«H ισχύς εν τη ενώσει» θα μπορούσε να είναι το σύνθημα της Αρτέμιδος Ποταμιάνου, που τα τελευταία τέσσερα χρόνια επιχειρεί να χαρτογραφήσει την ανεξάρτητη εικαστική σκηνή στο μεγαλύτερο art fair στην Ελλάδα. Λίγες μόλις ημέρες μετά την Art Athina, η διευθύντρια του platforms project σε μία εκ βαθέων συνέντευξη μιλά για τα «κακώς κείμενα» της τέχνης στον τόπο μας, το ρόλο του καλλιτέχνη στη σημερινή εποχή και την ανάγκη διαμόρφωσης μιας πολιτικής με ορίζοντα δεκαετίας. Μέσα από το φακό της ίδιας της επιμελήτριας, βλέπουμε τις πλατφόρμες που ήρθαν στην Ελλάδα της κρίσης. Όσον αφορά την ίδια την κρίση, η Άρτεμις Ποταμιάνου δίνει τελείως άλλη διάσταση…
Τι βλέπουν οι ξένοι καλλιτέχνες στην Art Athina;
Έχω συνηθίσει από τις ξένες πλατφόρμες να με ρωτάνε συχνά: χρειάζεται να φέρουμε πολλά λεφτά μαζί μας, μήπως γίνει κάτι με τις τράπεζες στην Ελλάδα; Αυτή είναι η σταθερή ερώτηση που ακούω πλέον κάθε χρόνο. Ωστόσο, οι περισσότεροι από τους ξένους είναι ιδιαίτερα ενημερωμένοι για τα πολιτικά πράγματα της χώρας και τα μισά και πλέον project έχουν πολιτικό χαρακτήρα. Ιδιαίτερα τώρα, με το προσφυγικό να κυριαρχεί, μιλάμε πλέον για ελάχιστες πλατφόρμες που δεν άγγιξαν το πολιτικό κομμάτι. Πολλές μάλιστα είχαν αναφορά στο κόψιμο των χορηγιών στην τέχνη, που δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο. Σε όλη την Ευρώπη έχουν περικοπεί οι κρατικές επιδοτήσεις σε μουσεία και οργανισμούς. Το παράδοξο είναι ότι πολλοί από τους 650 καλλιτέχνες που μας επισκέφθηκαν, θα ήθελαν να μετακομίσουν στην Αθήνα. Οι περισσότεροι ρωτάνε για τα ενοίκια, όχι λόγω της documenta, αλλά για τη ζωή εδώ, για τον ήλιο, τον παλμό της πόλης. Από την άλλη, η κρίση και η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα για πολλούς είναι ιδιαιτέρως γοητευτική. Κάποιοι μάλιστα έχουν έντονα το αίσθημα της ενοχής, όπως για παράδειγμα μια γερμανική πλατφόρμα με το project «κόψτε τους φράχτες», όπου με τον δικό τους τρόπο προσπαθούν να δείξουν αλληλέγγυοι στη χώρα μας.
Beaston projects
Επομένως, το project είχε έντονα πολιτικό χαρακτήρα.
Πράγματι, και νομίζω ότι όσο οδεύουμε προς το ’17 και την «documenta» θα το βλέπουμε περισσότερο. Οι γερμανικές πλατφόρμες, αν όχι όλες, τουλάχιστον στην πλειοψηφία τους, έθεσαν το θέμα της ελληνικής κρίσης.
