«Τι είναι ο πίθηκος για τον άνθρωπο; Ένα αντικείμενο για περίγελο ή μια επώδυνη ντροπή. Και ακριβώς το ίδιο πρέπει να είναι ο άνθρωπος για τον Υπεράνθρωπο: ένα αντικείμενο για περίγελο ή μια επώδυνη ντροπή»
Η άνωθεν φράση βρίσκεται σε ένα από τα πιο δημοφιλή βιβλία του Γερμανού φιλοσόφου Φρίντριχ (ή Φρειδερίκου) Νίτσε (1844-1900), το «Τάδε Έφη Ζαρατούστρας». Σε αυτό, έγραψε για τον «Υπεράνθρωπο» (Ubermensch), ένα φανταστικό μελλοντικό πρόσωπο που δεν εμποδίζεται από τους συμβατικούς ηθικούς κώδικες, αλλά τους υπερβαίνει δημιουργώντας νέες αξίες.
Άλλωστε, είναι γνωστό ότι ο Νίτσε φαινόταν να προκρίνει ιδιαίτερα τις αξίες των αριστοκρατών και να εξυμνεί τους ισχυρούς πολεμοχαρείς ήρωες αντί τη χριστιανική ηθική της συμπόνοιας για τους αδύναμους.
Φαίνεται πως επηρεάστηκε από τη δική του κατανόηση της δαρβίνειας θεωρίας για την εξέλιξη και εκλάμβανε τον Υπεράνθρωπο ως το επόμενο βήμα της ανθρώπινης ανάπτυξης. Το ανησυχητικό της υπόθεσης είναι ότι φαίνεται επίσης πως υποστηρίζει όσους θωρούν εαυτόν ήρωα και όχι αυτούς που υπολογίζουν και τα συμφέροντα των υπολοίπων.
Αυτή ήταν και η ιδέα που οι ναζί πήραν από το έργο του και τη χρησιμοποίησαν για να στηρίξουν τις διεστραμμένες ιδέες τους περί άρειας φυλής. Μάλιστα, όπως υποστηρίζουν και οι μελετητές, οι ναζί διαστρέβλωσαν κατά πολύ τα όσα είπε κι έγραψε ο κορυφαίος φιλόσοφος. Πώς, όμως, κατάφεραν οι ιδέες του Νίτσε να φτάσουν στα αυτιά και τα μάτια των ναζιστών;
Ο Νίτσε ήταν άτυχος. Έχασε τα λογικά του σε ηλικία μόλις 35 ετών, με αποτέλεσμα τον έλεγχο του έργου του να αναλάβει η αδερφή του, Ελίζαμπετ. Η Ελίζαμπετ ήταν μια Γερμανίδα εθνικίστρια που σιχαινόταν τους Εβραίους. Στα σημειωματάρια του αδερφού της βρήκε τα λόγια που έψαχνε για να επηρεάσει και άλλη μερίδα του πληθυσμού να πιστέψουν τις ιδέες της, ενώ παρέβλεψε όσα δεν της φαίνονταν χρήσιμα. Το αποτέλεσμα ήταν να εκδοθεί το βιβλίο «Η θέληση για δύναμη» και να μετατρ’εψεο τη γραφή του αδερφού της σε προπαγάνδα υπέρ του ναζισμού.
Ποιά ήταν η Ελίζαμπετ Φέρστερ Νίτσε
Ήταν Γερμανίδα συγγραφέας και εκδότρια και σύζυγος του εξερευνητή και αντισημίτη Μπέρναρντ Φέρστερ., εκτός από αδερφή του Νίτσε. Το ζεύγος Φέρστερ ταξίδεψε στη Νότια Αμερική και το 1880 εγκαταστάθηκαν στην Παραγουάη, όπου ίδρυσαν τη Νέα Γερμανία, μια αποικία «καθαρόαιμων Αρίων» σύμφωνα με τις διακηρύξεις τους, η οποία εγκαταλείφθηκε μετά τη χρεοκοπία της και την αυτοκτονία του Μπέρναρντ. Η Ελίζαμπετ επέστρεψε στη Γερμανία και εγκαταστάθηκε στη Βαϊμάρη για να φροντίσει τον αδελφό της, ο οποίος είχε υποστεί νευρική κατάρρευση.
Ως επίτροπός του, εξασφάλισε μετά τον θάνατό του (1900) το δικαίωμα της διαχείρισης των χειρογράφων του και ίδρυσε το Αρχείο Νίτσε. Ωστόσο, κατηγορήθηκε ότι κράτησε τα χειρόγραφα μακριά από τους μελετητές και τα εξέδωσε αφού παραποίησε, πλαστογράφησε ή και απέκρυψε (όπως στην περίπτωση του έργου Ίδε ο άνθρωπος) τμήματα των χειρογράφων, με αποτέλεσμα να διαστρεβλωθεί η νιτσεϊκή σκέψη και να διατηρηθούν για χρόνια παρεξηγήσεις για τις θέσεις του μεγάλου φιλόσοφου, καθώς οι παραποιημένες απόψεις του έγιναν αντικείμενο εκμετάλλευσης από τους προπαγανδιστές του εθνικοσοσιαλισμού.
Η ίδια συνέγραψε πολλά έργα, τα περισσότερα από τα οποία αναφέρονται στη ζωή του αδελφού της, όπως: Η ζωή του Φρίντριχ Νίτσε (1895-1904), Το Αρχείο Νίτσε, οι εχθροί του, οι φίλοι του (1907), Ο Νίτσε νέος (1912), Η μοναξιά του Νίτσε (1914), Βάγκνερ και Νίτσε (1915), Αυτοβιογραφικές σημειώσεις του Νίτσε (1924) κ.ά.
Ο Νίτσε σήμερα
Ο ίδιος ο φιλόσοφος δεν κατάφερε να ζήσει παραπάνω για να αποδείξει δεν είναι τίποτα από αυτά που του καταλόγισαν. Εξάλλου, στο έργο του υπάρχουν αρκετά σημεία στα οποία υπερασπίζεται το δίκαιο των δυνατών να καταστρέφουν τους αδύνατους,.
Η ταύτιση του Νίτσε με το ναζιστικό κίνημα ήταν τόσο ισχυρή, που ακόμη και σήμερα άνθρωποι που δεν έχουν διαβάσει Νίτσε έχουν την τάση να πιστεύουν πως ήταν ο πρόδρομος, αν όχι ο κύριος φιλόσοφος ή δημιουργός του ναζιστικού κινήματος. Επιπλέον, οι περισσότερες ερμηνείες του Νίτσε των τελευταίων πενήντα ετών γράφτηκαν ρητά ή υπόρρητα σε σχέση μ’ αυτή την ευρέως διαδεδομένη προκατάληψη.
Το πλέον αδιαμφισβήτητο είναι ότι η σκέψη του Γερμανού φιλοσόφου Φρήντριχ Νίτσε (15 Οκτωβρίου 1844 – 25 Αυγούστου 1900) επηρέασε καθοριστικά τους μεταγενέστερους φιλοσόφους, λογοτέχνες και καλλιτέχνες και έθεσε νέες βάσεις στις υπαρξιακές ανησυχίες για τον άνθρωπο, τη φύση του και τα συστήματά του.
Πηγές:
1) Nigel Warburton, «Μικρή Ιστορία της Φιλοσοφίας» (μτφ: Γιώργος Λαμπράκος), σελ: 209-214, Εκδ. Πατάκη, 2011
2) Carol Diethe, «Nietzsche’s Sister and the Will to Power: A Biography of Elisabeth Förster-Nietzsche» by University of Illinois Press