Η ομιλία του στην ΕΣΩ, την Ημερίδα για το Design, την Αρχιτεκτονική και την Τέχνη, έφερε το όνομα του Αριστείδη Ντάλα στα χείλη πολλών ανθρώπων – και όχι μόνο αρχιτεκτόνων. Κλείνοντας την ομιλία του αναφέρθηκε στην αρχιτεκτονική ως παγωμένη μουσική και στη μουσική ως αρχιτεκτονική σε κίνηση, ανατρέχοντας στον Γκαίτε και τον Πωλ Βαλερύ.
Η ουσία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής
Στον κύκλο των αρχιτεκτόνων, ο Αριστείδης Ντάλας είναι ιδιαίτερα γνωστός. Είναι ο άνθρωπος που έχει τη φήμη ότι δημιουργεί μια νέα, δική του αρχιτεκτονική γλώσσα. Με τα πρώτα έργα του στην Τήνο, όπως το Σπίτι στον Τριαντάρο και το Σπίτι στον Βολάξ, αμφισβήτησε την πρακτική των εργολάβων και ανέδειξε την πραγματική ουσία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. «Μία πλαγιά στις Κυκλάδες, γεμάτη με σκόρπια λευκά κτίσματα, από μακριά δείχνει σα να έχει πάθει ανεμοβλογιά». Καθώς κανείς δεν ξεχωρίζει για την μετριοπάθειά του, ο Αριστείδης Ντάλας έχει ήδη fans και haters. Πέρα από τις εντυπώσεις ωστόσο, θα μπορούσε η εκ πρώτης όψης αιρετική άποψή του να αποδειχθεί σωτήρια για το πολύπαθο ελληνικό τοπίο;
Κτίρια που ενσωματώνονται στο τοπίο
Η μέχρι στιγμής εμπειρία είναι κάτι παραπάνω από θετική. Κτίρια που μοιάζουν βγαλμένα από τη γη ενσωματώνονται στο τοπίο, συνομιλούν με το χρόνο και τον καιρό αψηφώντας τη φθορά, αποκρύπτουν και αποκαλύπτουν, συναισθάνονται ότι ανήκουν εξίσου στον ιδιοκτήτη τους όσο στον τόπο και την ιστορία. Ίσως χάρη σ’ αυτή την ενσυναίσθηση, οι βραβεύσεις διαδέχονται η μία την άλλη. Με τον ίδιο καταιγιστικό ρυθμό, έρχονται και τα νέα έργα, σε όλη πια την Ελλάδα, όπως ενδεικτικά, μία κατοικία στο Χολαργό – την οποία ο ιδιοκτήτης ζήτησε στον αρχιτέκτονα να τη φανταστεί σαν λιοντάρι, ένα ξενοδοχείο στη Ρόδο – βγαλμένο μέσα από ένα ρήγμα και μετέωρο πάνω στη θάλασσα, ένα ξενοδοχείο στη Σαντορίνη - το οποίο παραμένει παραδοσιακό επειδή μοιάζει με πραγματικό χωριό του νησιού.
Talk of the town
Η εμφάνιση του Αριστείδη Ντάλα στην 9 ΕΣΩ, την Ημερίδα για το Design, την Αρχιτεκτονική και τις Τέχνες από τον Βασίλη Μπαρτζώκα και την Design Ambassador, σε συνεργασία με τον Δημήτρη Φακίνο, τον μετέτρεψε σε talk of the town. Μετά τις βραβεύσεις του Θεοδόση Τάσιου, του Κωνσταντίνου Δεκαβάλα και του Γιάννη Βικέλα με το Archisearch Lifetime Achievement Award, η παρουσία του αρχιτέκτονα έγινε το επόμενο θέμα συζήτησης. Πως δημιουργείς μία νέα αρχιτεκτονική γλώσσα;
Η αρχιτεκτονική βρίσκεται εκεί έξω
Ήταν πρώτος ο Δάσκαλος του Αριστείδη Ντάλα στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Τάσης Παπαϊωάννου, που τον παρακίνησε να βγαίνει έξω και να αναζητά την αρχιτεκτονική στον δρόμο και την πόλη. Η αφορμή, η πρώτη εργασία των φοιτητών αρχιτεκτονικής, να αποτυπώσουν ένα δρόμο της πόλης, ανακαλύπτοντας παράλληλα τη διδακτική αξία του ταξιδιού. «Μας πηγαίνουν βόλτα στις συνοικίες της Αθήνας, αλλά και σε ξένους τόπους προκειμένου να “ξαναδούμε” την πόλη. Αυτή τη φορά με άλλο μάτι. Αυτό του μελλοντικού αρχιτέκτονα», εξήγησε ο Αριστείδης Ντάλας στην ΕΣΩ. «Από το βάρος αυτής της έκφρασης αναδύεται η σημασία της παρατήρησης και υπονοείται η ανάγκη διαμόρφωσης μιας προσωπικής ματιάς», συμπλήρωσε.
