τί φῄς;νεφέλης ἄρ᾽ ἄλλως εἴχομεν πόνους πέρι;
*
τι λες; τραβήξαμε μάταια τόσα βάσανα για ένα σύννεφο;
- Eυριπίδης, Ελένη 706
Ανήμερα της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου η Καμπούλ καταλήφθηκε από τους Ταλιμπάν. Καθώς έψελναν στην Ελλάδα οι πιστοί “ἐν τῇ Κοιμήσει σου τὸν κόσμον οὐ κατέλιπες”, η Δύση με επικεφαλής τη Μεσσιανική Αμερική εγκατέλειπε το Αφγανιστάν. Οι αμερικανικές δυνάμεις είχαν ήδη αποχωρήσει εσπευσμένως από τη στρατιωτική βάση της Μπαγκράμ από τις 4 Ιουλίου.
Έμειναν πίσω οι άοπλοι Αμερικανοί πολίτες, πολλοί εκ των οποίων βρίσκονται ακόμη στην Καμπούλ. Ανάμεσα στους εγκλωβισμένους είναι Προτεστάντες ιεραπόστολοι, οι οποίοι, όπως λέγεται, το μόνο που μπορούν να κάνουν τώρα είναι να προσεύχονται για τη διάσωσή τους.
Η 15η Αυγούστου 2021 ήταν η αρχή του οριστικού, ως φαίνεται, τέλους μιας πολύνεκρης και πολυδάπανης στρατιωτικής και πολιτικής επιχείρησης δεκαετιών, κατά τη διάρκεια της οποίας οι ΗΠΑ αγωνίζονταν να πατάξουν την τρομοκρατία (κατά την εκδοχή της αμερικανικής δεξιάς) και να εξαγάγουν και να εγκαθιδρύσουν τη δημοκρατία (σύμφωνα με την αριστερά) στην πάλαι ποτέ ελληνιστική Βακτριανή.
Μόνο ένα μέλος του αμερικανικού Κογκρέσου, η αφροαμερικανίδα αντιπρόσωπος μιας περιφέρειας της Καλιφόρνιας Barbara Lee κατεψήφισε, τον Σεπτέμβριο του 2001, την πρόταση να δοθεί εξουσιοδότηση στον Πρόεδρο Bush (Junior) να διεξαγάγει, εν λευκώ, πόλεμο κατά του Αφγανιστάν. Η πρόταση πέρασε με 420 ψήφους υπέρ και μία ψήφο κατά. Πολλοί Αμερικανοί χλεύασαν την Lee για τη στάση της. Η βουλευτής αυτή, πρώην κοινωνικός λειτουργός, αποδείχθηκε Κασσάνδρα ακριβώς είκοσι χρόνια μετά την μοναδική—και μοναχική― της ψήφο.
Το φθινόπωρο του 2001 άρχισε η πολεμική επιχείρηση η οποία θα μπορούσε να ονομασθεί εκ των υστέρων και με ποιητική άδεια, “Επιχείρηση Πουκάμισο Αδειανό”, κατά τους στίχους του ποιήματος “Ελένη” του Γιώργου Σεφέρη:
“Τόσα κορμιά ριγμένα
στα σαγόνια της θάλασσας στα σαγόνια της γης∙
τόσες ψυχές
δοσμένες στις μυλόπετρες, σαν το σιτάρι.
Κι οι ποταμοί φούσκωναν μες στη λάσπη το αίμα
για ένα λινό κυμάτισμα για μια νεφέλη
μιας πεταλούδας τίναγμα το πούπουλο ενός κύκνου
για ένα πουκάμισο αδειανό για μιαν Ελένη”.
Η φιγούρα της Ελένης συμβολίζει, όπως δήλωσε ο ποιητής, “ένα μαθηματικό τύπο… της ματαιότητας και του εμπαιγμού του πολέμου”.
Επί είκοσι χρόνια η Δύση πολεμούσε εναντίον στρατιωτικών δυνάμεων σε μια χώρα η οποία ήταν για τον μέσο αμερικανό πολίτη αφηρημένο ουσιαστικό.
