Η συντριπτική μερίδα της κοινής γνώμης εκφράζει την άποψη, ότι η Δημόσια Διοίκηση είναι ο μεγάλος ασθενής, με την οποία σε μεγάλο βαθμό συντάσσομαι.
Η άποψη αυτή, που επιβεβαιώνεται από σειρά διεθνών εκθέσεων( ΟΗΕ, ΟΟΣΑ, Πισσαρίδη, Μνημόνια, CRECO), δημοσιευμάτων, δημοσκοπήσεων, συνεντεύξεων και δηλώσεων ταλαιπωρημένων πολιτών, στηρίζεται δε κυρίως στο γεγονός, ότι οι ρυθμοί λειτουργίας της Δημόσιας Διοίκησης δεν ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις της εποχής μας και των πολιτών, που προσφεύγουν στις υπηρεσίες της, οι οποίες επιβραδύνθηκαν λόγω των μέτρων για την πρόληψη της πανδημίας.
Κάποιοι κάνουν λόγο για ηθελημένη αργοπορία, ένα είδος slow down εκ μέρους των δημοσίων υπαλλήλων. Εξάλλου σε πολλές περιπτώσεις παρουσιάζονται συμπτώματα κακοδιοίκησης και διαφθοράς, τα οποία τα τελευταία χρόνια τα είχαμε βάλει κάτω από το χαλί, αλλά με την ίδρυση της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας (ΕΑΔ) ξεκίνησε μία προσπάθεια καταπολέμησης τους.
Ήδη για το 2020 η Διεθνής Διαφάνεια τοποθέτησε τη χώρα μας στη 59η θέση στις 180 χώρες έναντι της περσινής 60ης . Η σειρά κατάταξης είναι ένας εκ των παραγόντων, που λαμβάνεται σοβαρά υπόψη από τους επενδυτές για τη πραγματοποίηση μίας επένδυσης, γιατί δημιουργεί λιγότερα γραφειοκρατικά προβλήματα, επιπλέον φαίνεται ότι οι λιγότερο διεφθαρμένες χώρες αντιμετωπίζουν καλύτερα τη πανδημία.
Με τα απαγορευτικά μέτρα για τη πρόληψη της πανδημίας η προσέλευση των πολιτών στις δημόσιες υπηρεσίες επιτρέπεται μόνο κατόπιν τηλεφωνικής ή ηλεκτρονικής προσυνεννόησης, μόνο που, όπως μου έχει καταγγελθεί, δεν σηκώνει κανείς το τηλέφωνο. Αυτό συμβαίνει κυρίως στις υπηρεσίες του ΕΦΚΑ για πληροφορίες για την έκδοση συντάξεων ή σχετικών στοιχείων.
Κατά πληροφορίες εκκρεμούν 300.000 αιτήσεις για την έκδοση κυρίων και επικουρικών συντάξεων, κάποιες από το 2016.
Σαφώς η καθυστέρηση αυτή δημιουργεί οικονομικό και κοινωνικό πρόβλημα για πολλούς, γιατί υπάρχουν περιπτώσεις που ολόκληρη οικογένεια περιμένει να ζήσει από μία σύνταξη γήρατος, η δε προσωρινή σύνταξη είναι μικρότερη από την κανονική.
Η κυβέρνηση επιτέλους αντιλήφθηκε την τραγική κατάσταση αυτών, που αναμένουν για χρόνια, εξαιτίας της ανεπαρκούς λειτουργίας των αρμοδίων υπηρεσιών να εκδοθεί η σύνταξη τους και δια του υπουργού Εργασίας ανακοίνωσε τη λήψη μέτρων για την επίλυση του προβλήματος, όπως την ευρισκομένη στο στάδιο της προετοιμασίας ψηφιοποίηση της διαδικασίας αίτησης και απονομής συντάξεων, που θα ισχύσει για τις μελλοντικές συντάξεις.