Εμείς πάλι θέλουμε να γίνουμε Βερολίνο. Με ποιο σκεπτικό ετέθη το ερώτημα «μπορεί η Αθήνα να γίνει το Βερολίνο του Νότου;» (ανοιχτή συζήτηση στην Art Athina, 27/5)
Έχω πολύ συγκεκριμένη άποψη γι’ αυτό και είναι πολύ διαφορετική. Γιατί να θέλουμε να γίνουμε Βερολίνο; Πραγματικά δε βλέπω το λόγο. Και για ποιο Βερολίνο κάνουμε λόγο; Αυτό που ενδιαφέρει, έγινε από την ανεξάρτητη σκηνή, όχι από τις γκαλερί, ούτε από τα μουσεία. Οπότε, θα έπρεπε να ρωτήσουμε κυρίως την ανεξάρτητη σκηνή σε σχέση με αυτό. Η Αθήνα είναι αυτό που είναι, έτσι πρέπει να την αντιμετωπίζουμε κι όχι να θέλουμε να γίνουμε κάτι άλλο. Έχουμε άλλη ταυτότητα, άλλα προβλήματα, άλλους θεσμούς. Ας πει κάποιος επιτέλους πώς θα βρεθεί ένας κοινός τόπος ώστε όλοι θεσμοί να συνεργαστούν μεταξύ τους. Πώς η Ελλάδα θα μπει στο χάρτη, όχι από τις μεγάλες διοργανώσεις, αλλά από τη βάση. Και η βάση είναι η ανεξάρτητη σκηνή. Η λογική είναι πώς θα έχουμε ένα όραμα σε ορίζοντα πέντε-δέκα χρόνων και φυσικά να μη μας νοιάζει τι κάνουν οι άλλοι. Το θέμα είναι εμείς τι κάνουμε για τον εαυτό μας!
Aυτοβιογραφικά Συστήματα
Εσείς τι απαντάτε σε αυτό. Τι μπορούμε να κάνουμε στη σημερινή συγκυρία;
Μου κάνει πάντα εντύπωση, κι αυτό είναι το παράπονό μου, ότι είχαμε 51 πλατφόρμες, όπου οι 7 μοναχά ήταν ελληνικές. Οι περισσότερες από τις ξένες τις πλατφόρμες δεν λειτουργούν όπως στην Ελλάδα. Ασφαλώς και διαθέτουνε χρήματα, χώρους, προγράμματα residencies, υποτροφίες, επιχειρησιακό πρόγραμμα συνεχόμενο και, βέβαια, κρατική βοήθεια. Θα περίμενα, λοιπόν, οι έλληνες καλλιτέχνες να μοιράζουν κάρτες και να γνωρίζουνε αυτούς τους ανθρώπους για να κάνουνε εκθέσεις. Ναι, δε θα είχανε τον εμπορικό χαρακτήρα, όπως σε μια γκαλερί του εξωτερικού. Aν δεν αποκτήσεις όμως μιαν εξωστρέφεια, στ’ αλήθεια πώς περιμένεις να σε γνωρίσουν; Όταν κατέθεσα την ιδέα του platforms project, ήταν ακριβώς γι’ αυτόν το λόγο: ο μόνος τρόπος για τους έλληνες καλλιτέχνες να κάνουν καριέρα έξω είναι να γνωρίσουν άλλους καλλιτέχνες που είναι στο ίδιο επίπεδο, να έχουν τις ίδιες ανησυχίες, ενδεχομένως ίδια προβλήματα και να δημιουργήσουνε σχέσεις.
Δεν έχουμε ενίσχυση, αλλά θα πρέπει να σώσουμε τον εαυτό μας! Οι συνθήκες δεν είναι ευνοϊκές και το αγοραστικό κοινό στην Ελλάδα έχει μικρύνει σε σχέση με αυτό που ήτανε 10 χρόνια πριν. Τότε πουλιόντουσαν τα πάντα! Οι τιμές είχαν ανέβει πολύ, σε βαθμό που τώρα τις αναθεωρούμε και κατεβαίνουν στα φυσιολογικά επίπεδα που έπρεπε να είναι. Ακούγομαι κακιά τώρα, αλλ’ ουσιαστικά, πρέπει να κάνουμε όλοι την αυτοκριτική μας σε σχέση με το τι έγινε και το που ήμασταν.
Το θέμα όμως είναι ότι κάποια πράγματα τα κάνεις επειδή είσαι καλλιτέχνης, δεν μπορείς να κάνεις αλλιώς! Θέλεις να κάνεις το έργο σου, να το παρουσιάσεις, να το εκθέσεις. Ναι, δεν έχουμε βοηθό την Πολιτεία, αλλά αυτό δε σημαίνει ότι θα μείνουμε με σταυρωμένα τα χέρια. Το θέμα είναι εμείς τι κάνουμε.
Museum of Contemporary Cuts
Μιλάτε πλέον για το ρόλο που πρέπει ν’ αναλάβει ο νέος δημιουργός.
