Λίγες στρατιωτικές μονάδες έχουν αφήσει το στίγμα τους στον χώρο της Μέσης Ανατολής. Μια από αυτές είναι και η Αραβική Λεγεώνα. Οργανωμένη στον Μεσοπόλεμο από τους Βρετανούς αποτέλεσε την δύναμη κρούσης τους και την βάση του στρατού ενός αραβικού κράτους.
Η πρώτη φάση της δράσης (1920-1945)
Το γεγονός ότι οι Άραβες μπορούσαν να αποτελέσουν πιστούς και σκληραγωγημένους μαχητές έγινε φανερό στο Λονδίνο ήδη από το 1917 με την Αραβική Εξέγερση ενάντια στον σουλτάνο κατά την διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το μεταπολεμικό περιβάλλον βρήκε την Μ. Βρετανία να ελέγχει τα εδάφη της Υπεριορδανίας, του Ιράκ και της Παλαιστίνης. Ο έλεγχος μιας τέτοιας περιοχής ανέδειξε κάποια προβλήματα ασφάλειας τα οποία έπρεπε να επιλυθούν.
Η βρετανική κυβέρνηση προχώρησε το 1920 στη δημιουργία μιας μονάδας λίγων εκατοντάδων ανδρών υπό τις διαταγές του λοχαγού Τζέραρντ Φρέντερικ Πικ. Η έδρα της θα ήταν στην Ζάρκα της Ιορδανίας. Κύρια καθήκοντά της ήταν η άμυνα της περιοχής, η αστυνόμευση των φυλών Βεδουίνων και η επιτήρηση της οδού Αμμάν- Ιερουσαλήμ κρίσιμης σημασίας για τις βρετανικές επικοινωνίες και κινήσεις. Γρήγορα απέκτησε καλή φήμη και αυξήθηκαν οι άνδρες της. Η μαχητική της αξία ήταν αξιόλογη επειδή μεγάλος αριθμός του προσωπικού της είχαν πολεμική πείρα σαν στρατιώτες του Οθωμανικού Στρατού. Στα μέσα της δεκαετίας του 1920 ενισχύθηκε περαιτέρω και αποτέλεσε την στρατιωτική δύναμη του Εμιράτου της Υπεριορδανίας (1921-1946).
Πλέον, η επίσημη ονομασία της ήταν Al-Jeish Al- Arabi (αραβικός στρατός). Στην Δύση την αποκαλούσαν Αραβική Λεγεώνα. Ο νέος στρατός χρηματοδοτούνταν από το Ηνωμένο Βασίλειο και αποτελούνταν από Βρετανούς αξιωματικούς ώστε να μην χρησιμοποιηθεί ενάντια στα βρετανικά συμφέροντα. Οι στρατιώτες ήταν Άραβες. Σε ολόκληρη την περίοδο 1920-1939 ασκούσε αστυνομικά καθήκοντα χωρίς να εμπλακεί σε μάχες. Το 1939 με τον πόλεμο να διαγράφεται στον ορίζοντα, η διοίκηση άλλαξε. Νέος διοικητής ορίστηκε ο ταξίαρχος Τζον Γκάλοπ Γκλαμπ. Γεννημένος στο Πρέστον έμελλε να την μετατρέψει σε αυτό για το οποίο έγινε γνωστή: σε πολεμική μηχανή πολύ αποτελεσματική. Επίσης, όπως και ο προκάτοχός του θα λάμβανε τον τίτλο του «Πασά».
Με την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Μέση Ανατολή θα αποτελούσε μια από τις περιοχές του κόσμου στις οποίες θα στρεφόταν το Γ’ Ράιχ. Η βρετανική κυβέρνηση θορυβήθηκε όταν ο Χίτλερ προχώρησε στην σύσταση της Ελεύθερης Αραβικής Λεγεώνας. Επρόκειτο για στρατιωτικό σχηματισμό αποτελούμενο κυρίως από Άραβες αλλά και από άλλους μουσουλμάνους. Αποτελούσε τμήμα ενός ευρύτερου σχεδίου της Γερμανίας να εκμεταλλευτεί τον αραβικό εθνικισμό για να υπονομεύσει τα συμφέροντα των Συμμάχων. Ακόμα, χρησιμοποίησε και το “χαρτί” της θρησκείας (Ισλάμ) για να κερδίσει οπαδούς.
