Στο προηγούμενο άρθρο έγινε μια σύντομη παρουσίαση των πολιτικών πεπραγμένων στην Ελλάδα, μέσα από τις αφίσες της δεκαετίας του 70. Σήμερα, σειρά έχει η δεκαετία του 80, μια περίοδος που μπορεί να χαρακτηριστεί ως "η χρυσή εποχή" του μέσου.
Τη συγκεκριμένη περίοδο πραγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα, τέσσερις εθνικές βουλευτικές εκλογές και τρεις εκλογές για το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο. Τα χρόνια της σημαδεύτηκαν από το δικομματισμό και ειδικότερα από την ολοκληρωτική αλλαγή του πολιτικού σκηνικού, με πρωταγωνιστή το ΠΑΣΟΚ και προσωπικά τον Ανδρέα Παπανδρέου. Η Νέα Δημοκρατία πέτυχε εκ νέου την αυτοδύναμη εκλογή της μόλις στις 8 Απριλίου ...1990(!) αφού πρώτα χρειάστηκαν (εξαιτίας και των εκλογικών συστημάτων) συνολικά τρεις αναμετρήσεις σε διάστημα 10 μηνών(!) προκειμένου να τα καταφέρει.
Πολιτική κατάσταση στο ξεκίνημα της δεκαετίας
Ύστερα από πεντέμιση χρόνια ως ηγέτης του κόμματος της Νέας Δημοκρατίας και μετά από δύο κερδισμένες εκλογικές αναμετρήσεις, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής αποχώρησε από την πρωθυπουργική θέση -αφού πρώτα είχε επιτύχει την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ- και έγινε Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Την ηγεσία της Νέας Δημοκρατίας ανέλαβε ο Γεώργιος Ράλλης (Μάιος 1980) η κυβέρνηση του οποίου διοργάνωσε τις επόμενες εκλογές, στις οποίες η ήττα ήταν ουσιαστικά προδιαγεγραμμένη, για δύο κυρίως λόγους: α) τη σαρωτική άνοδο του ΠΑΣΟΚ και β) την αδυναμία της διασπασμένης αριστεράς να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο.
ΕΚΛΟΓΕΣ & ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 1981 (18 Οκτωβρίου)
Ήταν ξεκάθαρο από τις αρχές του 1980 ότι το ΠΑΣΟΚ θα αποτελούσε την επόμενη κυβέρνηση του τόπου, αφού σε όλες τις δημοσκοπήσεις είχε συνεχές και καθαρό προβάδισμα (με διψήφιο αριθμό σε ποσοστιαίες μονάδες) έναντι της Νέας Δημοκρατίας.
Τελικά εκλέχτηκε με 48,07% και κατέλαβε 172 έδρες. Η Νέα Δημοκρατία με 35,87% των ψήφων κατέλαβε 115 έδρες και το ΚΚΕ με 10,93% 13 έδρες. Κανένα άλλο κόμμα δεν κατάφερε να εκλέξει βουλευτή.
Η προεκλογική καμπάνια του ΠΑΣΟΚ προετοίμασε τους ψηφοφόρους για ένα πραγματικό "ραντεβού με την ιστορία", όπως πολύ εύστοχα προέβλεψε η παραπάνω δημιουργία. Πολλά ακόμα συνθήματά της κατέστησαν έκτοτε κλασικά: “Αλλαγή”, “Το ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση, ο λαός στην εξουσία” και φυσικά το “Ο λαός θέλει, το ΠΑΣΟΚ μπορεί” που ενέπνευσε μια σειρά από πολυθεματικές αφίσες.
Το ΠΑΣΟΚ, μέσω των αφισών του, επιχείρησε να επιτύχει αυτό που προσπάθησε και μέσω του πολιτικού λόγου και των ψηφοδελτίων του: το άνοιγμα σε μια ευρύτερη εκλογική βάση πέρα από ιδεολογικούς και κοινωνικοοικονομικούς περιορισμούς, με σκοπό να ικανοποιήσει, μετεκλογικά, βασικά αιτήματα ευρύτερων κοινωνικών ομάδων.
Η “αλλαγή” ήταν ένα τόσο δυνατό σύνθημα ώστε το εναγκαλίστηκαν και άλλα κόμματα, όπως μαρτυρούν τα παραδείγματα που ακολουθούν:
Από την άλλη πλευρά, η κεντρική προεκλογική αφίσα της Νέας Δημοκρατίας απεικόνιζε τον ηγέτη της Γ. Ράλλη χαμογελαστό και αισιόδοξο. Αξίζει να σημειωθεί ότι το βλέμμα του κατευθύνεται αριστερά και χαμηλότερα σε σχέση με εκείνο του μεγάλου πολιτικού του αντιπάλου (βλ. παραπάνω).
