Ο Σαντιάγο Καλατράβα μιλάει απόψε (22/9) στο Μουσείο Μπενάκη. Δεν ήθελε να μας πει περισσότερα για το περιεχόμενο της διάλεξης του («Δεν μπορώ να σας πω, θα πρέπει να είστε εκεί» μου έγραψε). Το μόνο που ξέρουμε για την ομιλία του διασημότερου ίσως αρχιτέκτονα στον κόσμο – είναι ότι θα αφορά το πιο «κοντινό σε μας» έργο του, μετά την ανακατασκευή του Ολυμπιακού Στάδιου και την Πεζογέφυρα της Μεσογείων: την ανοικοδόμηση του ναού του Αγίου Νικολάου στο Σημείο Μηδέν της Νέας Υόρκης, το σημείο δηλαδή που βρισκόταν κάποτε οι Δίδυμοι Πύργοι.
Λίγοι γνωρίζουν πως μαζί με τους Δίδυμους Πύργους καταστράφηκε και το μικρό εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου, ένα μικρό σπιτάκι του 1832 που μετατράπηκε σε ναό το 1912 – τα χρόνια πριν την επίθεση, ο μικροσκοπικός ναός που ήταν μόλις 7 μέτρα ήταν η ενορία 70 περίπου ορθόδοξων οικογενειών. Ο ναός ξεκίνησε να ξαναχτίζεται στις αρχές του 2014, μετά από πίεση της Ελληνικής Ορθόδοξης Αρχιεπισκοπής της Αμερικής σε σχέδια του Καλατράβα, ο οποίος εμπνεύστηκε από μια εικόνα που είδε στην Αγία Σοφία και θα είναι το μόνο λατρευτικό κέντρο στο «Σημείο Μηδέν».
Η έκθεση (που όπως και η ομιλία γίνεται σε αποκλειστική χορηγία της HuffPost Greece) ακολουθεί το σχεδιασμό του ναού βήμα-βήμα: Ακουαρέλες εμπνευσμένες από εικόνες της Αγίας Σοφίας, αρχιτεκτονικές μακέτες και σχέδια, ψηφιακές αποδόσεις του ναού, και πλούσιο οπτικοακουστικό υλικό ζωντανεύουν ένα από τα πιο φιλόδοξα έργα των επόμενων χρόνων. Ο ίδιος μας παραχώρησε μια συνέντευξη, αλλά μας έγραψε κι ένα (αποκλειστικό) κείμενο.
Τα ερωτήματα παραμένουν ίδια: Πως είναι να δημιουργείς ένα τόσο σημαντικό κι ευαίσθητο έργο σε έναν τόσο φορτισμένο συναισθηματικά χώρο; Βοηθά η πίστη στο Θεό όταν χτίζεις μια εκκλησία για πρώτη φορα; Τι σημαίνει να σχεδιάζεις μια ορθόδοξη εκκλησία;
Πότε πιστεύετε ότι θα τελειώσει ο Ναός του Αγίου Νικολάου; Η αρχική ημερομηνία που είχατε δώσει ήταν το Πάσχα του 2017.
Οι εργασίες στο χώρο προχωρούν ικανοποιητικά και εργαζόμαστε επιμελώς για να διασφαλίσουμε ότι θα συνεχίσουν με αυτόν τον τρόπο. Ελπίζουμε ότι δεν θα υπάρξουν απρόβλεπτες καθυστερήσεις.