Ακριβώς, και για να σταματήσω να είμαι «κακιά», ο έλληνας εικαστικός χρειάζεται να κάνει πολλά παραπάνω από τους καλλιτέχνες στην υπόλοιπη Ευρώπη. Δυστυχώς, όμως, πρέπει να πάρουμε την κατάσταση στα χέρια μας, δε γίνεται διαφορετικά… υπάρχουν πολλοί μηχανισμοί που μπορούμε πλέον να χρησιμοποιήσουμε. Τα social media, η σχέση με τους καλλιτέχνες στο εξωτερικό, ένα portfolio ή η ιστοσελίδα μας και, βέβαια, να μην περιμένουμε μονάχα από την γκαλερί. Με τα χρόνια έχουμε μάθει ότι οι καλλιτέχνες στην Ελλάδα ζουν κυρίως από πάρεργα κι όχι από το έργο τους. Αυτό όμως δεν συμβαίνει μόνο εδώ στον τόπο μας, συμβαίνει παντού.
Πού στοχεύετε την επόμενη χρονιά;
Είναι νωρίς να πω. Αυτό που θα ήθελα ως προς τις πλατφόρμες, είναι να δείξουμε και άλλα κομμάτια τους. Κι αυτό που θα ήθελα ιδανικά είναι το τι έχει παρουσιαστεί τα τελευταία πέντε χρόνια, δηλαδή μία καταγραφή και παρουσίαση αυτής της προσπάθειας. Το μεγάλο μου στοίχημα είναι με κάποιον τρόπο να γίνει αυτή η καταγραφή, η οποία θα λειτουργεί σαν αρχειακό υλικό και θα δείχνει πώς διαμορφώνεται αυτή η σκηνή, που είναι ζωντανή κι αλλάζει χρόνο με το χρόνο.
Scotty Enterprises Berlin
Όταν ξεκινήσαμε το platforms project στην Art Athina πιστεύω ότι δε θα είχε γίνει αν δεν ήταν γενικός διευθυντής ο Αλέξης Κανιάρης κι αν δεν ήμασταν σε εποχές κρίσης. Το να παρουσιάζεις μια ανεξάρτητη σκηνή μέσα σε ένα art fair, σίγουρα δεν είναι το αναμενόμενο. Και κυρίως το να πείσεις ανθρώπους να έρθουνε, να νοικιάσουνε περίπτερο, να πληρώσουν τα εισιτήρια, τη διαμονή, το κόστος μεταφοράς και χωρίς να έχουν δικαίωμα να πουλήσουνε, απλώς και μόνο να το εμπνεύσεις είναι πάρα πολύ δύσκολο. Είναι εντελώς διαφορετικό από τις γκαλερί που έρχονται με την προοπτική να πουλήσουνε. Μερικά χρόνια πριν, ίσως δεν υπήρχε η ανάγκη γι’ αυτό, αλλά θεωρώ ότι έγινε για καλό, γιατί ένωσε όλες τις σκηνές της τέχνης στο platform project.
Το πιστώνετε δηλαδή στην κρίση;
Εγώ πιστεύω ότι αυτή η συνθήκη μας έχει φέρει πάρα πολλά καλά, απλώς δεν τα βλέπουμε. Αρχίζουμε να εκτιμάμε ο ένας τον άλλο καλύτερα. Καταστάσεις και άνθρωποι του lifestyle που υπήρχαν στην τέχνη, έχουν αποδεσμευθεί σε μεγάλο βαθμό. Επομένως, τώρα βλέπουμε περισσότερο την ουσία και όσοι είναι μέσα στην τέχνη, ας μου επιτραπεί να πω, είναι δοσμένοι σε αυτήν. Έχει ξεκαθαρίσει το τοπίο πάρα πολύ κι όσο περνάει ο καιρός αυτό γίνεται περισσότερο εμφανές. Είμαι αρκετά αισιόδοξη, με την έννοια ότι προτιμώ τη λογική που είμαστε τώρα. Ξέρουμε τί μας συμβαίνει, είμαστε προσγειωμένοι και βλέπουμε τι κάνουμε από εδώ και πέρα…
Περισσότερα για την Αρτέμιδα Ποταμιάνου εδώ