Στις 18 Οκτωβρίου 1981 πραγματοποιήθηκαν και οι ευρωπαϊκές εκλογές στην χώρα μας, που όμως πέρασαν σε δεύτερη μοίρα. Αξιοσημείωτο παρόλα αυτά ήταν το γεγονός πως ο αριθμός των κομμάτων που εξέλεξαν έστω 1 ευρωβουλευτή ήταν διπλάσιος από τον αντίστοιχο των εθνικών εκλογών.
Iδού τα σχετικά αποτελέσματα: ΠΑΣΟΚ 40,2% (10 έδρες), Νέα Δημοκρατία 31,4% (8 έδρες), ΚΚΕ 12,84% (3 έδρες), ΚΚΕ Εσωτερικού 5,3% (1 έδρα), ΚΟΔΗΣΟ-ΚΑΕ 4,26% (1 έδρα), Κόμμα Προοδευτικών 1,96% (1 έδρα).
Αξίζει να θυμηθούμε μερικές αφίσες με άρωμα (και) από τη συγκεκριμένη αναμέτρηση!
ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 1984 (17 Ιουνίου)
Έχοντας υποστεί συντριπτική ήττα στις εκλογές τους 1981, η Νέα Δημοκρατία μπήκε στον προεκλογικό αγώνα του 1984 με νέο αρχηγό (ήδη από το 1981) τον Ευάγγελο Αβέρωφ, επενδύοντας στη δημιουργία πολυθεματικών αφισών στα πρότυπα αυτών του ΠΑΣΟΚ. Καθώς είχε περάσει στην αντιπολίτευση, οι αφίσες της έγιναν πιο επιθετικές κατά της κυβέρνησης και αποτελούν δείγματα οργανωμένης αρνητικής διαφήμισης: η χρήση της συγκεκριμένης τακτικής έγινε πολύ πιο έντονη τα επόμενα χρόνια.
Δείτε ενδεικτικά ένα κύκλο αφισών με έγχρωμα σκίτσα, όπου το πράσινο χρώμα (προφανώς του ΠΑΣΟΚ) υπογραμμίζει τις αναφορές στα "πειράματα" που πρέπει να οδηγηθούν σε ένα "τέλος".
Ένας δεύτερος κύκλος, περιέχει εικόνες που οπτικοποιούν ευφάνταστα το εκάστοτε μήνυμα με δημιουργικό τρόπο.
Ο δικομματισμός ήταν πια στην κορύφωσή του - το ίδιο και η άμεση σύγκριση ΠΑΣΟΚ και Νέας Δημοκρατίας.
Δείγμα της έντονης πόλωσης αποτελούν και οι παρακάτω αφίσες με τους δύο πολιτικούς ηγέτες Παπανδρέου και Αβέρωφ. Προσέξτε πώς είναι στημένοι: έχουν εντελώς αντίρροπη τοποθέτηση σώματος!
Το ΠΑΣΟΚ, επέμεινε στις αφίσες του να χρησιμοποιεί το νικηφόρο μήνυμα της αλλαγής, τονίζοντας, σε προσωπικό ύφος, προς τον κάθε ψηφοφόρο: “στήριξε την αλλαγή”. Η σύνθεση χωρίζεται σχεδόν στη μέση. Το ένα κομμάτι περιέχει το κεντρικό μήνυμα και το άλλο μισό την οπτικοποίηση του μηνύματος μέσα από μια φωτογραφία.
Τελικό αποτέλεσμα: ΠΑΣΟΚ 41,58% (10 έδρες), Νέα Δημοκρατία 38,05% (9 έδρες), ΚΚΕ 11,64% (3 έδρες), ΚΚΕ Εσωτερικού 3,42% (1 έδρα), ΕΠΕΝ 2,29% (1 έδρα).
ΕΚΛΟΓΕΣ 1985 (2 Ιουνίου)
Το Σεπτέμβριο του 1984, η Νέα Δημοκρατία άλλαξε, για τρίτη φορά από την ίδρυσή της, πολιτικό αρχηγό. Τη θέση κατέλαβε ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης. Έτσι, η προεκλογική περίοδος του 1985 πήρε τη μορφή “βεντέτας” λόγω και της ιστορικής αντιπαλότητας των δύο πολιτικών ηγετών και αντιπάλων, που είχε βάθος δεκαετιών.
