Λίγες ώρες πριν ανοίξουν οι κάλπες είναι αδύνατον να προβλεφθεί η έκβαση του Βρετανικού δημοψηφίσματος για τη θέση της χώρας στην Ευρωπαική Ένωση (ΕΕ). Και το ένα σενάριο- της παραμονής- και το άλλο- της εξόδου/Brexit- είναι πιθανά. Ιδιαίτερα μετά το τραγικό γεγονός της δολοφονίας της Βουλευτού του Εργατικού Κόμματος J. Cox και υπέρμαχου της παραμονής, οι προβλεψεις ειναι πρακτικα αδύνατες. Την Πέμπτη το βράδυ θα ξέρουμε.
Εάν υποθέσουμε ότι τελικά έχουμε Brexit οι συνέπειες θα είναι ιδιαίτερα ζημιογόνες για την Ευρώπη συνολικά και την Ελλάδα βεβαίως. Η Ελλάδα έχει κάθε λόγο να επιθυμεί την παραμονή του Ην. Βασιλείου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Βεβαίως καθώς το Η.Β. δε συμμετέχει στην ευρωζώνη/ ΟΝΕ και στη ζώνη Σένγκεν, δε διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στη διαχείριση των ελληνικών κρίσεων (οικονομική, προσφυγική). Διαδραματίζει όμως κρίσιμο ρόλο «στα πράγματα» της Αν. Μεσογείου (Κυπριακό, Μ. Ανατολή, κ.ά.). Επιπλέον η διατήρηση των διακρατικών θεσμικών ισορροπιών με την παραμονή του Ην. Βασιλείου εξυπηρετεί τα πάγια συμφέροντα της χώρας. Ακόμη, από οικονομική άποψη, το ενδεχόμενο της αποχώρησης θα πλήξει τα ελληνικά συμφέροντα περιλαμβανομένων και των Ελλήνων σπουδαστών, που θα κληθούν να πληρώνουν πολύ υψηλότερα δίδακτρα στα βρετανικά πανεπιστήμια. Και τέλος, έχει πολλαπλή σημασία για την Ελλάδα να μη δημιουργηθεί ένα «κακό προηγούμενο» εξόδου χώρας από την Ένωση.
Για την Ευρώπη οι συνέπειες του Brexit θα είναι καταλυτικές και εν πολλοίς απρόβλεπτες. Πρώτα απ΄όλα θα έχουμε την πρώτη αποχώρηση χώρας από την Ένωση και την πρώτη ενεργοποίηση του σχετικού άρθρου της Συνθήκης της Λισσαβώνας (άρθ. 50) που επιτρέπει κάτι τέτοιο. (Να υπενθυμίσουμε ότι το 1984 αποχώρησε μια περιοχή από την Ένωση - η Γροιλανδία). Η ολοκλήρωση όμως της διαδικασίας αποχώρησης δε θα είναι εντελώς «αναίμακτη» επιχείρηση και θα διαρκέσει χρόνια.
Εάν το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος είναι τελικά υπέρ της παραμονής στην Ένωση, τότε ένα μεγάλο πρόβλημα θα έχει αποσυρθεί από την agenda της Ένωσης προς μεγάλη ανακούφιση Βρυξελλών και κεντροευρωπαϊκών πρωτευουσών
Όλες οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι το οικονομικό και πολιτικό κόστος της αποχώρησης θα είναι τεράστιο για το Ηνωμένο Βασίλειο. Πρωτα απ'όλα το Η.Β. μπορεί να διαλυθεί με την αποχώρηση της Σκωτίας και την (επεν)ένταξή της στην ΕΕ . Από την άλλη μεριά, το Η.Β εξαρτάται από την ενιαία αγορά της Ένωσης για τις εξαγωγές της, επενδύσεις, κ.λπ., ενώ μπορεί να ασκεί αποτελεσματική διεθνή επιρροή και ρόλο ως μέλος της Ένωσης. Γι' αυτό άλλωστε τόσο ο πρόεδρος Ομπάμα όσο και όλοι οι άλλοι υπεύθυνοι ηγέτες υποστηρίζουν την παραμονή της στην Ένωση. Οι μόνοι που έχουν ταχθεί υπέρ της εξόδου είναι ο Ρώσος πρόεδρος Β. Πούτιν και ο ρεπουμπλικανός υποψήφιος Ντ. Τραμπ, και αυτό από μόνο του λέει πολλά για το πόσο επικίνδυνο μπορεί να είναι το Brexit. Και βεβαίως όλες οι ακραίες, εθνολαϊκιστικές δυνάμεις Δεξιάς και Αριστεράς είναι υπέρ του Brexit. Και αυτό λέει ακόμη περισσότερα. Το Εργατικό κόμμα της Βρετανίας έχει ταχθεί υπέρ της παραμονής με το σημαντικό και ορθό επιχείρημα ότι η συμμετοχή στην Ένωση εγγυάται τα δικαιώματα των εργαζομένων και το κοινωνικό κράτος. Προσλαμβάνει δηλαδή την Ευρωπαϊκή Ένωση ως ένα κατά βάση «σοσιαλδημοκρατικό εγχείρημα» (και όχι ως νεοφιλελεύθερο, όπως είναι η μόνιμη επωδός των εγχώριων Αριστερών). Αλλά όποιες κι αν είναι οι συνέπειες για τη Βρετανία, θα είναι το τίμημα μιας δημοκρατικής επιλογής και επομένως ας το καταβάλουν.
