοπό να αφυπνίσει και να δώσει όραμα στη σύγχρονη κοινωνία να υπερβεί το φαντασιακό της αλλάζοντας τον κόσμο πριν σημάνει «η μέρα που θα μετρήσουμε την καταστροφή μας με το περιβόητο Α.Ε.Π.»(Bernard M., 2003).
Robert E. Lucas Jr., 1988, On the Mechanics of Economic Development, Journal of Monetary Economics 22, pp. 3-42, North - Holland
James Lovelock, 2007, The Revenge of Gaia, Penguin Books
Maris, Bernanrd, 2003, Antimanuel d' economie, editions Breal, Les fourmis 1.