Με τη λήψη όμως πρακτικών μέτρων, όπως την απόσπαση υπαλλήλων στον ΕΦΚΑ από άλλους φορείς του ευρύτερου δημοσίου τομέα, που σαφώς πρέπει να περισσεύουν γιατί τελευταία είχαμε αύξηση του αριθμού των Δ.Υ. κατά 60.000 και τη σύσταση ομάδας εργασίας με ποσοτικούς στόχους και πρίμ παραγωγικότητας, θα μπορούσε να επιλυθεί το πρόβλημα.
Γεννάται λοιπόν το ερώτημα, γιατί αυτά τα μέτρα δεν είχαν ληφθεί εγκαίρως, ώστε να μην έχει δημιουργηθεί το πρόβλημα;
Η αιτιολογία του φόρτου εργασίας επιβεβαιώνει το ερώτημα. Εκείνο που δεν κατάλαβα ποιος ο ρόλος του Διοικητού έργου (project manager), θέση που δεν προβλέπεται από τον οργανισμό του ΕΦΚΑ, οπότε ή πρέπει να αναμορφωθεί ο οργανισμός, πράγμα που δημιουργεί καθυστερήσεις ή είναι θέση παράλληλη με αυτή του διοικητή, η οποία δημιουργεί προστριβές.
Σε κάθε περίπτωση η δημιουργία ανεξαρτήτων αρχών ή θέσεων ηγεσίας εκτός οργανικών θέσεων σημαίνει έλλειμμα του Κράτους, περαιτέρω γραφειοκρατία, διάχυση και μετάθεση ευθύνης και μη άμεση επίλυση των προβλημάτων.
Ο δημόσιος τομέας στη χώρα μας πάσχει κυρίως λόγω της κακοδιοίκησης που συνίσταται στη μη ή πλημμελή εκτέλεση του υπηρεσιακού καθήκοντος από κάποιους υπαλλήλους ενίοτε λόγω μακροχρόνιας αδιαφορίας ή ευθυνοφοβίας με προσκόλληση στους τύπους.
Τη κατάσταση αυτή επιτείνουν και άλλοι παράγοντες, όπως οι κακές πρακτικές, το υπηρεσιακό περιβάλλον και η νοοτροπία των ΔΥ, οι πολιτικές –συνδικαλιστικές παρεμβάσεις και προστασία, η λόγω γραφειοκρατίας αναποτελεσματικότητα του κρατικού μηχανισμού, τα διάφορα μικροσυμφέροντα προνομιούχων κοινωνικών τάξεων και οι νομοθετικές ρυθμίσεις με τους αστερίσκους και τις εξαιρέσεις που πολλές φορές ακυρώνουν κάποια θετικά βήματα.
Επίσης, να αναφέρουμε το πελατειακό κράτος, την πολυνομία και κακονομία, τη στελέχωση των θέσεων ηγεσίας με πολιτικά και όχι αξιοκρατικά κριτήρια, τη μη επωφελή χρήση του ανθρωπίνου δυναμικού, την έλλειψη πειθαρχικού ελέγχου και αξιολόγησης των ΔΥ, τον ανεπαρκή έλεγχο για τη διαφθορά, ως και η βραδεία απονομή της δικαιοσύνης και οι παντός είδους ανεπαρκείς κυρώσεις.
Όλα αυτά έχουν ως συνέπεια επιβλαβείς επιπτώσεις στον δημόσιο τομέα και δευτερογενώς στον ιδιωτικό τομέα κυρίως για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας και τη κοινωνική συνοχή.
Ο κρατικός μηχανισμός λειτουργεί βάση του νόμου της αδράνειας, δηλαδή σιγά-σιγά η λειτουργία του κρατικού μηχανισμού, που σχεδιάστηκε την εποχή του Όθωνα, επιβραδύνεται και λίγο πριν σταματήσει του δίνεται μια ώθηση από κάποιους ικανούς κυβερνήτες, αλλά σε λίγο πάλι τα ίδια, με κίνδυνο κάποτε να σταματήσει.
