Τα δικαιώματα, που γεννούν τόσο τα συστήματα Δικαίου όσο και την εδραίωση των πολιτικών θεσμών, μπορούν να νοηθούν με πολύ πιο ξεκάθαρο τρόπο μέσα από το ρου και τις διακυμάνσεις που διέπουν το ιστορικό γίγνεσθαι. Τα ίδια όμως δικαιώματα εντός των οποίων υποδεικνύεται η θωράκιση μιας απαίτησης έχουν τις ρίζες τους στην ανάγκη, πράγμα που τα θέτει σε προγενέστερη θέση από τους θεσμούς που τα υπηρετούν. Και είναι (σχεδόν) βέβαιο πως η αδήριτη ανάγκη για κατοχύρωση και ουσιαστική εξασφάλιση δικαιωμάτων πρέπει να προηγήθηκε των θεσμικών της κατοχυρώσεων.
Σήμερα, τα δικαϊικά συστήματα ποικίλουν και οι διαφοροποιήσεις σε επιμέρους πτυχές των πολιτικών θεσμών είναι αναμφιβόλως εμφανείς. Αυτό, βέβαια, είναι εύλογο και θεμιτό, αφού τα εν λόγω συστήματα έχουν διαφορετικές προσλαμβάνουσες και προτεραιότητες και δρουν με τέτοιο τρόπο για την προστασία των δικών τους θελημάτων και την επιδίωξη των δικών τους στοχεύσεων. Ωστόσο, τα δικαιώματα αποτελούσαν τις περισσότερες φορές ένα πεδίο σύγκλισης των διαφόρων έννομων τάξεων και άνοιγαν τον δρόμο για την δόμηση μιας πρώτης βάσης, αλλά και αυτό το πεδίο δεν πρέπει να λογιστεί ως αξίωμα, καθώς ο ρεαλισμός γρήγορα το διαψεύδει.
Αν κοιτάξουμε κατάματα το κατώφλι του αιώνα που μόλις πριν από λίγα χρόνια περάσαμε, θα συνειδητοποιήσουμε πως στην πραγματικότητα 20ος αιώνας δεν υπάρχει. Και όση παραδοξότητα περικλείει ο πυρήνας της σκέψης, ας αναλογιστούμε πως στα μεσοδιαστήματα των δύο μεγάλων Παγκοσμίων Πολέμων το εκκρεμές του χρόνου και της όποιας εξέλιξης είχε σημειωθεί έως τότε αμφισβητήθηκε, ή για την ακρίβεια κατακερματίστηκε και υπέστη μια τρομακτική καθίζηση. Από την βαρβαρότητα όμως του επάρατου αιώνα, η ανάγκη για εκ βάθρων περίσωση των δικαιωμάτων έγινε πιο επιτακτική από ποτέ και η ανάγκη αυτή βρήκε το καταφύγιο της στην Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.
Η παρούσα Χάρτα υιοθετήθηκε το 1948 με ισχυρές πλειοψηφίες από την Γενική Συνέλευση, ως απάντηση απέναντι στις νωπές μνήμες της φρίκης του Ολοκαυτώματος και των καταστροφών, ιδίως του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, και ετησίως τιμάται στις 10 Δεκέμβρη σε ανάμνηση της μνημειώδους αυτής προσπάθειας και αντίδρασης να προστατευθούν οι άνθρωποι με την αξιοπρέπεια που είχαν με βάναυσο τρόπο στερηθεί. Όραμα των εμπνευστών της υπήρξε ένας κόσμος με δικαιώματα και ελευθερίες αδιακρίτως, ένας κόσμος που σίγουρα θα άφηνε τις μελανές πτυχές του παρελθόντος στην άκρη.
Ο Δεκέμβρης του 1948 συνιστά βαθιά τομή στην ιστορία, αλλά και στην πορεία της ανθρωπότητας και αυτό διότι οι ελευθερίες και οι ανάγκες του ατόμου τέθηκαν για πρώτη φορά σε κυρίαρχη γραμμή, ενώ παράλληλα υπήρξε το κατάλληλο έρεισμα για την κωδικοποίηση πολλών σημερινών δικαιωμάτων, όπως το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα και το Διεθνές Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα. Παρόλο που επρόκειτο για ένα μη δεσμευτικό νομικά κείμενο, είναι πρώτιστης σημασίας η αξιολόγηση της εκάστοτε χρονικής συγκυρίας και η συγκυρία την εποχή εκείνη έδειχνε έναν αιώνα καθημαγμένο, μια ανθρωπότητα έντρομη και αβέβαιη για το μέλλον της και μια σειρά οικονομιών να είναι καταρρακωμένες.
Έτσι, λοιπόν, η Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα ήρθε για να δώσει πνοή στην απεγνωσμένη φωνή της ανάγκης και να ανακουφίσει, έστω και την ύστατη στιγμή, πολλές συνειδήσεις με την ελπίδα ότι η αποτελμάτωση βαθμηδόν υπαναχωρεί. Ήταν και εξακολουθεί να είναι το συγκλονιστικό Προοίμιο, καθώς και το άρθρο ένα της Διακήρυξης, το οποίο προβλέπει πως «Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι στην αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα. Είναι προικισμένοι με λογική και συνείδηση, και οφείλουν να συμπεριφέρονται μεταξύ τους με πνεύμα αδελφοσύνης.» και μέσα από τα οποία άνοιξε ο δρόμος για την κατάκτηση ενός άρτια δομημένου νομικού πολιτισμού και ίσως μιας νέας αναγέννησης. Φυσικά, από το 1948 και εντεύθεν έχουν σημειωθεί σημαντικές αλλαγές και η συμβολή του Ο.Η.Ε. διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο, αφού υπάρχουν πολύτιμα συστήματα μηχανισμών και εγγυήσεων, τα οποία αποσκοπούν στην διασφάλιση και ενίσχυση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς και στην κατασταλτική αντιμετώπιση των παραβιάσεων που συντελούνται σε παγκόσμια κλίμακα. Οι πολλαπλές κωδικοποιήσεις αυτών με όργανα ελέγχου για την ανεμπόδιστη εφαρμογή τους, η ίδρυση του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, η συμβολή των εθνικών επιτροπών και ο εκδημοκρατισμός των θεσμών είναι κάποιες από τις νίκες που έχει πετύχει η Διακήρυξη.
Τα προβλήματα που καλείται να αντιμετωπίσει η Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα 71 χρόνια μετά την υιοθέτησή της είναι πολλά και έρχονται από αρκετές κατευθύνσεις. Το κυριότερο αίτημα που μένει σε ένα από τα κορυφαία έγγραφα της ανθρώπινης ιστορίας είναι να κατορθώσει να ανταποκριθεί με συνέπεια στις προβλέψεις του. Βέβαια, η Διακήρυξη του 1948 πέρα από δικαιώματα στρέφει το βλέμμα της και προς τα εμάς για να μας υπενθυμίσει την αξία της κοινωνικής συνείδησης και της ευθύνης να ανανεώνουμε κάθε 10 Δεκέμβρη την δέσμευσή μας απέναντι στον εαυτό μας και τους άλλους. Ας συγκρατήσουμε το εξής: ο πραγματικός πολιτισμός δεν βρίσκεται στα νομικά κείμενα. Έχει τις ρίζες του στην κοινωνική νοοτροπία και συμπεριφορά.