Δύο Έλληνες επιστήμονες, ο καθηγητής Ενδοκρινολογίας Κωνσταντίνος Στρατάκης, Διεθυντής του Εθνικού Ινστιτούτου Παιδικής Υγείας και Ανθρώπινης Ανάπτυξης των ΗΠΑ και ο βιολόγος Κωνσταντίνος Δροσάτος, αναπλ. Καθηγητής Φαρμακολογίας και διευθυντής Εργαστηρίου Βιολογίας Μεταβολισμού, στην Ιατρική Σχολή “Lewis Katz” του πανεπιστημίου Temple, πρωτοστατούν στην δημιουργία του Οργανισμού ARISTEIA-Institute for the Advancement of Recearch & Education in Arts, Sciences and Technology.
Το Ινστιτούτο Προώθησης της Έρευνας και της Εκπαίδευσης στις Τέχνες,τις Επιστήμες και την Τεχνολογία, ως συνισταμένη μιας συλλογικής δυναμικής Ελλήνων Επιστημόνων στο εξωτερικό, επιβεβαιώνει ακόμη το γεγονός ,ότι, η κρισιμότητα της εποχής μας έφερε στο προσκήνιο την τάξη των επιφανών επιστημόνων, γεγονός που συνεπάγεται την αναγνώριση τους, την συσπείρωση, καθώς και την έκφραση αξίων τους.
Με σκοπό την προβολή της έρευνας το Ινστιτούτο ARISTEiA είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός με έδρα τη Virginia των ΗΠΑ,που στοχεύει στην εκπόνηση μελετών και τον σχεδιασμό δράσεων που αφορούν στην Εκπαίδευση και την Έρευνα. Απώτερος στόχος:
Η μελέτη συστημάτων έρευνας και παιδείας για τη διαμόρφωση προτάσεων με σκοπό τη βελτιστοποίηση της απόδοσής τους. Αυτό, έχει ιδιαίτερη σημασία στο σύγχρονο παγκόσμιο περιβάλλον καθώς οι βασικές επιστήμες καλούνται να δώσουν άμεσες απαντήσεις σε φλέγοντα ζητήματα που αφορούν στη συνέχιση της επιβίωσης του ανθρωπίνου είδους.
Oι ανθρωπιστικές επιστήμες χρειάζεται να βοηθήσουν τον σύγχρονο άνθρωπο για να τοποθετήσει τον εαυτό του, σε ένα συνεχώς εναλλασσόμενο κοινωνικό περίγυρο.
Πρίν από λίγους μήνες το ARISTEIA κοινοποίησε στην Ελλάδα την πρόταση, για ένα Εθνικό Δίκτυο Αριστείας. Ιδέα που είναι το απαύγασμα συζητήσεων που για χρόνια προκύπτουν ανάμεσα σε Έλληνες επιστήμονες του εξωτερικού και αξιόλογους επιστήμονες της χώρας μας, οι οποίοι παράγουν έργο υψηλής ποιότητας.
Στο πλαίσιο αυτό, της ανταλλαγής απόψεων συν-διαμορφώθηκε ένα κείμενο, μια πρακτική πρόταση που υπογράφουν 50 κορυφαίοι Έλληνες Επιστήμονες και περιγράφουν τα συγκεκριμένα βήματα για να δημιουργηθεί ένας μηχανισμός υποστήριξης των επιστημόνων στην Ελλάδα, με μόνο κριτήριο την εγκυρότητα του επιστημονικού έργου τους και την αξιοποίηση ταλαντούχων νέων επιστημόνων και φοιτητών εντός Ελλάδας.
«Τα 50 εκατομμύρια ευρώ (0.03% του ΑΕΠ της χώρας) που προτείνουμε σαν χρηματοδότηση, λέει ο Κ.Δροσάτος, μπορεί να ακούγεται μεγάλο αλλά είναι το ετήσιο ποσό που είχε διαθέσει το ελληνικό Δημόσιο εντός της κρίσης για την προώθηση της αριστείας στην έρευνα.