Το ΠΑΣΟΚ στις αφίσες του επέμεινε σθεναρά: “για την αλλαγή” - μια καμπάνια στο κλασικό επιτυχημένο μοτίβο του παρελθόντος του.
Νέα πινελιά αποτέλεσε η ευφυέστατη αφίσα με το κοριτσάκι που προσωποποίησε το σύνθημα της αλλαγής και λειτούργησε ευεργετικά στην καμπάνια του κόμματος, καθώς (ως σύμβολο της αθωότητας και της νεότητας) μετέφερε εύγλωττα όλα εκείνα τα αισιόδοξα μηνύματα που τελικά έφεραν τη νίκη και πάλι στο ΠΑΣΟΚ.
Ποσοστά: ΠΑΣΟΚ 45,82% και 161 έδρες. Νέα Δημοκρατία 40,85% και 126 έδρες. ΚΚΕ 9,89% και 12 έδρες. ΚΚΕ Εσωτερικού 1,84% και 1 έδρα.
Η Νέα Δημοκρατία θέλησε να αναδείξει το πρόσωπο του νέου της ηγέτη με αφίσες όπως αυτή:
Είναι χαρακτηριστικό, σημειολογικά, ότι όπως και οι προκάτοχοί του (Ράλλης και Αβέρωφ) και ο Κ. Μητσοτάκης έχει στραμμένο το βλέμμα προς τα αριστερά: δηλαδή νοηματικά προς το παρελθόν. Το κόμμα κυκλοφόρησε ακόμα μια πληθώρα από λιτές αλλά άτονες αφίσες, μιλώντας για “φιλελεύθερη Ελλάδα” και για “φιλελεύθερη Νέα Δημοκρατία”.
Το ΚΚΕ τύπωσε αφίσες στο κλασικό του (μάλλον μονότονο) ύφος. Ωστόσο, ξεχώρισε η παρακάτω δημιουργία, η σύνθεση της οποίας θυμίζει έντονα κόμικ.
ΕΚΛΟΓΕΣ/ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 1989 (18 Ιουνίου & 5 Νοεμβρίου)
Από το 1986 και ύστερα, το ΠΑΣΟΚ άρχισε να σημειώνει σταθερή πτώση ενώ η ασθένεια του Ανδρέα Παπανδρέου το καλοκαίρι του 1988 και -κυρίως- το σκάνδαλο Κοσκωτά την ίδια περίοδο, όξυναν τη μείωση της δυναμικής του.
Η προεκλογική περίοδος που προηγήθηκε της 18ης Ιουνίου (ημερομηνία κατά την οποία και πραγματοποιήθηκαν μαζί βουλευτικές εκλογές και ευρωεκλογές) κυριαρχήθηκε από την αρνητική διαφήμιση - το σκάνδαλο Κοσκωτά έδινε τον τόνο, καθώς μονοπωλούσε ουσιαστικά την καθημερινότητα. Η Νέα Δημοκρατία εξαπέλυε συνεχείς επιθέσεις τόσο στον πολλαπλά βαλλόμενο πρωθυπουργό προσωπικά όσο και στο σύνολο της κυβέρνησής του.