Πόσο εύκολο είναι να δημιουργήσει ένα Έλληνας αρχιτέκτονας μία νέα αρχιτεκτονική γλώσσα;
Αυτή η αγωνία διαμόρφωσης της δικής του γλώσσας και ταυτότητας οδήγησε τον Αριστείδη Ντάλα αρχικά σε ταξίδια αναζήτησης και γνωριμίας με τη διεθνή αρχιτεκτονική, μέσα από συμμετοχές σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς. Σιγά σιγά αισθανόταν περισσότερο έτοιμος να κάνει το πρώτο του βήμα σαν τελειόφοιτος αρχιτέκτονας. «Στην Ελλάδα της οικονομικής αλλά και πολιτισμικής κρίσης όμως, η αρχιτεκτονική δεν είχε τη θέση την οποία φανταζόμουν. Η αγωνία μου για την εφαρμογή της γνώριμης εκείνης αρχιτεκτονικής φάνταζε αδύνατο σενάριο στην Αθήνα. Αποφασίζω έτσι λοιπόν, τόσο για την Αρχιτεκτονική, όσο και για την οικογένεια μου, να μεταφερθώ στην Τήνο. Η αρχιτεκτονική γλώσσα που τόσα χρόνια προσπαθούσα να διαμορφώσω εύρισκε εφαρμογή μέχρι εκείνη τη στιγμή μόνο στο αστικό περιβάλλον».
Αρχιτεκτονική σε «τηνιακή διάλεκτο»
Πώς θα έπρεπε να προσαρμοστεί η αρχιτεκτονική ώστε να ταιριάζει σε ένα τέτοιο περιβάλλον, όπως αυτό της Τήνου; Πώς το παραδοσιακό συνυπάρχει με το νέο; Ποιες θα μπορούσαν να είναι οι αναφορές μας; Οι απαντήσεις σε αυτές τις τρεις ερωτήσεις «γέννησαν» τα πρώτα δημιουργήματα του Αριστείδη Ντάλα στην Τήνο. « Το χώμα και η πέτρα, η θάλασσα και ο ουρανός. Αυτές είναι οι είναι οι νέες μας σταθερές , οι σταθερές αυτού του τόπου. Η ευθύνη του σχεδιασμού είναι μεγάλη πάντα. Πόσο μάλλον στα νησιά, όπου λόγω της μικρής πυκνότητας των όγκων, κάθε κτίριο είναι ικανό να διαμορφώσει το τοπίο», λέει ο αρχιτέκτονας.