Παραμένει άγνωστο γιατί αυτό το ποσό σταμάτησε να διατίθεται ενώ είχε εξασφαλιστεί εντός της οικονομικής κρίσης της χώρας. Προτείνουμε λοιπόν να διατεθεί παράλληλα με τα υπόλοιπα χρήματα που η χώρα διαθέτει για να αφαιρεθεί απο αυτά, καθώς η παιδεία, και η έρευνα, στην Ελλάδα έχουν ανάγκη υποστήριξης”»
Σε εξέλιξη ένα άλλο σχέδιο του Ινστιτούτου ARISTEIA είναι η μελέτη σε συνεργασία ήδη, με το Deree American College of Greece για την ανάδειξη του ρόλου που είχαν οι Έλληνες γιατροί και βιοεπιστήμονες στην πρόοδο της κλινικής Ιατρικής και Βιοϊατρικής Έρευνας τα τελευταία 200 χρόνια.
«Ενώ μελέτες που σχεδιάζουμε να τρέξουμε στο άμεσο και μεσοπρόθεσμο μέλλον, συνεχίζει ο Κ. Δροσάτος, είναι να χαρτογραφήσουμε τη δυναμική του επιστημονικού κι εκπαιδευτικού ρόλου της Ελλάδας με δομές που μπορεί να αναπτυχθούν και να είναι βιώσιμες στο σύγχρονο περιβάλλον των γεωπολιτικών κι επιστημονικών ανακατατάξεων- αλλάγές συνόρων και ανάδειξη νέων ηγέτιδων δυνάμεων στο χώρο της έρευνας και της ανάπτυξης».
Οι δύο Έλληνες διακεκριμένοι επιστήμονες απάντησαν σε κοινές ερωτήσειςγια το κίνητρο του να υπάρχουν στο εξωτερικό, πώς ανταποκρίνται στις απιτήσεις και πως διαχειρίζονται οι ίδιοι τα δεδομένα της εποχής σε μια καθημερινότητα με διεθνές περίβλημα.
***
Κωνσταντίνος Στρατάκης - Επιστημονικός διευθυντής (2011) επικεφαλής ερευνητής, καθηγητής Ενδοκρινολογίας του Εθνικού Ινστιτούτου Παιδικής Υγείας και Ανθρώπινης Ανάπτυξης (NICHD) των ΗΠΑ.
Με την ομάδα του, ανακάλυψαν, ένα γονίδιο που σχετίζεται με την υπερβολική ανάπτυξη των παιδιών.
Aποφοίτησε το 1989 από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, απ’ όπου πήρε και το διδακτορικό του.
Έκανε μεταδιδακτορική έρευνα στην ενδοκρινολογία στην Ελλάδα, τη Γαλλία και τις ΗΠΑ και Παιδιατρική στο Georgetown University, Washington, DC,.
Από το 2011 είναι επικεφαλής του Εθνικού Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού και Ανθρώπινης Ανάπτυξης (NICHD) των ΗΠΑ.
Έχει κατ′ επανάληψη βραβευτεί για το ερευνητικό έργο του στην Παιδιατρική Ενδοκρινολογία και Γενετική.
Γιατί φύγατε και σε τι επηρέασε την εξέλιξη σας το διεθνές περιβάλλον;
Έφυγα απο την Ελλάδα στη δεκαετία του 1980 (1987-1989) για τη συνέχιση των σπουδών μου. Δεν είχα κανένα άλλο λόγο και αυτό είναι σημαντικό καθώς ήταν σαφές για μένα, από την αρχή, ότι θα γύριζα κάποια στιγμή. Η Ελλάδα μου έλειψε από την πρώτη μου μέρα στο εξωτερικό.
Οι δυνατὀτητες στο εξωτερικό ήταν σαφως περισσότερες, και εγκαταστάθηκα εκεί που ήταν περισσότερες, στις ΗΠΑ, καθως δοκιμασα πρωτα Γερμανία, σαν φοιτητής, και μετά Γαλλία.
Στο Παρίσι είχα την πρώτη προσφορα εργασιας, τον ιδιο μήνα που μου δόθηκε η δυνατὀτητα να εργαστώ στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας (ΝΙΗ) των ΗΠΑ, και διάλεξα το τελευταίο.
Δεν το μετάνιωσα, καθώς τόσο η τεχνολογία όσο και η χρηματοδότηση στις ΗΠΑ, εκείνο τον καιρό, ήταν σαφώς καλύτερα από οτιδήποτε ήταν διαθέσιμο στην Ευρώπη.