Η παρούσα ώθηση είναι η ψηφιοποίηση του κράτους, αλλά δεν γνωρίζω αν θα πετύχει, γιατί τον κρατικό μηχανισμό θα τον στελεχώνουν οι ίδιοι δημόσιοι υπάλληλοι με όλα τα παραπάνω μειονεκτήματα χωρίς όμως να γίνεται παράλληλη προσπάθεια βελτιώσεως τους με ουσιαστική επιμόρφωση και με επιλογή προϊσταμένων με κριτήρια αξιοκρατικά και όχι πολιτικά, που σημαίνει, αν γίνει δεκτό, κατάργηση του πελατειακού κράτους.
Τα οργανωτικά προβλήματα θα μπορούσαν να βελτιωθούν με σύγχρονα οργανογράμματα των κεντρικών και αποκεντρωμένων υπηρεσιών με μεγαλύτερη αυτονομία και ευελιξία για να καταστούν πιο λειτουργικές και αποτελεσματικές, αλλά αυτό απαιτεί αλλαγή της δημοσιοϋπαλληλικής νοοτροπίας, μείωση της γραφειοκρατίας και απόκτηση δεξιοτήτων εκ μέρους των νέων ΔΥ για την αξιοποίηση της τεχνολογίας, που προσφέρει η ηλεκτρονική διακυβέρνηση.
Το μεγαλύτερο όμως πρόβλημα είναι η σωστή επιλογή και αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού με αξιοκρατικά και όχι πολιτικά κριτήρια, κάτι το οποίο προς το παρόν είναι ανέφικτο όχι μόνο από άποψη πολιτικής βούλησης, αλλά και γιατί σχεδόν το σύνολο των δημόσιων υπαλλήλων έχουν αξιολογηθεί ως άριστοι ακόμη και όταν δεν έχουν προσφέρει υπηρεσιακό έργο, με συνέπεια να μη γίνεται κατά τις προαγωγές και τις τοποθετήσεις η επιλογή των αρίστων ελλείψει αντικειμενικών εκθέσεων αξιολογήσεως.
Η προσπάθεια που έγινε το 2013 για τη σύνταξη των εκθέσεων αξιολογήσεως βάση ποσοστώσεων κατόπιν των αντιδράσεων της ΑΔΕΔΥ απέτυχε.
Συνεπώς χωρίς αλλαγή του τρόπου αξιολόγησης των ΔΥ και την βάση αυτής επιλογή ικανών προϊσταμένων, γιατί η καλή λειτουργία της υπηρεσιακής μονάδος εξαρτάται από τον προϊστάμενο της, κάθε προσπάθεια βελτιώσεως της δημόσιας διοίκησης με παράγοντα το ανθρώπινο δυναμικό είναι καταδικασμένη να αποτύχει.
Έως το 1982 η δημόσια διοίκηση ήταν ιεραρχικά δομημένη με ΔΥ καριέρας με επικεφαλής της πυραμίδας τους γενικούς διευθυντές, που δρούσαν αυτόνομα αλλά με άμεση συνεργασία με την πολιτική ηγεσία.
Με τη κατάργηση όμως των γενικών διευθυντών το ιεραρχικό κενό αναπλήρωσαν ανώτατοι μετακλητοί υπάλληλοι της επιλογής της εκάστοτε πολιτικής ηγεσίας και η υπαλληλική γραφειοκρατία σε μεγάλο βαθμό κομματικοποιήθηκε μέσω και του πολιτικοποιημένου συνδικαλισμού και το μέχρι τότε esprit de corps των ΔΥ έπαυσε να υπάρχει.
Με κάθε πολιτική αλλαγή σε ολόκληρο τον δημόσιο τομέα αλλάζουν σταδιακά περίπου 15.000 μετακλητοί υπάλληλοι και οι νέοι που τους αντικαθιστούν χρειάζονται χρόνο να προσαρμοσθούν.