Παρά το γεγονός ότι όπως έχετε αναφέρει στο παρελθόν, πιστεύετε στο Θεό, δεν έχετε ξανασχεδιάσει χώρο λατρείας. Πιστεύετε ότι θα σας ήταν δύσκολο να σχεδιάσετε μια εκκλησία αν δεν είχατε θρησκευτική πίστη;
Κάθε έργο είναι διαφορετικό: Η τοποθεσία, το περιβάλλον, το μέγεθος, oι λειτουργίες, και ο πολιτισμός κάθε χώρας είναι διαφορετικά. Επειδή ακριβώς αυτό το έργο είναι μια Ορθόδοξη Εκκλησία, έχει τους δικούς της περιορισμούς, αλλά είναι μέρος της δουλειάς μας ως αρχιτέκτονες να παρέχουμε την καλύτερη λύση εργασίας που λύνει όλα αυτά τα προβλήματα. Στην πραγματικότητα, όλες οι ορθόδοξες παραδόσεις και η εικονογραφία ήταν περισσότερο πηγή έμπνευσης για μένα παρά δυσκολία. Δεν νομίζω ότι τα πιστεύω μου με κάνουν πιο ικανό για το έργο αυτό , αλλά σίγουρα δεν είναι και μειονέκτημα. Υποθέτω ότι κάθε αρχιτέκτονας, μηχανικός ή καλλιτέχνης έχει τη δικό του πηγή έμπνευσής ξέρω πως οι δικές μου είναι μια μεγάλη και ποικίλη παλέτα.
Μιλήσατε για περιορισμούς. Ποιοι είναι οι περιορισμοί που σχετίζονται με το σχεδιασμό μιας ορθόδοξης εκκλησίας;
Υπάρχουν πολλές παράμετροι, και έχουν σχέση με το συμβολισμό: το θόλο, τα ψηφιδωτά, τη γεωμετρία, την εικονογραφία. Απαιτεί έρευνα εις βάθος για να συγκεντρωθούν όλα αυτά τα στοιχεία και να γίνει ο σωστός αισθητικός «διάλογος». Θα πρέπει να σέβεται την παράδοση αλλά και να αντανακλά την εποχή στην οποία ζουμε σήμερα.
Έχετε αναφέρει ότι η Αγία Σοφία ήταν η κύρια πηγή έμπνευσής σας για το σχεδιασμό του Αγίου Νικολάου. Με ποιο τρόπο σας ενέπνευσε ;
Για μένα η Αγία Σοφία είναι το αρχιτεκτονικό πρότυπο της Ορθόδοξης Παράδοσης (παρόμοιο με το ρόλο του Παρθενώνα στην κλασική αρχιτεκτονική). Υπάρχουν πολλά στοιχεία στο τρέχον έργο που έχουν εμπνευστεί από αυτό: η νέα Εκκλησία βασίζεται κυρίως γύρω από έναν κεντρικό τρούλο. Το «δέρμα» του τρούλου χωρίζεται σε 40 πολύπλευρα πάνελ σε αναγνώριση των 40 παραθύρων στον τρούλο της Αγίας Σοφίας, και το Καθολικό του ναού βρίσκεται κάτω από έναν κεντρικό τρούλο, στο κέντρο του οποίου είναι η εικόνα του Χριστού (Παντοκράτορα). Πράγματι, η μορφή του ίδιου του κτιρίου είναι εμπνευσμένη από μια συγκεκριμένη εικόνα που είδα στην Αγία Σοφία, την τελευταία φορά που πήγα.
Επιπλέον, έχω επισκεφτεί δύο αρχαία μοναστήρια του Αγίου Όρους. Πέρασα αρκετές ημέρες και βίωσα πλήρως αυτό το διαφωτιστικό μαγικό μέρος, έτσι ώστε να κατανοήσω περισσότερο την Ορθόδοξη Εκκλησία. Είναι ένας τόπος έντονης ομορφιάς, περισυλλογής, προβληματισμού και πλούσιας εκκλησιαστικής παράδοσης. Η διαμονή μου, μου επέτρεψε να μελετήσω σε βάθος την ομορφιά της Ορθόδοξης λειτουργίας, των εικόνων και της ιστορίας της.