Σήμερα, αυτό δεν είναι αλήθεια πλέον, και βέβαια αυτό σαν Ευρωπαίο με ευχαριστεί ιδιαίτερα.Τεχνολογία και χρηματοδότηση είναι νομίζω δύο λόγοι στους οποίους όλοι όσοι επιστήμονες- ερευνητές, φύγαμε στο εξωτερικό συμφωνούμε ότι είναι βασικοί για την εξέλιξή μας εδώ.
Μετά, υπάρχουν άλλοι που αφορούν την επιστήμη εκάστου. Στην περίπτωση μου, εισήλθα στον χώρο της Γενετικής ακριβως την εποχή που η προσπάθεια ανευρεσης γονιδίων υπεύθυνες για νόσους ξεκίναγε, εκεί που η προσπάθεια άρχισε (στο ΝΙΗ), και δεν μπορούσε να υπάρξει καλύτερος χώρος ή στιγμή για μένα.
Πώς βιώνει την αναγνώριση ένας επιτυχημένος Έλληνας, επιστήμονας- με έργο επιρροής- στο εξωτερικό;
Η ανακάλυψη, το καινούργιο εύρημα, αυτό που προσφέρει ένα κομμάτι γνώσης που κανείς άλλος πριν απο σένα δεν είχε επισημάνει, αυτη είναι η χαρά του βασικού επιστήμονα.
Ο γιατρός επιστήμονας ερευνητής έχει τη διπλή χαρά πολλές φορες να βοηθά την καταπολέμηση μιας ασθένειας - η ανακάλυψη πολλές φορές, με άλλα λόγια έχει απευθείας εφαρμογή στην καταπολέμηση της νόσου.
Δεν υπάρχει καλύτερο παράδειγμα αυτού απο το τι ζούμε σήμερα με το Covid- 19. Τα ευρήματα της βασικής επιστήμης μεταφράζονατι αμέσως σε εμβόλια και νέες θεραπείες.
Νομίζω ότι αυτό είναι και η αναγνώριση στην οποία αναφέρεστε, να ξέρεις ότι έχεις κάνει κάτι καλό για πολλούς και ότι έχεις προσφέρει στην συνολική γνώση.
Τι αλλάζει στον κοινωνικό χάρτη η πανδημία;
Όπως κάθε άλλη αντιξοότητα, μια επιδημία θα πάει εντελώς χαμένη εάν δεν μάς διδάξει κάτι: όπως είπε ο Ντισραέλι, «δεν υπάρχει καλύτερη εκπαίδευση από τις αντιξοότητες». Κατά την άποψη μου, που ζω στην πρωτεύουσα του «ισχυρότερου έθνους στον κόσμο», μία πόλη που έχει τώρα “παγώσει” για να σταματήσει τη διάδοση του COVID-19, και εργάζομαι στο ΝΙΗ, δίπλα στον Δρ. Φαούτσι, τα διδάγματα είναι τα ακόλουθα:
1. Οι επιδημίες αποτελούν ένα γεγονός της ζωής: το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να διδαχθούμε τα μαθήματα αυτής της επιδημίας και να προετοιμαστούμε καλύτερα για την επόμενη. Διότι η επόμενη θα είναι εδώ, στη διάρκεια της ζωής μας, σχεδόν σίγουρα.
2. Η Γη είναι πιο συνδεδεμένη από ποτέ: είμαστε τόσο διασυνδεδεμένοι ώστε κάτι που μερικές χιλιετίες πριν χρειαζόταν δεκαετίες ή/και αιώνες να διαδοθεί, τώρα χρειάζεται μόλις βδομάδες ή ακόμα και μέρες.
Είναι απαράδεκτο να δαιμονοποιούμε έναν «ιό του ξένου»• είναι απαραίτητο να αποδεχθούμε ότι οι παθογόνοι μικροοργανισμοί δεν γνωρίζουν σύνορα, κοινωνικές τάξεις, και άλλες ανθρωπογενείς διακρίσεις και είναι καθοριστικό να μελετήσουμε και άλλουςπαράγοντες παθογένεσης (βιολογικούς παράγοντες όπως η ηλικία και το φύλο, ή φυσικούς, όπως το κλίμα, η τοποθεσία, και άλλοι).