Η πράξη απέδειξε ότι σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες που είχαν σωστά δομημένη και ανεξάρτητη γραφειοκρατία ακόμα και κατά τη διάρκεια πολιτικών κρίσεων, ο κρατικός μηχανισμός λειτούργησε ανεπηρέαστα και ικανοποιητικά. Αυτό οφείλεται στη σωστή επιλογή των δημοσίων υπαλλήλων, στις μακροχρόνιες πρακτικές που δημιούργησαν esprit de corps, στην επιμόρφωση τους για δημιουργία ηγετικών στελεχών και την αξιοκρατική πλήρωση των θέσεων ηγεσίας .
Παρ’ ημίν, όπως και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, παρουσιάζεται μια βαθιά διάκριση από άποψη δημόσιας διοίκησης μεταξύ του κέντρου και δυο-τριών μεγαλουπόλεων και της υπόλοιπης χώρας, όπου τα κέντρα εξουσίας είναι διαφορετικά και εκεί υπερτερεί η τοπική αυτοδιοίκηση, η εντοπιότητα των υπαλλήλων και οι οικογενειακοί δεσμοί.
Με συνέπεια να υπάρχει μια τοπική ανεξαρτησία και έλλειψη του κεντρικού ελέγχου.
Είναι γεγονός, ότι η ίδρυση του ΑΣΕΠ, ως ανεξάρτητης αρχής για την διενέργεια διαγωνισμών για την πρόσληψη των ΔΥ και της ΕΣΔΔΑ κατά αντιγραφή της ΕΝΑ για την παραγωγή στελεχών για τη δημόσια διοίκηση και αυτοδιοίκηση αποτελούν θετικά βήματα. για τη βελτίωση του επιπέδου των ΔΥ, αλλά το πελατειακό κράτος με διάφορες νομοθετικές ρυθμίσεις (νομιμοποιήσεις εκτάκτων, προσλήψεις ειδικών συνεργατών πολιτικών, μετατάξεις από ευρύτερο δημόσιο τομέα κλπ ) εκπληρώνει αδιακρίτως το όνειρο του νεοέλληνα να γίνει δημόσιος υπάλληλος ή όπως λέει ο Εμμανουήλ Ροΐδης να βυθίσει το κοχλιάριο του στη σούπα του κρατικού προϋπολογισμού.
Σαφώς κάποια μέτρα, που μπορούν να ληφθούν με κάποιο πολιτικό κόστος και ισχυρή πολιτική πρωτοβουλία, θα βοηθούσαν πολύ προς την κατεύθυνση της αντιμετώπισης της κακοδιοίκησης και της διαφθοράς, όπως:
α) η θέσπιση κωλύματος εντοπιότητας για δημόσιος υπαλλήλους ή λειτουργούς για τοποθέτηση εκτός μεγαλουπόλεων και σε κρίσιμους ή ιδιαίτερους τομείς του κράτους, όπως δικαιοσύνη, αστυνομία, οικονομική εφορία κλπ.
β) η κατανομή των αρμοδιοτήτων και του ανθρώπινου δυναμικού ανά φορέα ή υπηρεσία σύμφωνα με τις πραγματικές ανάγκες και ορθολογικά κριτήρια.
γ) η θέσπιση της εσωτερικής κινητικότητας του ανθρώπινου δυναμικού με εναλλαγή στις θέσεις ευθύνης και υπό την προϋπόθεση ότι αυτή γίνεται αξιοκρατικά.
δ) η ιδιωτικοποίηση εκείνων των τομέων του Δημοσίου, που δεν ανταποκρίνονται στο ρόλο αυτού ως imperium, χωρίς όμως το κράτος να απολέσει σε καμιά περίπτωση τον ελεγκτικό ή ρυθμιστικό το ρόλο.
