Απέναντι στις προκλήσεις γεωπολιτικής σημασίας και στις φημολογούμενες «Πρέσπες του Αιγαίου», το Αιγαίο δεν χρειάζεται μόνο ενίσχυση της αμυντικής ισχύος του. Χρειάζεται εξίσου άμεση ενίσχυση σημαντικών αναπτυξιακών συντελεστών (ήπιας δηλαδή ισχύος). Αυτό είναι άλλωστε μείζονος σημασίας ζήτημα συνολικά για την πορεία της χώρας μας στα επόμενα χρόνια, μέσα στο διαρκώς μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από πολυπλοκότητα, αβεβαιότητα και διαδοχικές κρίσεις (οικονομική, πανδημική, ενεργειακή, γεωπολιτική..).
Είναι εύλογο ότι η δόμηση της ανθεκτικότητας απέναντι στις κρίσεις αυτές δεν μπορεί να γίνει χωρίς ένα ολοκληρωμένο εθνικό σχέδιο με στόχους και προτεραιότητες που θα συνοδεύεται από την Εθνική χωροταξική στρατηγική συμπεριλαμβανομένης αυτής του θαλάσσιου χώρου, όπως προβλέπει ο νόμος 4759/2020. Ο αμέσως επόμενος σχεδιασμός αφορά τα θαλάσσια χωροταξικά σχέδια, ως εργαλεία επίτευξης γαλάζιας οικονομίας, ελαχιστοποίησης των συγκρούσεων μεταξύ παραδοσιακών (π.χ αλιεία) και νέων αναδυόμενων θαλάσσιων δραστηριοτήτων (π.χ υπεράκτια αιολικά πάρκα) και ανάπτυξης συνεργειών.
Ειδικότερα για τον νησιωτικό χώρο στο Ν.Αιγαίο, τόσο η κυβέρνηση όσο και μερικά η αξιωματική αντιπολίτευση αρθρώνουν τις στρατηγικές τους γύρω από την τουριστική μονοκαλλιέργεια που δημιουργεί εκτός των άλλων «εποχικές κοινωνίες» στα νησιά μας.
Προκειμένου όμως να θωρακίσουμε με ήπιο τρόπο τα νησιά και τις θάλασσές μας απαιτείται ένας Οδηγός πορείας με μια σειρά από δράσεις, όπως :
Α. υπέρβαση της επισφαλούς μονοκαλλιέργειας του τουρισμού και παραγωγική διαφοροποίηση του νησιωτικού χώρου. Τα περιφερειακά σχέδια δεν ωφελεί να παραθέτουν τα προβλεπόμενα έργα υποδομής (π.χ νέα αεροδρόμια σε 22 μικρά νησιά του Ν.Αιγαίου) που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τον τουρισμό. Αντ’ αυτού απαιτείται ένα ολοκληρωμένο μοντέλο χωρικής οργάνωσης των νησιών σε «θαλάσσιες λειτουργικές ζώνες» (με συστάδες νησιών, σε ενδοπεριφερειακό επίπεδο) που θα διέπονται από κοινωνικο-οικονομική συμπληρωματικότητα, με έμφαση στις ακτοπλοϊκές διασυνδέσεις και στις κοινωνικές υποδομές, υγείας, πρόνοιας, παιδείας κ.λ.π. Αυτές οι συστάδες νησιών θα επιλεγούν επίσης με βάση την κοινωνικο-πολιτισμική συνέχειά τους (για παράδειγμα Λασίθι, Κάσος, Κάρπαθος, Σαρία, Ρόδος, Καστελλόριζο).
Β. Αυτή η πρόταση δεν αποτελεί άρνηση του τουρισμού ο οποίος θα πρέπει να αποκτήσει ποιότητα και προστιθέμενη αξία για τις τοπικές κοινωνίες. Αντιθέτως σημαίνει οργανική σύνδεσή του τουρισμού με την φυσική και πολιτιστική κληρονομιά των νησιών μας, που και αυτές είναι αλληλένδετες (UNESCO, 2021).
Γ. Έμφαση στην διατήρηση και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς (παράκτιας και υποθαλάσσιας) στο Νότιο Αιγαίο, με τη συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων των νησιών. Η στρατηγική αυτή προστασίας και ανάδειξης πρέπει να ενταχθεί στη βιώσιμη γαλάζια οικονομία (και στον αντίστοιχο θαλάσσιο χωροταξικό σχεδιασμό) ενισχύοντας έτσι σημαντικά και την γεωπολιτική θωράκιση της περιοχής. Χωρίς να ξεχνάμε ότι η θάλασσα είναι ένα κοινό αγαθό και κληροδότημα, πρέπει να κατανοήσουμε ότι ο θαλάσσιος χώρος αποτελεί σταδιακά ένα τόπο ευκαιριών και επενδύσεων.
Δ. Συμπόρευση με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, η οποία στοχεύει στη μεταμόρφωση της ΕΕ σε μια ανταγωνιστική οικονομία, αποσυνδέοντας την οικονομική ανάπτυξη από τη χρήση των πόρων. Αφορά σε δράσεις:
α. αποκατάστασης της βιοποικιλότητας
β. μείωσης της ρύπανσης και ενθάρρυνσης της αποτελεσματικής χρήσης των πόρων με τη μετάβαση σε μια καθαρή, κυκλική οικονομία.
Ε. Είναι, τέλος, κρίσιμη, και προτεινόμενη από την ΕΕ, η ευθυγράμμιση της πράσινης με την γαλάζια οικονομία. Οι γαλάζιοι τομείς (όπως η αλιεία, η υδατοκαλλιέργεια, ο παράκτιος τουρισμός, οι θαλάσσιες μεταφορές, οι λιμενικές δραστηριότητες και η ναυπήγηση) καλούνται να μειώσουν τις επιπτώσεις τους στο περιβάλλον και να συμβάλουν σε υγιή θάλασσα και θαλάσσια οικοσυστήματα και στη βιώσιμη χρήση των θαλάσσιων πόρων.
Στ. Όλα τα παραπάνω πρέπει φυσικά να μην δημιουργούν αποκλεισμούς και και να προάγουν την «γαλάζια δικαιοσύνη», με δίκαιη κατανομή ευκαιριών, πλούτου και θέσεων εργασίας. Εδώ οι παράκτιοι αλιείς μας πρέπει να τύχουν ιδιαίτερης προσοχής.
Τα Δωδεκάνησα κατέχουν ένα μοναδικό εδαφικό και θαλάσσιο κεφάλαιο. Η κινητοποίηση και ο συντονισμός αυτών των πόρων προς μια ισχυρή «βιώσιμη γαλάζια οικονομία» προϋποθέτει, όμως, μια αποτελεσματική διαχείριση. Στο σημείο αυτό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προβλέπει (και εγκαινιάζει στις 26 Μαΐου στην Βρέστη) την δημιουργία ενός «γαλάζιου φόρουμ» (Blue forum) [1] που θα φέρει μαζί επιστήμονες, υπεράκτιες θαλάσσιες βιομηχανίες και άλλους φορείς, δημόσιους και ιδιωτικούς.
Ο συντονισμός όλων των σχετικών φορέων στα Δωδεκάνησα προκειμένου να συμμετέχουν, θα έχει μόνο οφέλη. Η ευκαιρία δεν πρέπει να χαθεί.
――――――-
Στέλλα Κυβέλου Χιωτίνη, καθηγήτρια στο τμήμα Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανεπιστημίου, εμπειρογνώμων γαλάζιας οικονομίας και θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού (European MSP Platform). Υποψήφια στα Δωδεκάνησα με την ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΑΞΙΩΝ-ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ.