Διαβάζοντας στον ξένο τύπο τη θέση ότι η οικονομία διεθνώς αρχίζει να βρίσκει ένα ρυθμό, παρά την πανδημία, αναρωτιέμαι τι σημαίνει αυτό για την Ελλάδα και τους Έλληνες πολίτες. Θα τολμούσα να πω ότι με όρους αγοράς είναι κατανοητή μια ηλιαχτίδα ελπίδας και σταδιακής προσαρμογής. Με όρους κοινωνίας, ωστόσο, μου είναι δυσνόητη. Και με τρομάζει.
Εξακολουθώ να θεωρώ ότι η πανδημία αποτελεί μια χρυσή ευκαιρία επανεκκίνησης της ελληνικής οικονομίας και κατ’ επέκταση της ελληνικής κοινωνίας. Τρομάζω πλέον σφόδρα στην εγκατάλειψη της ιδέας της φιλελεύθερης δημοκρατικής κοινωνίας και της οικονομίας που έχει γνώμονα τον άνθρωπο. Ή διαφορετικά, είμαι σίγουρος ότι δεν μπορεί η λύση να προέλθει με βάση τις γνωστές ως σήμερα ιδέες καπιταλιστικής πρακτικής παρά μόνο μέσα από το δίπτυχο (1) προστασία μιας ελάχιστης ποιότητας ζωής για τον μέσο πολίτη (2) δημιουργία συνθηκών προσωπικής ανέλιξης κι επιτυχίας.
Η Ελλάδα -κι όσο κι αν γίνομαι κουραστικός θα το βροντοφωνάζω- προέρχεται από μια άλλη πρωτόγνωρη κρίση που δεν είχε ζήσει ποτέ ανεπτυγμένη χώρα μετά το 1950. Η ελληνική κοινωνία την περίοδο 2009 – 2019 βίωσε εκατοντάδες χιλιάδες οικονομικές παράπλευρες απώλειες. Σήμερα αντιμετωπίζει μια ακόμα πρωτόγνωρη κρίση, αυτή της πανδημίας του κορωνοϊού, με μοναδική ελπίδα ότι δεν την αντιμετωπίζει μόνη στο παγκόσμιο χωριό.
“Κανείς από τους λογικά σκεπτόμενους ανθρώπους, δεν φαντάζομαι να θέλουν μια Ελλάδα που δεν δημιουργεί ή δημιουργεί επειδή λίγοι επιτυγχάνουν ή/και απλώς επιβιώνουν κι οι άλλοι απλά ακολουθούν.”
Κι αν η ζουγκολοποίηση της κοινωνίας είχε χτυπήσει κόκκινο την περίοδο των μνημονίων, τα στιγμιότυπα της καθημερινότητας εν μέσω χρονικών και κυκλοφοριακών περιορισμών φωτογραφίζουν μια στιγμή απελπισίας γι’ αυτό που μας περιμένει όταν καταπολεμηθεί ο κοινός αόρατος εχθρός.
Αν θέλουμε να κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας ή αν επιθυμούμε να κρύβουμε τα προβλήματα κάτω από το (ευρωπαϊκό) χαλί, η βοήθεια που δίνει σήμερα το κράτος εξασφαλίζει τα ελάχιστα προς το ζην. Αλλά κανείς από τους λογικά σκεπτόμενους ανθρώπους, που έζησαν την πρόοδο της χώρας από τη δεκαετία του 1960 μέχρι και σήμερα, δεν φαντάζομαι να θέλουν μια Ελλάδα που δεν δημιουργεί ή δημιουργεί επειδή λίγοι επιτυγχάνουν ή/και απλώς επιβιώνουν κι οι άλλοι απλά ακολουθούν.
“Δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι όλα αποτέλεσμα πιθανού βούρδουλα. Δεν προχώρησαν με αυτόν τον τρόπο οι κοινωνίες. Τουλάχιστον οι δυτικές.”