3. Τα συστήματα υγείας είναι απαραίτητα για την αντιμετώπιση επιδημιών, για την προστασία του πληθυσμού, και την αποτροπή της επόμενης διαδεδομένης ασθένειας: η αποτυχία των Ηνωμένων Πολιτειών να τεθούν στην εμπροσθοφυλακή της μάχης ενάντια στην πανδημία του COVID-19 αποτελεί αντανάκλαση της απουσίας κάποιας μορφής συγκεντρωτικής υγειονομικής περίθαλψης(κάτι το οποίο, για να αποφύγουμε την πολιτική, δεν λέει τίποτα για το ποιος πληρώνει γι’ αυτήν την περίθαλψη: ένα σύστημα υγειονομικής περίθαλψης είναι αναγκαίο ανεξαρτήτως εάν εμπλέκεται ένας ή πολλοί χρηματοδότες και ιδιωτική ή δημόσια χρηματοδότηση για τη λειτουργία του).
Στην καθημερινότητα σας τι νοσταλγείτε από την Ελλάδα;
Η Ελλάδα μου λείπει κάθε μέρα. Αυτό που μου λείπει είναι η ελληνικότητα της κάθε εμπειρίας....με κάποιον τρόπο ο Ελληνικός πολιτισμός και παράδοση είναι εμφανή σε κάθε δραστηριότητα μας και δεν το καταλαβαίνεις αυτό παρά μόνο όταν ζεἰς έξω από την Ελλάδα.
Μου λείπουν λοιπόν εδώ, καθημερινές στιγμές γεμάτες Ελληνικότητα, εμπλουτισμένες από αυτή τη Παιδεία και την Ιστορία, όπως οι ατέλειωτες συζητήσεις με τους συγγενείς και φίλους, γύρω απο το τραπέζι ενος δείπνου, συζητήσεις επί παντός επιστητού!
Εκπροσωπείτε μια γενιά επιστημόνων που αρχικά εκπαιδεύτηκε στην Ελλάδα...
Ναι, ακριβώς κι όχι μόνο έμαθαν τα πρώτα τους γράμματα στην Ελλάδα αλλά έκαναν και τα πρώτα επιστημονικά τους βήματα στη χώρα αυτή. Συγκεκριμένα το ΕΚΠΑ, για εμένα ήταν και είναι ο ακαδημαϊκός χώρος που με έκανε αυτό που είμαι, στήριξε τις πρώτες μου ερευνητικές προσπάθειες, και μου παρείχε εξαιρετικούς δασκάλους.
Και τι θα θέλατε να της προσφέρετε;
Νομίζω ότι αυτό μου μπορώ να προσφέρω στην Ελλάδα είναι οι εμπειρίες μου από ένα ταχύτατα μεταβαλλόμενο κόσμο. Πως καθώς όλα γύρω μας αλλάζουν, θα προσαρμόσουμε την Ελληνικότητα, αυτή την παράδοση, στον κόσμο μας. Ο χώρος της επιστήμης δίνει μοναδική δυνατότητα στην Ελληνική κοινωνία να δειξει ότι η Ελλἀδα είναι έτοιμη και ανταγωνιστική, και η δικιά μου εμπειρία μπορεί να είναι χρήσιμη. Από την θέση του επίτιμου διδάκτορα στο ΕΚΠΑ θα προσπαθήσω για την περαιτέρω αναβάθμιση της ακαδημαϊκής ιατρικής στην Ελλάδα.
***
Κωνσταντίνος Δροσάτος - Αναπληρωτής Καθηγητής Διευθυντής Εργαστηρίου Βιολογίας Μεταβολισμού Κέντρο Μεταφραστικής Ιατρικής Κέντρο Έρευνας Μεταβολικών Ασθενειών Τμήμα Φαρμακολογίας Ιατρική Σχολή «Lewis Katz», Πανεπιστήμιο Temple, Φιλαδέλφεια, ΗΠΑ.
