Η απόφαση του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να μετατρέψει την Αγία Σοφία από μουσείο σε τζαμί προκάλεσε ήδη πολλές αντιδράσεις σε διεθνές επίπεδο. Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, όπως είναι εύλογο, η εξέλιξη αυτή αντιμετωπίστηκε με ιδιαίτερη σφοδρότητα και διατυπώθηκαν πολλές απόψεις. Αδρομερώς αυτές ποικίλλουν από εκείνες οι οποίες υπό το κράτος της έντονης συναισθηματικής φόρτισης κάνουν λόγο για άμεσα αντίποινα της χώρας, έως εκείνες, που πιο ψύχραιμα, αποτιμούν την εξέλιξη αυτή ερμηνεύοντας τα κίνητρα του Τούρκου προέδρου. Έτσι, στην αρθρογραφία του διαδικτύου γίνεται λόγος για τουρκική «εργαλειοποίηση» του θέματος της Αγίας Σοφίας, για κίνηση που αποσκοπεί σε εσωτερική κατανάλωση στην Τουρκία, για σύνδεσή της με την τουρκική εξωτερική πολιτική κ.τ.ο.
Κατά την άποψη μου η συγκεκριμένη κίνηση του Τούρκου προέδρου έχει ιδιαίτερες στοχεύσεις στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας και ιδιαίτερα σε ό,τι έχει να κάνει με την Ελλάδα. Στη συνάφεια αυτή λοιπόν η απόφαση αυτή πρέπει να αναχθεί στο ευρύτερο πλαίσιο των τουρκικών επιδιώξεων στο εξωτερικό και αναλόγως να ερμηνευθούν και τα κίνητρά της.
Το τελευταίο διάστημα ουσιαστικά ο Τούρκος πρόεδρος προσπαθεί να αναβιώσει το οθωμανικό όραμα της Τουρκίας. Για αυτό και η προβολή μιας σειράς μαξιμαλιστικών επιδιώξεων σε εδάφη εκτός της Τουρκίας, από τη Συρία έως τη Λιβύη πρόσφατα. Η μεθοδολογία δε ποικίλλει από την ανοιχτή ή συγκεκαλυμμένη στρατιωτική επέμβαση ως τη φιλοδοξία για την αναβίωση των «εντολών» από το χρονοντούλαπο της ιστορίας.
Πρόκειται για μια αναχρονιστική πολιτική, που ταιριάζει περισσότερο στους όρους λειτουργίας του Ανατολικού Ζητήματος του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα και όχι στον τρόπο λειτουργίας του σύγχρονου περιβάλλοντος των διεθνών σχέσεων. Παρά ταύτα φαίνεται πως ο Τούρκος πρόεδρος ουσιαστικά προβάλλει στο σύγχρονο παρόν έναν οθωμανικό τρόπο σκέψης και λειτουργίας της τουρκικής πολιτικής. Κατά μία έννοια, όπως και κατά το παρελθόν οι θρησκευτικοί λόγοι, και ιδιαίτερα το καθεστώς προστασίας των Αγίων Τόπων τον 19ο αι., χρησιμοποιήθηκαν από το οθωμανικό κράτος για την εξυπηρέτηση των στόχων της εξωτερικής του πολιτικής, έτσι και σήμερα προβάλλεται ένα θέμα, που άπτεται της θρησκείας, η Αγία Σοφία, για την επιδίωξη των στόχων του σύγχρονου τουρκικού κράτους.