«Αγωνιούμε για την κλίμακα»
Σε κάθε τόπο ψάχνει να βρει το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του που θα του δώσει το έναυσμα για τη διαμόρφωση της αρχιτεκτονικής του ιδέας. Αναζητά τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε να ερμηνεύσει την παράδοση ή να επαναπροσδιορίσει τα υλικά. «Πάντα μας ζητούνται μεγάλα ανοίγματα προς τη θέα. Αλλά αγωνιούμε για την κλίμακα. Τα μεγέθη, τις αναλογίες τους. Οι οθόνες που τρυπούν τους στιβαρούς πέτρινους όγκους υλοποιούν την ιδέα αυτή. Η λογική της οθόνης ανήκει πλέον στο αρχιτεκτονικό μας λεξιλόγιο. Θέλουμε τα κτίρια μας χρωματικά να εναρμονίζονται με το τοπίο, χωρίς όμως να εξαφανίζονται απόλυτα σε αυτό. Να ακολουθούν την κλίμακα των χωριών και να συμπληρώνουν τον οικισμό προσδίδοντας ίσως μια νέα διάσταση. Τα υλικά, οι σχέσεις μεταξύ τους, πως αναδεικνύονται στο φως. Το αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο ορίζεται πάντα από την επιλογή των υλικών και την διακριτή σχέση μεταξύ τους. Το φως της Τήνου λούζει τις επιφάνειες από αδρό σοβά και πέτρα. Οι καθαρές γεωμετρίες δημιουργούν δραματικές αντιθέσεις μεταξύ φωτός και σκιάς», σχολιάζει ο Αριστείδης Ντάλας.
Από την Τήνο (και) στην Αθήνα
Έχοντας χτίσει τις βάσεις του στην Τήνο και λόγω της διεύρυνσης της δουλειάς η ομάδα του γραφείου του Αριστείδη Ντάλα μεγαλώνει. Έτσι, επεκτείνεται και στην Αθήνα. Τα έργα του γραφείου πλέον αποκτούν μεγαλύτερη ποικιλία σε όλες τις κλίμακες και αρχίζουν να απλώνονται σε ολόκληρη την Ελλάδα. Η γλώσσα του γραφείου πρέπει να για μία ακόμα φορά να επαναπροσδιοριστεί. Στην Αθήνα, ο Αριστείδης Ντάλας προσπαθεί να βρει τις παραλλαγές αυτού του λεξιλογίου που οι βάσεις του τέθηκαν στην Τήνο. Με την ομάδα του, προσπαθεί να ερμηνεύσει πλέον το αστικό τοπίο. Να βρουν σημεία αναφοράς και ενδιαφέροντος.
Το γραφείο πλέον λειτουργεί με δύο κέντρα. Αθήνα-Τήνος συνεργάζονται. Δουλεύοντας σε δύο τόσο διαφορετικά περιβάλλοντα τα ερεθίσματα που λαμβάνει η ομάδα είναι διαφορετικά. Ο διάλογος μεταξύ αστικού τοπίου και φυσικού περιβάλλοντος οδηγεί σε νέες σκέψεις και ιδέες που συντίθενται κάθε φορά με διαφορετικό τρόπο, ανάλογα με τη φύση του έργου.
Φαντάσου ότι ζεις εδώ: Μία ματιά στα έργα του Αριστείδη Ντάλα
Ένα από τα πιο γνωστά του δημιουργήματα είναι το Σπίτι στον Τριαντάρο, όπου προβληματιστήκε γύρω από την έννοια της προσθήκης που προσπαθεί να προσδιορίσει ξεκάθαρα την σχέση παλιό-καινούριο – κάτι που επιτυγχάνεται μέσω της αλλαγής υλικού. Επίσης στην Τήνο, η κατοικία στο Βωλάξ, που με τη γραμμική της υπόσταση υπογραμμίζει την σφαιρικότητά τους, αλλά και το Lap Pool House, το οποίο ερμηνεύει το βράχο που σκάβεται και το βράχο που προεξέχει. Στις κατοικίες του Αριστείδη Ντάλα στην Κρήτη, μελετάται ένα σύμπλεγμα ελεύθερων βράχων στο τοπίο που δημιουργεί ανάμεσά τους συνθήκες σπηλιάς, σαν μια φωλιά κατοίκησης. Στη Ρόδο και στο ξενοδοχείο «Tectonic Lodging» το ίδιο το τοπίο αντιμετωπίζεται ως κτίριο και η ρωγμή, αποτελεί το συνθετικό εύρημα που κατευθύνει την κίνηση και το φως σχεδόν βίαια εκεί που ο αρχιτέκτονας θέλει. Στη Σαντορίνη, διασπά ένα ξενοδοχείο σε μικρότερες δομές και το αναπτύσσει κλιμακωτά στο λόφο ακολουθώντας την λογική του χωριού και των τρόπων κίνησης εντός του. Έργα όμως αναπτύσσονται και στην Αθήνα, όπως στην Πεντέλη όπου σε μία κατοικία, η αρχιτεκτονική καδράρει τη θέα στο λεκανοπέδιο της Αττικής. Στην Κηφισιά, μία κατοικία μελετά τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να διασφαλιστεί η ιδιωτικότητα από τα βλέμματα των γειτόνων. Στα διαμερίσματα του ΣΕΦ μελετάται η ανακαίνιση μιας υφιστάμενης πολυκατοικίας και στην πολυκατοικία στου Γκύζη, ο αρχιτέκτονας προσπαθεί να ξαναφτιάξει τη χαμένη θέα.
