“Μη στοιχηματίζετε ποτέ το κεφάλι σας στο Διάολο. Ιστορία διδαχτική, γραμμένη από τον Αμερικανό Edgar Poe και μεταφρασμένη από την ταπεινή πέννα του Φ. Κόντογλου”.
Αυτήν και άλλες, άγνωστες ιστορίες του αϊβαλιώτη δημιουργού, έχουμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε στην Πινακοθήκη Νίκου Χατζηκυριάκου – Γκίκα, σημερινό Μουσείο Μπενάκη. Εκεί που τα τελευταία τρία χρόνια εκτίθεται το σύνολο της πνευματικής και καλλιτεχνικής παραγωγής της Ελλάδας του εικοστού αιώνα, με μπροστάρη την περίφημη “γενιά του τριάντα”, ο Κόντογλου, πενήντα χρόνια μετά την κοίμησή του, νικά τον χρόνο με τη γραφίδα και τον χρωστήρα του και μας αποκαλύπτεται στην έκθεση με τίτλο «Από τον “Λόγο” στην “Εκφρασι”». Αντίστοιχα, ο ομότιτλος επετειακός τόμος σκύβει πάνω από βιβλία του και χειρόγραφα, δημοσιευμένα και αδημοσίευτα, και παρουσιάζει κι άλλες πτυχές από το συγγραφικό και εικονογραφικό έργο του καλλιτέχνη.
Κι αυτό είναι που κάνει την έκθεση τόσο προσωπική: συνδυάζει τις δύο μεγάλες αγάπες του δημιουργού, τα «γραψίματα» και τα σχέδιά του. Ανάμεσα σε αγαπημένα πλέον βιβλία που φρόντισε ο ζωγράφος, ανακαλύπτει κανείς άγνωστα, μικρά αριστουργήματα. Πολλά από αυτά μάλιστα αποτελούν την πρώτη ιδέα για μετέπειτα γνωστές δημιουργίες που φιλοτέχνησε στο πλούσιο κοσμικό και εικονογραφικό του έργο.
Όπως σημειώνει ο επιμελητής της έκθεσης και του εκδοτικού έργου Χρήστος Φ. Μαργαρίτης, στον πρόλογο του τόμου: «Σήμερα, με πλήθος αναφορών, αφιερωμάτων, μελετών, ομιλιών, ημερίδων και εκθέσεων, το θέμα “Κόντογλου” δεν έχει εξαντληθεί. Μια ομάδα καθηγητών, ιστορικών της τέχνης, καλλιτεχνών, συλλεκτών με εξειδικευμένα ενδιαφέροντα, εκδοτών, ερευνητών, ιστοριοδιφών, νεότερων με πλουσιότατο συγγραφικό έργο μελετητών και ανθρώπων που τίμησαν τη γραφίδα και τον χρωστήρα του Κόντογλου, ενώσαμε τις γνώσεις και τις δυνάμεις μας για να αναφερθούμε σε “Κεφάλαια περί τον Κόντογλου”, που, στο μεγαλύτερο μέρος τους, εξετάζονται για πρώτη φορά. Η προσπάθειά μας αυτή οδηγεί στην έκδοση του επετειακού τόμου και στην έκθεση του Μουσείου Μπενάκη, που και οι δύο έχουν τον ίδιο τίτλο που δώσαμε: “Φώτης Κόντογλου. Από τον ‘ΛΟΓΟ’ στην ‘ΕΚΦΡΑΣΙ’”. Με ζωγραφιές και με πλουμίδια απ’ το χέρι του Κόντογλου».
Λόγος είναι το μηνιαίο περιοδικό που εκδιδόταν στην Πόλη, στο τεύχος 1 του 1922, του οποίου εντοπίστηκε κείμενο του Έντγκαρ Άλλαν Πόε, μεταφρασμένο από τον Φώτη Κόντογλου. Έκφρασις είναι το μεγαλειώδες συγγραφικό και εκδοτικό έργο στη ζωή του Φώτη Κόντογλου, που τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών.
Η έκθεση διαρκεί ως τις 20 Φεβρουαρίου στο κτίριο της Πινακοθήκης Γκίκα (Κριεζώτου 3) και κάθε Πέμπτη είναι δωρεάν για το κοινό.