Κι είμαι πεπεισμένος ότι οι σκεπτόμενοι άνθρωποι στη χώρα δεν επιθυμούν την κοινωνία του αυταρχισμού και του ελέγχου των μετακινήσεων μέσω SMS. Δεν πρέπει η πανδημία κι ο φόβος της ζωής να αμφισβητεί την ελευθερία. Δεν επιτρέπεται στο όνομα της καταπολέμησης της παραοικονομίας να επικρατήσει ο απόλυτος οικονομικός έλεγχος. Στο όνομα της δημόσιας υγείας έχουμε στην κυριολεξία εκτραπεί. Η απαξία σημαινόντων μελών του ελληνικού πολιτικού συστήματος κι οι εμμονές πολιτικών μειοψηφιών δεν μπορούν να επιβάλλουν καταγραφή μέσω καμερών στις διαδηλώσεις ή την αστυνόμευση σε κάθε πτυχή της ζωής μας.
Φοίτησα και σε ελληνικό και σε ευρωπαϊκό πανεπιστήμιο. Συμφωνώ ότι η εικόνα ορισμένων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων απογοητεύει (η εικόνα, όχι το επίπεδο μεταλαμπάδευσης γνώσης), συμφωνώ και στην υιοθέτηση κανόνων, αλλά δεν μπορεί ο φόβος της αστυνόμευσης να αντικαθιστά τη λογική του σεβασμού προς τον θεσμό. Δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι όλα αποτέλεσμα πιθανού βούρδουλα. Δεν προχώρησαν με αυτόν τον τρόπο οι κοινωνίες. Τουλάχιστον οι δυτικές.
“Είναι αλήθεια ότι εν μέσω πανδημίας τα όρια είναι στενά, αλλά αν δεν γίνουν τιτάνιες προσπάθειες στήριξης είναι, επίσης, σίγουρο ότι δεν θα μιλάμε για κοινωνία αλλά για τον μοναχικό αγώνα καθημερινής επιβίωσης καθενός και καθεμίας από μας.”
Σ’ αυτή την επικίνδυνη στροφή πρέπει με το λόγο μας να αντισταθούμε. Και πρέπει να πείσουμε. Το δικό μας βάρος μέχρι σήμερα έπεφτε στην οικονομία, διότι καλώς ή κακώς από την οικονομία σήμερα ξεκινά η κοινωνία. Στην οικονομία, με ή χωρίς μαγικές συνταγές, είναι δεδομένο ότι τα πράγματα για τους πολίτες πάνε συνεχώς χειρότερα. Είναι αλήθεια ότι εν μέσω πανδημίας τα όρια είναι στενά, αλλά αν δεν γίνουν τιτάνιες προσπάθειες στήριξης είναι, επίσης, σίγουρο ότι δεν θα μιλάμε για κοινωνία αλλά για τον μοναχικό αγώνα καθημερινής επιβίωσης καθενός και καθεμίας από μας. Στην κοινωνία, επίσης, τα μηνύματα που παίρνουμε από τις αντιδράσεις στους χώρους των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μας αποδεικνύουν ότι σιγοβράζει η ίδια φλόγα που έκαψε θεσμούς και καταπολέμησε λογικές στα δύσκολα χρόνια των μνημονίων. Ας ρίξουμε μια ματιά τι συμβαίνει σε μια από τις πιο κοινωνικά ευαίσθητες χώρες της Ευρώπης, την Ολλανδία για να δούμε πόσο λεπτή είναι η ισορροπία.
Ζούμε σε μια καταλυτική περίοδο για την επόμενη μέρα. Οικονομικά και κοινωνικά ελάχιστα θα είναι τα ίδια. Οι αλλαγές πρέπει να περάσουν μέσα από μια διαδικασία διαλόγου. Και πειθούς. Μέσα από ρίσκο κι υιοθέτηση ρηξικέλευθων σκέψεων. Όχι μέσα από αυταρχισμό. Όχι μέσα από έλεγχο και περιστολή. Ψηφιακή επανάσταση δεν σημαίνει αντικατάσταση της παραδοσιακής γραφειοκρατίας από ψηφιακή, ούτε έλεγχο μετακινήσεων και θεσμοθέτηση διαβατηρίων υγείας. Σημαίνει πρόοδος κι ευκαιρίες για όλους. Αυτό χρειαζόμαστε. Ελευθερία και δυνατότητες δημιουργίας. Και σίγουρα εκατομμύρια συμπολιτών μας, μετά από απανωτές κρίσεις, χρειάζονται μια πραγματική δεύτερη ευκαιρία.