Η ναζιστική απειλή εκδηλώθηκε έντονα με τον Ρασίντ αλ- Γκαϊλανί. Εκείνος με μια ομάδα συντρόφων του επιχείρησαν πραξικόπημα κατά του φίλο-Βρετανού βασιλιά Αμπντάλλα στις 1 Απριλίου 1941 στο Ιράκ. Το πραξικόπημα είχε την υποστήριξη των γερμανικών μυστικών υπηρεσιών και πέτυχε. Η βρετανική κυβέρνηση απάντησε άμεσα. Έστειλε στρατιωτικές μονάδες να αποκαταστήσουν την βρετανική επιρροή. Μια από τις μονάδες αυτές ήταν και η Αραβική Λεγεώνα, η οποία έλαβε το «βάπτισμα του πυρός». Ξέσπασε έτσι ο Άγγλο-ιρακινός πόλεμος που διήρκεσε σχεδόν όλον τον Μάιο του 1941. Οι στρατιώτες της διακρίθηκαν στις μάχες της Χαμπανίγγια και της Φαλούτζα.
Στο μεταξύ με την πτώση της Γαλλίας το καλοκαίρι του 1940 και την εδραίωση του Κράτους του Βισύ, τα γαλλικά εδάφη του Λιβάνου και της Συρίας χάθηκαν για τους Συμμάχους. Η κυβέρνηση του Βισύ, σύμμαχος του Χίτλερ, άρχισε να απειλεί τους Βρετανούς. Η βρετανική ηγεσία αντιλήφθηκε την κρισιμότητα της κατάστασης και διεξήγαγε επιχειρήσεις στο Λεβάντε. Μετά από μια σύντομη εκστρατεία (8 Ιουνίου- 24 Ιουλίου 1941) κατάφερε και εξουδετέρωσε την επιρροή του Άξονα στην Μέση Ανατολή. Οι άνδρες της Λεγεώνας μαζί με τους Ελεύθερους Γάλλους και τις άλλες μονάδες των Άγγλων νίκησαν τις γαλλικές δυνάμεις και αποσόβησαν τον κίνδυνο. Η μονάδα διακρίθηκε πάλι, ιδίως στην μάχη της Παλμύρας. Μετά την εδραίωση των βρετανικών δυνάμεων στην Μέση Ανατολή, η μονάδα δεν χρησιμοποιήθηκε σε άλλες ευρείας κλίμακας πολεμικές επιχειρήσεις. Ανέλαβε εκ νέου αστυνομικά καθήκοντα.
Η δεύτερη φάση της δράσης της (1945-1956)
Η λήξη του πολέμου τον Σεπτέμβριο του 1945 βρήκε την Λεγεώνα να επιτηρεί τα βρετανικά εδάφη στην Παλαιστίνη και στην Υπεριορδανία. Η πολεμική της δράση, την είχε περιβάλλει με κύρος και το γόητρό της ήταν αυξημένο. Όμως, το νέο μεταπολεμικό περιβάλλον θα ήταν μεν ευνοϊκό για την Ευρώπη και άλλα μέρη της υφηλίου, δε, θα αποτελούσε πηγή πολύχρονων δεινών για την Εγγύς Ανατολή.
Με το κύμα της από-αποικιοποίησης, οι χώρες της παραπάνω περιοχής απέκτησαν την ανεξαρτησία τους. Μια από τις μεσανατολικές χώρες που ανεξαρτητοποιήθηκε το 1946 ήταν και η Ιορδανία με τα σημερινά της εδάφη. Παράλληλα, από το 1945 στα παλαιστινιακά εδάφη άρχισε να αναδύεται και το κράτος του Ισραήλ. Αυτή η εξέλιξη προκάλεσε την αντίδραση των Αράβων αφού έχαναν εδάφη από τους Εβραίους. Οι βάσεις της αραβο-ισραηλινής διαμάχης είχαν τεθεί.