Βεβαίως η πρώτη αντίδραση της Ένωσης στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα είναι η επιτάχυνση της ενοποίησης στους τομείς άμυνας, ΟΝΕ, κ.ά.. Ωστόσο η Ένωση θα βγει ακρωτηριασμένη και κυρίως θα έχει δημιουργηθεί ένα επικίνδυνο προηγούμενο που θα θελήσουν να αξιοποιήσουν κάθε είδους εθνολαϊκιστικές δυνάμεις σε πολλές χώρες μέλη (Γαλλία, Ιταλία, Ολλανδία, Πολωνία, κ.ά.). Επομένως μπορεί να ανοίξει μια «διαδικασία ξηλώματος» του ενοποιητικού συστήματος που με τόσους κόπους οικοδομήθηκε εδώ και 60 χρόνια περίπου. Αλλά κι αν ακόμη δε συμβεί αυτό, οι άλλες πρακτικές συνέπειες θα είναι ιδιαίτερα βλαπτικές. Χωρίς τη Βρετανία στους κόλπους της η Ένωση θα είναι δύσκολο να ασκήσει αποτελεσματική και αξιόπιστη κοινή εξωτερική πολιτική. Από την άλλη μεριά, κάποιες θεμελιακές διακρατικές ισορροπίες θα ανατραπούν υπέρ της ισχυρότερης χώρας μέλους, της Γερμανίας.
Εάν το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος είναι τελικά υπέρ της παραμονής στην Ένωση, τότε ένα μεγάλο πρόβλημα θα έχει αποσυρθεί από την agenda της Ένωσης προς μεγάλη ανακούφιση Βρυξελλών και κεντροευρωπαϊκών πρωτευουσών. Μια διαχρονική εκκρεμότητα θα έχει κλείσει. Η Ένωση στην περίπτωση αυτή θα εστιάσει την προσοχή της στις άλλες κρίσεις - που δεν είναι και λίγες - επαναδρομολογώντας τη διαδικασία για βαθύτερη ενοποίηση κυρίως στους τομείς της αμυντικής ολοκλήρωσης (Γάλλοι και Γερμανοί θα παρουσιάσουν σχετικές προτάσεις), ολοκλήρωσης της οικονομικής και νομισματικής ένωσης (ΟΝΕ) στη βάση της έκθεσης των πέντε προέδρων των οργάνων της Ένωσης, και βεβαίως στην προσφυγική κρίση.
Η Βρετανία θα παραμείνει ως μια ειδική περίπτωση χώρας στη βάση των υφιστάμενων εξαιρέσεων (από την ΟΝΕ, ζώνη Σένγκεν, opt outs) αλλά και των ειδικών ρυθμίσεων που συμφωνήθηκαν τον περασμένο Φεβρουάριο (εξαίρεση από βαθύτερη ενοποίηση/ ever closer union, ειδικές ρυθμίσεις για την ελεύθερη διακίνηση ατόμων/ μετανάστευση, κ.ά.). Αλλά αυτό που είναι σημαντικό είναι ότι η Ένωση θα έχει αποφύγει έναν επικίνδυνο ακρωτηριασμό που θα άνοιγε τη διαδικασία αποσύνθεσης (disintegration).