Ανακάλυψε ότι η συσσώρευση λιπιδίων παρεμποδίζει τη σηματοδότηση βαδρενεργικού υποδοχέα πριν από την ανάπτυξη της καρδιακής ανεπάρκειας μέσω ενεργοποίησης της πρωτεΐνης ΡΚC.
Η έρευνά του χρηματοδοτείται από τα Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ, την Αμερικανική Ένωση Καρδιολογίας και ιδιωτικά ιδρύματα.
Έχει λάβει το Βραβείο Νέου Ερευνητή ίδρυσε και υπηρέτησε ως πρόεδρος δύο επιστημονικών δικτύων Ελλήνων ιατρών και βιοεπιστημόνων στο εξωτερικό: του Ελληνικού Βιοεπιστημονικού Συλλόγου των ΗΠΑ και του Παγκοσμίου Ελληνικού Βιοϊατρικού Οργανισμού.
Γιατί φύγατε και σε τι επηρέασε την εξέλιξη σας το διεθνές περιβάλλον;
Έφυγα από την Ελλάδα για τις ΗΠΑ το 2002 μετά την αποφοίτησή μου από το τμήμα Βιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου και την ολοκλήρωση του μεταπτυχιακού μου στη Μοριακή Βιολογία-Βιοϊατρική του Παν. Κρήτης.
Αυτό έγινε στην προσπάθειά μου για αναζήτηση ακόμα καλύτερων συνθηκών εκπαίδευσης και έρευνας από αυτές που ήδη είχα στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.
Η μετάβαση έγινε εφικτή χάρη στην υποτροφία που διέθεσε από τις ερευνητικές χρηματοδοτήσεις του ο Καθηγητής Βασίλης Ζαννής για να κάνω στο εργαστήριό του στο Boston University το διδακτορικό μου. Μπορώ να μιλάω για ώρες σχετικά με πώς αυτή η ευκαιρία επηρέασε το επιστημονικό προφίλ μου και την προσωπικότητά μου.
Συνοπτικά θα πω ότι η μετάβασή μου στις ΗΠΑ μετέτρεψε την αίσθηση του μακρινού προορισμού των 8 χιλιάδων χιλιομέτρων σε ένα απλό ταξίδι μισής ημέρας.
Το ιδιαίτερα μοναδικό χαρακτηριστικό των ΗΠΑ είναι ότι δημιουργούν την αίσθηση πως όλα είναι εφικτά αρκεί να υπάρχει η ισχυρή ομάδα και τα κατάλληλα μέσα. Κάθε προσπάθεια λοιπόν εστιάζει στην προσέλκυση των ικανότερων ανθρώπων και στη δημιουργία των προϋποθέσεων που απαιτούνται για να κάνουν τη δουλειά τους με υψηλή ποιότητα.
Σε αυτό το πνεύμα, κάθε επαγγελματικό βήμα μου γίνεται με κριτήριο την υψηλή ποιότητα του περιβάλλοντος στην οποία θα ενταχθώ και την εξασφάλιση των καλύτερων συνεργατών.
Πώς βιώνει την αναγνώριση ένας επιτυχημένος Έλληνας, επιστήμονας- με έργο επιρροής- στο εξωτερικό;
Μολονότι με κολακεύει η ερώτηση, θα μου επιτρέψετε να αποποιηθώ τον όρο «επιτυχημένος Έλληνας επιστήμονας» αφενός γιατί μόλις πριν από λίγα χρόνια ξεκίνησα την ανεξάρτητη ερευνητική πορεία μου και αφετέρου γιατί όσα έχω πετύχει ως σήμερα μέλλει να αποδείξουν ότι έχουν διάρκεια χρόνου για να θεωρηθούν στοιχεία επιτυχούς πορείας αντί ενδείξεων πιθανής μελλοντικής επιτυχίας.
Με ικανοποιεί το γεγονός ότι έχω εκπαιδευτεί από κορυφαίους επιστήμονες όπως ο Ζαννής στο διδακτορικό μου και ο Ira Goldberg στη μεταδιδακτορική εκπαίδευσή μου και ότι η δουλειά του εργαστηρίου μου τα τελευταία 6 χρόνια έχει λάβει διακρίσεις και βραβεία που θεωρώ τιμητικά αλλά ταυτόχρονα και μικρά για το μέγεθος αυτού που στην επιστήμη κρίνεται ως πραγματικά σπουδαίο.