ε) η ουσιαστική αξιολόγηση των δημόσιων φορέων και του ανθρώπινου δυναμικού από επιθεωρητές εγνωσμένου κύρους.
στ) Η ολοκλήρωση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης με συνεχή μείωση της γραφειοκρατίας και της απλούστευσης των διαδικασιών.
ζ) η συνεχής ενίσχυση της διαφάνειας της διοικητικής δράσης.
η) ο αυτοπεριορισμός των συνδικαλιστών στα αμιγώς συνδικαλιστικά τους καθήκοντα.
θ) οι προϊστάμενοι πρέπει να μπορούν να ασκούν τα καθήκοντα τους ακωλύτως και σαφώς θα βοηθήσει σε αυτό, εάν κατά την προαγωγή τους οι υπάλληλοι τοποθετούνται σε άλλη υπηρεσία ,διότι πολλές φορές αδυνατούν να επιβληθούν τους πρώην ισόβαθμους συναδέλφους τους.
Το νομικό καθεστώς των δημοσίων υπαλλήλων, ΝΠΔΔ και τοπικής αυτοδιοικήσεως ρυθμίζεται από τους οικείους κώδικες, στους οποίους περιλαμβάνεται και το πειθαρχικό δίκαιο(αδικήματα, ποινές ,διαδικασία, πειθαρχικά όργανα).
Είναι γεγονός, ότι τα τελευταία χρόνια ο πειθαρχικός έλεγχος των δημοσίων υπαλλήλων και οι ελεγκτικοί μηχανισμοί έχουν επιβραδύνει το έργο τους πιθανώς λόγω της πολιτικής μεταβολής και αναδιοργανώσεως τους με την ανάθεση προσθέτων καθηκόντων. Πρέπει λοιπόν οι ελεγκτικοί μηχανισμοί να λειτουργούν πιο αποτελεσματικά και γρήγορα εντός προβλεπτού χρόνου, διότι πολλές φορές, ώσπου να ολοκληρωθεί η έρευνα, τα ποινικά και πειθαρχικά αδικήματα θα έχουν παραγραφεί ή το πόρισμα ελέγχου δεν θα έχει καμιά πρακτική αξία.
Απαιτείται λοιπόν η αναμόρφωση του ισχύοντος ποινικού και πειθαρχικού δικαίου με έναρξη της παραγραφής όλων των αδικημάτων όχι από την τέλεση της πράξης, αλλά από τότε που έγιναν αυτά γνωστά αρμοδίως και σε κάθε περίπτωση να μην παραγράφονται εν επιδικία, πράγμα που επιτυγχάνεται με τις αλλεπάλληλες αναβολές.
Η ποινική και πειθαρχική διαδικασία βαίνουν παραλλήλως και κάθε μια έχει το δικό της τεκμήριο αθωότητας, ούτε είναι δυνατόν η πειθαρχική διαδικασία να αναμένει το πέρας της ποινικής, που υπό τις σημερινές συνθήκες διαρκεί αρκετά χρόνια.
Εξάλλου, πρέπει για τα ήσσονος σημασίας πειθαρχικά παραπτώματα να λειτουργούν πιο αποτελεσματικά τα μονομελή πειθαρχικά όργανα, οι δε προϊστάμενοι να τολμήσουν επιτέλους να ασκήσουν τις πειθαρχικές τους αρμοδιότητες, αντί να διατάσσουν χρονοβόρες και άσκοπες ΕΔΕ, οι οποίες, όπως και οι ποινικές προκαταρκτικές εξετάσεις, χάνονται σε βάθος χρόνου.
Είναι όμως πολύ ελπιδοφόρα η εξαγγελία του κ. Υπουργού Εσωτερικών για την ενεργοποίηση των υπηρεσιών του εσωτερικού ελέγχου.
Λέανδρος Τ. Ρακιντζής, Αρεοπαγίτης ε.τ.