Φυσικά, η από-αποικιοποίηση δεν θα στερούσε την βρετανική παρουσία. Συνεπώς, η Λεγεώνα δεν διαλύθηκε αλλά πλέον με αρκετές χιλιάδες άνδρες αποτελούσε έναν μικρό στρατό. Διοικούνταν από Βρετανούς αξιωματικούς αλλά πλέον σημαντικό ρόλο είχαν και Άραβες βαθμοφόροι που είχαν διακριθεί στις μάχες του προηγούμενου πολέμου. Διοικητής ήταν τώρα ο συνταγματάρχης Νόρμαν Λάς. Ωστόσο, στα παρασκήνια την εξουσία δεν έπαυσε να έχει ο Γκλαμπ. Η βρετανική κυβέρνηση αναγκάστηκε να απομακρύνει από την Παλαιστίνη τμήματα της μονάδας τα οποία μεταστάθμευσαν σε ιορδανικό έδαφος. Οι συγκυρίες θα την ανάγκαζαν να συμμετάσχει σε καινούργια σύρραξη.
Τον Μάιο του 1948 ξέσπασε ο Α’ Αραβο-ισραηλινός Πόλεμος. Τότε, ο Νταβίντ Μπεν- Γκουριόν διακήρυξε την ανεξαρτησία του Ισραήλ. Αμέσως, τα αραβικά κράτη της Ιορδανίας, του Ιράκ, της Συρίας και της Αιγύπτου επιτέθηκαν στο νέο κράτος. Η Αραβική Λεγεώνα βρέθηκε σε μια ιδιόμορφη φάση. Από την μια πλευρά οι περισσότεροι αξιωματικοί της ήταν Βρετανοί και το Λονδίνο ασκούσε επιρροή. Από την άλλη μπορούσε να χρησιμοποιείται και από τον Χασεμίτη Βασιλιά της Ιορδανίας Αμπντάλλα Ι.
Η βρετανική κυβέρνηση άσκησε πιέσεις στο Αμμάν να μην χρησιμοποιηθεί η μονάδα σε επιχειρήσεις εναντίον των Ισραηλινών. Αν και ο βασιλιάς δεν ενστερνιζόταν τα αντί-σιωνιστικά πάθη των άλλων Αράβων ηγετών, εν τούτοις εισήλθε στον πόλεμο μη πειθαρχώντας στα βρετανικά κελεύσματα. Η Λεγεώνα εισήλθε στην Ναμπλούς, στην Τζενίν, στην Ραμάλλα και στην ανατολική Ιερουσαλήμ (Παλιά Πόλη) ενώ ένα άλλο μέρος της έλαβε αμυντική διάταξη κατά μήκος του Ιορδάνη ποταμού. Η ιδιομορφία κατέστη πιο έντονη αφού Βρετανοί αξιωματικοί θα πολεμούσαν Ισραηλινούς αν και η Μ. Βρετανία απείχε από την σύρραξη! Πέραν της Ιερουσαλήμ, η Λεγεώνα διακρίθηκε και στην μάχη του Λατρούν.
Μέσα στο τεταμένο αυτό κλίμα, ο Χασεμίτης μονάρχης επιδίωξε να καρπωθεί οφέλη. Χρησιμοποιώντας την Λεγεώνα διαπραγματεύτηκε σκληρά. Συμφώνησε με τους Ισραηλινούς και με άλλους παράγοντες με συμφέροντα στην περιοχή να συγκρατήσει την προέλαση της μονάδας και σε αντάλλαγμα να εξασφαλίσει την κατοχή της Παλιάς Πόλης και όλης της Δυτικής Όχθης. Το τέλος του πολέμου στα μέσα του 1949 βρήκε το Ισραήλ να έχει επιβιώσει. Ταυτόχρονα, βρήκε και την Αραβική Λεγεώνα να έχει πάλι διακριθεί.