Εργαζόμενος στο κτίριο του Columbia University, στο οποίο υπήρχαν τρεις νομπελίστες, ένιωθα κάθε στιγμή πως ό,τι κι αν πετύχει κάποιος, έχει πολύ δρόμο να διανύσει μέχρι να θεωρηθεί επιτυχημένος.
Αυτό άλλωστε είναι για μένα και η έννοια της αριστείας: μια αέναη πορεία βελτίωσης.
Τι αλλάζει στον κοινωνικό χάρτη η πανδημία;
Κάθε μεγάλη κρίση είναι και μια μεγάλη ευκαιρία για τις κοινωνίες. Η πανδημία ανέδειξε αδυναμίες και δυνατότητες των σύγχρονων κοινωνιών. Πιστεύω ότι αυτή η πανδημία θα αφήσει δύο πολύ έντονα στίγματα στις κοινωνίες:
Την αξία της ανθρώπινης επαφής, η οποία μας λείπει τόσο πολύ και την οποία ελπίζω να ανακτήσουμε μερικώς μετά το καλοκαίρι του 2021 και σχεδόν πλήρως το 2022.
Τη σπουδαιότητα της Επιστήμης, της Τεχνολογίας και της Τέχνης για τη ζωή μας. Το γεγονός ότι 1 μόλις χρόνο μετά την εμφάνιση μίας νόσου, είμαστε σε θέση να μιλάμε για έστω και μερικώς αποτελεσματικές θεραπείες και για εμβόλια που είναι έτοιμα να διατεθούν, συνιστά ένα επιστημονικό «θαύμα» που οφείλεται στην ανάπτυξη της Τεχνολογίας και της επένδυσης που έχει γίνει τα τελευταία 40 χρόνια στην έρευνα Ιατρικής και Βιοεπιστημών.
Όταν όλες οι εστίες της COVID-19 τιθασευτούν από την Επιστήμη, η Τέχνη θα αναλάβει τον κύριο ρόλο στην εκτόνωση της έντασης που συσσωρεύουν οι άνθρωποι όλο αυτό το διάστημα.
Δηλαδή να θέσουμε προτεραιότητες;
Ναι, όταν επανέλθουμε σε λειτουργική και συναισθηματική ισορροπία, θα είναι χρήσιμο να αναλογιστούμε την προτεραιότητα που χρειάζεται να δώσουν οι κοινωνίες στην Επιστήμη, την Τεχνολογία και την Τέχνη για να συνεχίσουμε να ζούμε με υγεία και αξιοπρέπεια.
Στην καθημερινότητα σας τι νοσταλγείτε απο την Ελλάδα.
Ζώντας 18 χρόνια μακριά από την Ελλάδα, νοσταλγώ την επαφή με την οικογένειά μου και τους φίλους μου αλλά και την αίσθηση εγγύτητας της φυσικής ομορφιάς του ελληνικού τοπίου από το σημείο διαβίωσης.
Ωστόσο, ο ζωτικός χώρος της καθημερινότητάς μου είναι πια στις ΗΠΑ. Οι μεγάλες ευκαιρίες που μου έχουν προσφέρει οι ΗΠΑ, με κάνουν να θεωρώ τη χώρα αυτή δεύτερη πατρίδα μου. Άλλωστε, η καθημερινή επικοινωνία με την Ελλάδα και τα ταξίδια που κάνω εκεί 2-3 φορές το χρόνο μειώνουν σημαντικά το αίσθημα νοσταλγίας.
Και τι θα θέλετε να της προσφέρετε;
Θέλω να προσφέρω στην Ελλάδα αυτό που της χρωστάω: Τα καλύτερα στοιχεία του εαυτού μου στην επαφή με τους ανθρώπους που ζουν εκεί, την έστω και πρώιμη επιστημονική εμπειρία μέσα από δράσεις για την υποστήριξη της επόμενης γενιάς Ελλήνων επιστημόνων και την ευγνωμοσύνη μου για τα οικουμενικά εφόδια που μου έδωσε μέσω της οικογένειάς μου και των δασκάλων μου και τα οποία με έκαναν πολίτη του κόσμου.