Τελικά απέσπασε 44,28% των ψήφων και έλαβε 145 έδρες. Το ΠΑΣΟΚ με 39,13% συγκέντρωσε 125 έδρες και ο Συνασπισμός της Αριστεράς και της Προόδου (ΚΚΕ, Ενωμένη Αριστερά -ΕΑΡ- και μικρότερα κόμματα του κεντροαριστερού χώρου) με 13,13% 28 έδρες. Από 1 έδρα κατέλαβαν η ΔΗΑΝΑ με 1,01% και ο συνδυασμός "Εμπιστοσύνη" της Ροδόπης (0,52%). Ας θυμηθούμε, για την ιστορία, και τα τελικά αποτελέσματα των ευρωεκλογών που πραγματοποιήθηκαν την ίδια ημέρα, στις οποίες κύριο χαρακτηριστικό υπήρξε η αποχή (πάνω από 50%): Νέα Δημοκρατία 40,41% (10 έδρες), ΠΑΣΟΚ 35,96% (9 έδρες), Συνασπισμός 14,31% (4 έδρες), Δημοκρατική Ανανέωση 1,36% (1 έδρα). Επιστρέφοντας στο εθνικό μέτωπο, να σημειωθεί πως, αφού δεν επιτεύχθηκε αυτοδυναμία, έπρεπε να φτάσουμε στις 2 Ιουλίου, για να σχηματιστεί κυβέρνηση υπό τον Τζαννή Τζαννετάκη, ύστερα από συμφωνία Νέας Δημοκρατίας και Συνασπισμού. Παρόλα αυτά, όλα έμειναν ουσιαστικά ανοιχτά και λύση(;) φαινόταν να προκύπτει μόνο μέσα από νέες εκλογές. Η πορεία των πολιτικών εξελίξεων μέχρι την 5η Νοεμβρίου ήταν τρικυμιώδης τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο και φυσικά τα επιμέρους στάδια που μεσολάβησαν δεν είναι δυνατό να καταγραφούν εδώ. Δεν είναι δυνατό ωστόσο να μη γίνει μια ξεχωριστή αναφορά στη δολοφονία του εν ενεργεία βουλευτή της Νέας Δημοκρατίας, Παύλου Μπακογιάννη από την "17 Νοέμβρη" στις 26 Σεπτεμβρίου. Ειδικές αφίσες δημιουργήθηκαν από το κόμμα του για να τιμηθεί η μνήμη του (βλ. παρακάτω). Τελικώς η κάλπη του φθινοπώρου έδωσε τα παρακάτω αποτελέσματα: Νέα Δημοκρατία 46,19% - 148 έδρες. ΠΑΣΟΚ 40,67% - 128 έδρες. Συνασπισμός 10,97% - 21 έδρες. Οικολόγοι Εναλλακτικοί 0,58% - 1 έδρα. "Εμπιστοσύνη" (Ν. Ροδόπης) 0,39% - 1 έδρα. 1 ανεξάρτητος βουλευτής, τέλος, εκλέχτηκε στο νομό Λευκάδας αποσπώντας 0,34%. Παρά τα όσα προηγήθηκαν, ως αποτέλεσμα των εκλογών αυτών συγκροτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου οικουμενική κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Ξενοφώντα Ζολώτα, και στήριξη από Νέα Δημοκρατία, ΠΑΣΟΚ και Συνασπισμό! Οι επιλεγμένες αφίσες που ακολουθούν επιχειρούν να μεταφέρουν, έστω και σε ένα ελάχιστο ποσοστό, το εξαιρετικό τεταμένο κλίμα που κυριάρχησε στη συγκεκριμένη περίοδο.
Στο χορό της αρνητικής διαφήμισης μπήκε δυναμικά και η νεολαία της Νέας Δημοκρατίας: εκεί που το ΠΑΣΟΚ μιλούσε λ.χ. για ΜΕΤΑρρυθμίσεις, η ΟΝΝΕΔ έκανε λόγο για ΑΠΟρρυθμίσεις!
Το ΠΑΣΟΚ επέλεξε να συσπειρωθεί γύρω από τον ηγέτη του και να αναδείξει εκ νέου το πρόσωπο του, με τρόπο μοναδικό: στη φωτογραφία που ακολουθεί, απεικονίζεται αποφασιστικός, με το βλέμμα σταθερά προσηλωμένο στο μέλλον, ενώ φαντάζει ακόμα και βιολογικά ακμαίος. Το συνοδευτικό κείμενο είναι γραμμένο και υπογεγραμμένο από τον ίδιο, δίνοντας ένα ακόμα πιο προσωπικό τόνο στο μήνυμα.
Παράλληλα στην καμπάνια του μιλούσε για μια “Απόφαση Τώρα” ενόψει μιας “κρίσιμης τετραετίας” που έρχεται.
Ως νέο κόμμα, ο Συνασπισμός έδωσε έμφαση στην προσπάθειά του να προσεγγίσει τους νέους, στα πλαίσια μιας καμπάνιας με ενδιαφέρουσα αισθητική, που ενσωμάτωνε αρκετά πρωτοποριακά στοιχεία για την εποχή.
Η φιλοδοξία που συνόδευε το εγχείρημα, τουλάχιστον στην αφετηρία της πορείας του, είναι εμφανής στις παρακάτω αφίσες, που χρησιμοποιούν εμφατικά τις λέξεις “Νίκη” και “Τώρα”.
Στο επόμενο άρθρο: η δεκαετία του 1990