Εργα με σαφή αναφορά στον τόπο γέννησής τους
Οι αναφορές του Αριστείδη Ντάλα παραμένουν στο τοπίο. Η εκμετάλλευση της θέας, η ενσωμάτωση του καινούριου στο παλιό. Οι καθαρές σχέσεις των υλικών. Τα γήινα χρώματα. Η σχέση του μέσα με το έξω. Πώς ένας βράχος δίνει την αφορμή για μια νέα σύνθεση. Τι χώροι μπορούν να σχεδιαστούν προκειμένου να δημιουργήσουν μια νέα εμπειρία και ποιο θα μπορούσε να είναι το τελικό αποτύπωμα του κτιρίου; Η εξασφάλιση της ιδιωτικότητας. Η προστασία από τον βοριά και από τον ήλιο. Ζητήματα που σχεδιάζοντας σε νησιά προκύπτουν πάντα και πρέπει να αποτελούν βασική παράμετρο στη σύνθεση. Έτσι η αρχιτεκτονική μας γλώσσα διαρκώς εμπλουτίζεται, διατηρώντας ωστόσο πάντα τις βάσεις της. Τα έργα μας έχουν βασικό τους άξονα την σύνθεση, με σαφή αναφορά στον τόπο γέννησής τους.
«Η Κατασκευή πρέπει να στέκεται, Η Αρχιτεκτονική, πρέπει να συγκινεί»
Κι ο ίδιος καταλήγει: «Η αρχιτεκτονική, είναι πρώτα απ’ όλα εμπειρία. Κάθε μας μνήμη εμπεριέχει και χώρο. Πώς χτίζω στο φυσικό τοπίο; Εκεί όπου το έδαφος παραμένει ακόμα χώμα; Κάθε τόπος έχει ανάγκη από ένα νέο συνθετικό εύρημα, μια νέα κεντρική ιδέα. Κάθε αρχιτεκτονική πρόταση γίνεται έτσι η αφορμή για μια νέα ερμηνεία. Άλλοτε οι ιδέες συμπληρώνουν, άλλοτε υποτάσσονται, άλλοτε αντιτίθενται στην αρμονία της φύσης. Κάθε φορά όμως παράγουν μια νέα σύνθεση που σαν τη μουσική έρχεται να επαναπροσδιορίσει τις εκάστοτε ισορροπίες. Όπως σε μια ορχήστρα κάθε όργανο έχει το δικό του ρόλο, έτσι και στην αρχιτεκτονική κάθε στοιχείο χρησιμοποιείται για να αφήσει το δικό του αποτύπωμα στο χώρο. Ο χώρος βιώνεται όταν κατοικείται και χρέος μας είναι να σχεδιάζουμε χώρους οι οποίοι θα κατοικούνται όμορφα, θα φιλοξενούν όλες τις εκφάνσεις της ζωής. Η αρχιτεκτονική είναι παγωμένη μουσική όπως έλεγε ο Γκαίτε. Η μουσική είναι αρχιτεκτονική σε κίνηση. Η Κατασκευή πρέπει να στέκεται, Η Αρχιτεκτονική, πρέπει να συγκινεί...”