Για πολλούς όμως ο αφηρημένος πόλεμος μεταφραζόταν σε κάτι πολύ συγκεκριμένο: υπολογίσιμα οικονομικά κέρδη, ιδιαίτερα για τους μετόχους μεγάλων αμερικανικών εταιρειών όπως η Halliburton, Raytheon, Lockheed Martin, General Dynamics, κ.ά.
Εξήντα χρόνια νωρίτερα, τον Ιανουάριο του 1961, ο απερχόμενος Πρόεδρος Dwight D. Eisenhower, προειδοποίησε σε αποχαιρετιστήριο διάγγελμα για την αναδυόμενη επιρροή της πολεμικής βιομηχανίας στη ζωή του έθνους. Απόστρατος στρατηγός και παλαίμαχος του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Πρόεδρος διείδε μια επικίνδυνη, ιδιοτελή σχέση ανάμεσα στη βιομηχανία και τη στρατηγική που ονομάτισε «πολεμικό-βιομηχανικό σύμπλεγμα» (military-industrial complex).
Εκτός από τις καθ’εαυτές πολεμικές και κατασκευαστικές βιομηχανίες επωφελήθηκε σκανδαλωδώς από την Επιχείρηση “Πουκάμισο Αδειανό” και η αμερικανική φαρμακευτική βιομηχανία.
Το Αφγανιστάν, ήδη από το 2007, ευθύνεται για το 93% της παράνομης παγκόσμιας καλλιέργειας οπίου (8.700 τόνοι). Το 80% του πληθυσμού της χώρας, άλλωστε, εμπλέκεται στη γεωργία. Κατά τους αναλυτές, οι Ταλιμπάν φορολογούν εδώ και χρόνια την καλλιέργεια οπίου και άλλων παρεμφερών φυτών, ενώ παραμένει αδιευκρίνιστος ο βαθμός της συμμετοχής τους στο εμπόριο του οπίου (Financial Times, 21/22 Aυγούστου 2021).
Αυτό που είναι βέβαιο —σύμφωνα με μελέτη οικονομολόγων που δημοσιεύθηκε το 2019 στη Γερμανία—είναι ότι στο διάστημα 2003-16 η προσφορά οπίου στη διεθνή αγορά αυξήθηκε με αποτέλεσμα να πέσει η τιμή οπιούχων παυσίπονων και να ενσκήψει στις ΗΠΑ “επιδημία κατάχρησης οπιούχων” (κατά την επίσημη ορολογία αμερικανών ειδικών).
Από το 1999 έως το 2016, 630.000 Αμερικανοί πέθαναν από υπερβολική δόση τέτοιων φαρμάκων. Μόνο το 2016 περισσότεροι από 100 Αμερικανοί, ανάμεσά τους πολλοί Αφροαμερικανοί, πέθαναν κάθε μέρα από την υπερβολική δόση οπιούχων. Σήμερα δύο εκατομμύρια είναι εθισμένοι ή κάνουν κατάχρηση οπιούχων αναλγητικών.
Στην Οδύσσεια η Ελένη διαθέτει ένα “φάρμακον”, το νηπενθές, που εξαλείφει τη θλίψη και τον θυμό (δ. 220-1). Η ηρωίδα το προμηθεύθηκε από την Αίγυπτο. Ίσως ήταν όπιο. Ιδού ένα ακόμη παράλληλο από τον κόσμο της ελληνικής ποίησης.
Η Επιχείρηση “Πουκάμισο Αδειανό” έληξε άδοξα και με τρόμο. Αρκεί να θυμηθούμε τις πρόσφατες εικόνες πανικού και οικτρού θανάτου στο αεροδρόμιο της Καμπούλ. Απομένει τώρα να δούμε αν στα επόμενα χρόνια θα ισχύει η γερμανική παροιμία “Καλύτερα να επέρχεται το τέλος με τρόμο παρά να επικρατεί τρόμος χωρίς τέλος”.