Το 1951 ο Αμπντάλλα Ι δολοφονήθηκε. Την θέση του πήρε ο Χουσεΐν Ι. Όντας εθνικιστής, γρήγορα αντιλήφθηκε την αξία της Λεγεώνας και επεδίωξε να την «αραβοποιήσει». Συγκρούστηκε με τον Γκλαμπ και έδιωξε τους Βρετανούς βαθμοφόρους. Στην θέση τους διόρισε Άραβες αξιωματικούς. Πράγματι, τον Μάρτιο του 1956 εκείνη μετονομάστηκε σε Ιορδανικός Αραβικός Στρατός και μαζί με άλλες μονάδες του βασιλείου αποτέλεσε τμήμα των ενόπλων δυνάμεών του. Η εξέλιξη αυτή αποτέλεσε το τέλος της Αραβικής Λεγεώνας όπως ήταν γνωστή έως τότε.
Αντί επιλόγου
Η Αραβική Λεγεώνα κατέχει ιδιαίτερη θέση στην αραβική και όχι μόνο ιστορία. Από μια μονάδα ελλιπώς στελεχωμένη, με καθήκοντα ως επί το πλείστον αστυνομικά μετατράπηκε με τους κατάλληλους ανθρώπους σε μια δύναμη κρούσης που έφερε σε δύσκολη θέση ακόμα και τους ικανούς Ισραηλινούς. Δεν είναι τυχαίο που διακρίθηκε σε κάθε πολεμική σύγκρουση. Μάλιστα, εξασφάλισε και αξιόλογη υστεροφημία αφού μνημονευόταν για πολλά χρόνια τόσο στο Ισραήλ όσο και στον υπόλοιπο αραβικό κόσμο.
Είναι επίσης φανερό ότι αποτέλεσε μέρος της βρετανικής αποικιοκρατικής τακτικής ώστε να διαιωνίζεται η επιρροή της στην Μέση Ανατολή και μεταξύ των Αράβων. Ενίοτε χρησιμοποιήθηκε σαν βρετανικό «όπλο» ώστε να εξυπηρετηθούν τα συμφέροντα του Λονδίνου. Παρά ταύτα, σε καμία περίπτωση αυτό το γεγονός δεν μειώνει την αξία και τον ρόλο που είχε. Πάλι δεν είναι τυχαίο το ότι όντας βρετανικό δημιούργημα, ένας Άραβας εθνικιστής μονάρχης θέλησε να αποτελέσει η Λεγεώνα την ραχοκοκαλιά του αραβικού στρατού του.
Ενδεικτικές πηγές
Young Peter, The Arab Legion, New York, Bloomsbury, 1972.
Tal David, War in Palestine 1948:Israeli and Arab strategy and diplomacy, New York, Routledge, 2004.
Bradshaw Tancred (Ed.), The Glubb reports: Glubb Pasha and Britain’s empire project in the Middle-East 1920-1956, New York, Springer, 2016.
Baumann- Scot Michael, Access to History: crisis in the Middle-East: Israel and the Arab States, New York, Hachette, 2009.
Kenneth Pollack Michael, Arabs at war: military effectiveness 1948-1991, Lincoln and London, University of Nebraska Press, 2004.
Peretz Don, The Middle East today, Connecticut- London, Praeger, 1994.
Miller Rory, Karsh Efraim, Israel at sixty: rethinking the birth of the Jewish state, New York-Oxon, Routledge, 2009
Sir Kirkbride Alec, From the Wings: Amman memoirs 1947-1951, London, Frank Cass & Company Limited, 1976.
Reich Bernard, An historical encyclopedia of the Arab-Israeli conflict, Connecticut, Greenwood, 1996.
Εγκυκλοπαίδεια Britannica, Arab Legion- Jordanian history, https://www.britannica.com/topic/Arab-Legion