Το ζητούμενο είναι ο τρόπος με τον οποίο ο Τούρκος πρόεδρος επιδιώκει αποτελέσματα. Φαίνεται πως και σε αυτήν την περίπτωση επιστρατεύει την παραδοσιακή πολιτική της Ανατολής και ιδιαίτερα αυτήν του ανατολίτικου παζαριού. Δημιουργεί σκόπιμα εκ του μηδενός ένα θέμα που γνωρίζει ότι ενδιαφέρει τον συνομιλητή του και το «σηκώνει πάρα πολύ ψηλά», ώστε αργότερα τυχόν υποχώρηση του σε αυτό το ουσιαστικά ανύπαρκτο θέμα να θεωρηθεί από τον αντίπαλό του κέρδος, ενώ ο ίδιος να είναι τελικά σε κάθε περίπτωση ο κερδισμένος. Εδώ βέβαια ερχόμαστε στο συνακόλουθο ερώτημα: από ποιον προσδοκά κέρδη ο Τούρκος πρόεδρος από μια ενδεχόμενη διαπραγμάτευση για το «κατασκευασμένο» θέμα της Αγίας Σοφίας;
Κατά τη γνώμη μου είναι σαφώς η Ελλάδα. Ουσιαστικά εις βάρος της χώρας μας απαιτεί υποχωρήσεις που έχουν να κάνουν γενικά με τα ενεργειακά θέματα της Ανατολικής Μεσογείου και ειδικότερα με τα θέματα υφαλοκρηπίδας του Καστελόριζου και των υπολοίπων ελληνικών νησιών του Αιγαίου. Με άλλα λόγια, θεωρώ πως ουσιαστικά με το θέμα της Αγίας Σοφίας είμαστε μπροστά σε ένα ακόμη επεισόδιο των τουρκικών διεκδικήσεων στο ζήτημα της ΑΟΖ. Μόνο που εδώ επιχειρείται ενδεχομένως κάτι αντίστοιχο με το ζήτημα που κατά καιρούς το τουρκικό κράτος ανακινεί σχετικά με την επαναλειτουργία της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης. Συγκεκριμένα, και σε εκείνη την περίπτωση η Τουρκία συναισθανόμενη την αξία της σχολής για την Ορθοδοξία και τον Ελληνισμό διαπραγματεύεται αενάως την επαναλειτουργία της επιδιώκοντας δυσανάλογα πολιτικά οφέλη. Ίσως και στην περίπτωση της Αγίας Σοφίας η Άγκυρα προσπαθεί να πράξει το ίδιο. Να δημιουργήσει ένα θέμα που υπό κανονικές συνθήκες θα έπρεπε να διευθετηθεί σε επίπεδο μεσαίας γραμματείας ενός τουρκικού υπουργείου σε ζήτημα μείζονος διμερούς διαφοράς, προκειμένου να αρπάξει σημαντικά οφέλη από τη γείτονά της χώρα.
Ακριβώς σε αυτό το σημείο υπεισέρχεται και το πραγματικό διακύβευμα για την ελληνική κυβέρνηση. Να κατανοήσει την παγίδα και το νέο σκηνικό του παλιού ανατολίτικου παζαριού που στήνει ο Τούρκος πρόεδρος γύρω από την Αγία Σοφία, να αποκωδικοποιήσει τις επιδιώξεις του και να μην συρθεί σε μια διμερή διαπραγμάτευση για το θέμα αποδίδοντας στον Ερντογάν αυτό που πραγματικά επιδιώκει σε άλλα πεδία. Η τακτική του Τούρκου προέδρου είναι αναχρονιστική και το διεθνές σκηνικό δεν είναι αυτό του 19ου ή των αρχών του 20ου αι. Σήμερα υπάρχουν διεθνείς οργανισμοί, η θρησκευτική κληρονομιά προστατεύεται και ειδικά η Αγία Σοφία θεωρείται μνημείο της παγκόσμιας κληρονομιάς.
Αυτό που πραγματικά κατάφερε ο Τούρκος πρόεδρος με την κίνησή του είναι να δημιουργήσει περισσότερα προβλήματα ακόμη και στη χώρα του. Πλέον το ζητούμενο είναι αν η ερντογανική Τουρκία αποτελεί ένα κοσμικό κράτος, που σέβεται τις σύγχρονες ηθικές αξίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Στη συνάφεια αυτή το θέμα της Αγίας Σοφίας θα πρέπει να αναδειχθεί στην πραγματική του διάσταση: ως ένα θέμα που αφορά όλη την ανθρωπότητα, όλες τις θρησκείες και πως, εάν επιθυμεί η Τουρκία να αποτελεί μέλος της χορείας των σύγχρονων κρατών, θα πρέπει να σέβεται βασικά θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και πολιτιστικής κληρονομιάς.
Καταληκτικά, θεωρώ πως είναι προς το συμφέρον της χώρας μας να μην συρθεί η Ελλάδα από την τακτική του Τούρκου προέδρου, να κατανοήσει το ευρύτερο διακύβευμα και να προσπαθήσει να «πολιτευτεί» με σύγχρονους όρους καταδεικνύοντας τις στοχεύσεις πίσω από την κίνηση αυτή και - γιατί όχι - να επισημάνει προς τη διεθνή κοινότητα τον ενδεχόμενο κίνδυνο διολίσθησης σε αναχρονιστικές επιπλοκές του τύπου «προστασίας των ορθοδόξων» από καιροφυλακτούντες δρώντες του διεθνούς συστήματος, εάν αυτή δεν αντιδράσει αποφασιστικά αναγκάζοντας τον Ερντογάν να συμμορφωθεί με το διεθνές δίκαιο. Με άλλα λόγια, παραφράζοντας το «Μάλτα Γιοκ», να κατανοήσει η τουρκική κυβέρνηση ότι είναι καλό στα ζητήματα της διεθνούς πολιτικής να μην εργαλειοποιούνται τα θέματα που άπτονται ή προκαλούν το θρησκευτικό συναίσθημα των ανθρώπων: Αγία Σοφία Γιόκ!