Τις τελευταίες μέρες τα προβλήματα της πανδημίας επισκιάστηκαν, έως ένα βαθμό, από μία σειρά απρόσμενων καταγγελιών για βιασμούς, σεξουαλικές παρενοχλήσεις και συναφείς προσβολές, προκαλώντας ποικίλες κοινωνικές αντιδράσεις στις δημόσιες συζητήσεις καθώς και την παρέμβαση της δικαιοσύνης.
Πέραν της υποκειμενικής και αντικειμενικής υπόστασης των εν λόγω καταγγελιών, το σύνολο αυτών των καθόλα κατακριτέων συμπεριφορών διέπεται από ένα κοινό χαρακτηριστικό γνώρισμα που αποτελεί την πεμπτουσία της ανθρώπινης υπόστασης.
Πρόκειται για την κατάφωρη προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, ως υπέρτατης ανθρώπινης αξίας, που προστατεύεται από το Σύνταγμα και τους νόμους του δημοκρατικού πολιτεύματος, ενώ συγχρόνως προάγει και διασφαλίζει την κοινωνική συνοχή και την κοινωνική ομαλότητα.
Ο Ιμμάνουελ Καντ, ένας από τους μεγαλύτερους στοχαστές του 18ου αιώνα, βαθύτατα επηρεασμένος από την Αριστοτελική Λογική, στο έργο του «Τα θεμέλια της μεταφυσικής των ηθών (1785)» προσεγγίζει την ανθρώπινη αξιοπρέπεια ως την υπέρτατη ανθρώπινη αξία, της οποίας η αποτίμηση είναι απολύτως αδύνατη καθόσον δεν υφίσταται ισότιμο της.
Με άλλα λόγια, οτιδήποτε στην ανθρώπινη ζωή έχει μία συγκεκριμένη τιμή μπορεί να αντικατασταθεί από το ισότιμο του, με μοναδική εξαίρεση την ανθρώπινη αξιοπρέπεια για την οποία δεν υπάρχει καμία απολύτως τιμή και κανένα ισότιμο της.
Η θεσμική αναγνώριση και κατοχύρωση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ως θεμελιώδης αξία είναι μία σχετικά πρόσφατη κατάκτηση του ανθρώπινου πολιτισμού και της διεθνούς έννομης τάξης.
Και τούτο διότι η ανθρωπότητα χρειάστηκε να περάσει μέσα από τη βαρβαρότητα δύο παγκόσμιων πολέμων για να συνειδητοποιήσει ότι η προστασία και ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας είναι η λυδία λίθος του ανθρώπινου πολιτισμού.
Εξ ου και το γεγονός ότι η πρώτη προσπάθεια θεσμικής κατοχύρωσης και προστασίας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας γίνεται με την Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου το 1948, το προοίμιο της οποίας αναφέρεται πρωτίστως στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια ως το θεμέλιο της ελευθερίας και της δικαιοσύνης.
Από τότε μέχρι σήμερα, ολόκληρος ο νομικός πολιτισμός του κόσμου μας δομήθηκε με κυρίαρχο στοιχείο το σεβασμό και την προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Και τούτο διότι η έννοια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας είναι στενά συνυφασμένη με τα θεμελιώδη δικαιώματα της προσωπικής ελευθερίας, της προσωπικής ασφάλειας, της ελευθερίας σκέψης και έκφρασης, της ισότητας και γενικότερα όλων των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου.
Το ερώτημα βεβαίως που εγείρεται εν προκειμένω έγκειται στο γεγονός αν η θεσμική προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας είναι στις μέρες μας καθολική και εφαρμόσιμη χωρίς ατομικές και κοινωνικές διακρίσεις ή πρόκειται για μία κατ’ επίφαση θεσμική κατοχύρωση της με επιλεκτική εφαρμογή και ισχύ;
Αναντίρρητα, ο ανθρώπινος πολιτισμός έκανε άλματα προόδου καλύπτοντας τεράστια νομικά κενά πολλών αιώνων. Ωστόσο, στον 21ο αιώνα μ.Χ, εύλογα υφίσταται μία σειρά καίριων ερωτημάτων αναφορικά με την ουσιαστική πρόοδο του ανθρώπινου πολιτισμού.
Είναι ένας πολιτισμός που ενσωματώνει και προασπίζει ένα ηθικό και αξιακό οικοδόμημα με επίκεντρο τον άνθρωπο ή πρόκειται για έναν πολιτισμό με επίκεντρο την ιδιοτέλεια και το ατομικό συμφέρον;
Είναι ένας πολιτισμός που αποσκοπεί στην ικανοποίηση των ανθρώπινων πνευματικών αναζητήσεων ή ένας πολιτισμός που αποσκοπεί στην ατέρμονη ικανοποίηση των αναγκών της υλικής ευμάρειας;
Αποτελεί, εν τέλει, η ανθρώπινη αξιοπρέπεια και η ανθρώπινη αξία συστατικά στοιχεία του σημερινού πολιτισμού ή αποτελούν έρμαια των επιδιώξεων και των ορέξεων των εκάστοτε ισχυρών έναντι των αδυνάμων;.
* Ο κ. Ευάγγελος Στεργιούλης είναι Διδάκτωρ Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου και ε.α. Υποστράτηγος της Ελληνικής Αστυνομίας.