Μία από τις κύριες κριτικές κατά της δημιουργίας του ναού, είναι ότι λόγω της φύσης της επίθεσης στους Δίδυμους πύργους – που είχε ως ιδεολογικό υπόβαθρο τη θρησκευτική τρομοκρατία- , θα ήταν καλύτερο να αποφευχθεί κάθε είδους κέντρου λατρείας στο «Σημείο Μηδέν». Πώς θα απαντούσατε σε αυτό;
Προβλέπεται ότι το κτίριο θα είναι ανοικτό σε όλους, είτε είναι θρήσκοι είτε όχι. Όλοι είναι ευπρόσδεκτοι να μπουν και να ανάψουν ένα κερί. Αυτή η απλή πράξη έχει διαφορετικό νόημα για διαφορετικούς ανθρώπους, αλλά μπορεί να μας ενώσει μέσα στη διαφορετικότητα μας. Ο Αρχιεπίσκοπος Δημήτριος ήθελε μια εκκλησία για όλα τα είδη των ανθρώπων. Κάποιοι μπορεί να προσεύχονται, άλλοι μπορεί να επιλέξουν να διαλογιστούν , και άλλοι μπορεί απλά να απολαύσουν την ηρεμία και την γαλήνη του κτιρίου. Ας μην ξεχνάμε ότι ξαναχτίζουμε μια εκκλησία που καταστράφηκε, το να μην την ξαναχτίζαμε θα ήταν εξίσου δύσκολο ηθικά.
Η εκκλησία του Αγίου Νικολάου έχει ένα τελείως διαφορετικό στυλ σε σχέση με τα υπόλοιπα έργα σας – δεν είναι ένα έργο άμεσα αναγνωρίσιμο ως «έργο του Καλατράβα». Αυτό δεν είναι και κάπως απελευθερωτικό;
Τα έργα μου αναπτύχθηκαν κατά μήκος της καριέρας μου και δείχνουν διαφορετικές φάσεις στη συνεχή αναζήτησή μου για την πιο ικανοποιητική απάντηση στις ανάγκες του εκάστοτε πελάτη μου. Αν ήμουν κριτικός αρχιτεκτονικής, θα μπορούσα πιθανότατα να πω ότι σε αυτό το μακρύ ταξίδι, έχει προκύψει μια συγκεκριμένη προσωπική αρχιτεκτονική γλώσσα. Ωστόσο, για μένα κάθε έργο είναι μοναδικό και ανταποκρίνεται στις δικούς του πολύ συγκεκριμένους περιορισμούς.
Έχετε έρθει στην Αθήνα αρκετές φορές. Πώς σας φαίνεται ; Τι είδους αλλαγές θα μπορούσαν να γίνουν για να κάνουν την πόλη καλύτερη ;
Μου αρέσει η πόλη. Μου αρέσει να την επισκέπτομαι με τα παιδιά μου. Είμαι γοητευμένος από το Αρχαιολογικό της Μουσείο, το οποίο είναι ίσως το πιο σημαντικό μουσείο γλυπτικής στον κόσμο. Απολαμβάνω τη θέα στη θάλασσα που πολλά σημεία της πόλης προσφέρουν, ή την ομοιομορφία των κτιρίων μιας και βρίσκονται όλα σε αντίστοιχη κλίμακα. Δεν είμαι ο κατάλληλος άνθρωπος για να δώσει μια εμπεριστατωμένη γνώμη σχετικά με τις αλλαγές που θα μπορούσαν να γίνουν στην πόλη, νομίζω ότι η Αθήνα έχει πολλά να προσφέρει .
Αν θα μπορούσατε να σχεδιάσει κάτι ακόμα στην πόλη της Αθήνας, τι θα ήταν αυτό;
Δεν μπορώ να πω. Είμαι ανοιχτός σε κάθε έργο και πρόταση πάντως.
Η έκθεση του Σαντιάγο Καλατράβα στο Μουσείο Μπενάκη(Κουμπάρη 1) ξεκινά στις 23/9 και θα διαρκέσει ως τις 25/10. Αποκλειστικός χορηγός και χορηγός επικοινωνίας της έκθεσης είναι η Huffington Post Greece.