Κατά καιρούς έχει τεθεί το ερώτημα αν και κατά πόσο η Ευρώπη είναι φορέας μιας ιδιαίτερης ταυτότητας για τους πολίτες της κι αν αυτή η ταυτότητα αντικαθιστά ή συμπληρώνει τις εθνικές ταυτότητες των χωρών μελών της.
Είναι βεβαίως δύσκολο να προσδιοριστεί με ακρίβεια και απόλυτη σαφήνεια ο όρος «ταυτότητα» μιας και τα συστατικά της στοιχεία πρέπει να αναζητηθούν σε πολιτιστικά, κοινωνιολογικά, ιστορικά, ανθρωπολογικά, φιλοσοφικά κλπ. πρότυπα και δεδομένα, εντούτοις όμως, μπορούμε για την περίπτωση της Ευρώπης, έστω κι αν απλουστεύσουμε τη συλλογιστική, μας να έχουμε θετική απάντηση στο στοιχειώδες ερώτημα: Επιθυμούν, αλλά στο σύνολό τους, οι πολίτες τής Ευρωπαϊκής Ένωσης να αυτοπροσδιοριστούν ως «Ευρωπαίοι»;
Είναι βέβαιο πως καμία ταυτότητα δεν είναι δυνατόν να δημιουργηθεί δια νόμου ή δια της θεσμικής λειτουργίας κάποιου οργανισμού.
Αντίθετα, η δημιουργία της προϋποθέτει μια κοινή, ή έστω μια παράλληλη, πορεία στην ιστορία, μια κληρονομιά που συνδέει άρρηκτα το χθες με το αύριο και μια συλλογικότητα στην περί του κοινού στόχου για το μέλλον αντίληψη.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι σαφέστατα μια ένωση πολιτική αλλά δυστυχώς, τουλάχιστον μέχρι σήμερα, δεν έχει αποδείξει πως είναι και ένωση πολιτισμική μέσα από την οποία έχει εδραιωθεί η κοινή ταυτότητα των πολιτών της.
Πολλά παραδείγματα μπορούν να τεκμηριώσουν την άποψη μας με το πιο πρόσφατο ίσως την επικράτηση της κακής εκδοχής τού εθνικού συμφέροντος εντός τής πανδημικής κρίσης, που χώρες μέλη της Ε.Ε. έσπευσαν να διασφαλίσουν επιπλέον εμβόλια εκτός τής επίσημης κοινοτικής οδού, πληγώνοντας και καταστρέφοντας την ευαίσθητη συλλογική συνείδηση των πολιτών της.
Η θεσμοθετημένη εγωκεντρική πλεονεξία των κρατών εντός της Ε.Ε. αποδεικνύεται δύσκολος αντίπαλος για την συνθετική προσπάθεια της πολιτισμικής ολοκλήρωσης.
Κάθε ταυτότητα είναι μια κοινωνικά κατασκευασμένη εννοιολογική θεώρηση μέσα στη συνείδηση του ανθρώπου.
Το «κοινωνείν» λοιπόν είναι η πρωταρχική προϋπόθεση δημιουργίας τού συνδετικού ιστού ώστε οι πολίτες να νιώσουν πως δεν είναι ανάγκη αλλά επιλογή η κοινή τους πορεία μέσα στο χρόνο και την ιστορία.
Το πολιτικό σύστημα τού θεσμού «Ευρωπαϊκή Ένωση» έχει ως βασικό του συστατικό τα κράτη που συμμετέχουν, σε αντίθεση με τις χώρες μέλη του στις οποίες το συστατικό των πολιτικών τους συστημάτων είναι οι πολίτες.
Το κομβικό σημείο λοιπόν για την άμβλυνση των διαφορών και για την ανάπτυξη μιας κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας ίσως τελικά να μην είναι άλλο από το γεγονός ότι στον εν λόγω θεσμό πρέπει ενδεχομένως να συμμετέχουν πολίτες και όχι μόνο κράτη.
Στην Ε.Ε. δυστυχώς ο όρος ταυτότητα σημαίνει διαφορετικά πράγματα για διαφορετικούς ανθρώπους.
Ως πολίτες τής Ευρώπης όμως, οφείλουμε να αναλογιστούμε το γεγονός ότι υπάρχει το σοβαρό ενδεχόμενο αφανισμού τού θεσμού της Ε.Ε. αν δεν μεριμνήσουμε ώστε να επαναπροσδιοριστεί η κοινή μας ταυτότητα στη βάση μιας προϋπόθεσης: Μπορεί να τα εθνικά κράτη να μην απαιτείται να έχουν ταυτόσημες αντιλήψεις ως προς την άσκηση της πολιτικής τους, οι πολίτες όμως, όλοι ανεξαιρέτως, πρέπει να έχουν απολύτως την ίδια αξία απέναντι στην κοινότητα.
Διότι η κοινή συνείδηση της ενιαίας πολιτισμικής οντότητας της Ε.Ε. είναι το αναγκαίο και απαραίτητο στοιχείο για την ενίσχυση όχι μόνο τού οικοδομήματος τής Ε.Ε. αλλά και της ίδιας της ευρωπαϊκής ταυτότητας που τόσο ανάγκη έχει, όπως διαφαίνεται από τις διεθνείς προκλήσεις, η Γηραιά Ήπειρος.
Εκτός βεβαίως κι αν η πολιτική επιθυμία δεν είναι μια αληθινή ευρωπαϊκή ολοκλήρωση στο πρότυπο μιας οργανωμένης πολιτισμικής οντότητας αλλά μια κίβδηλη οργάνωση στο πρότυπο μιας πολυεθνικής εταιρείας.
Μιας εταιρείας με αυτοσκοπό απλώς και μόνο την αύξηση του αριθμού των μελών της, η οποία ως πολυενταξιακή ένωση απλώς επιθυμεί να εργαλειοποιήσει την οικονομία, τους θεσμούς και τελικά και την ίδια την κοινωνία.
Αλλά ποτέ καμία εταιρεία δεν έγινε ο προορισμός κάποιας νοσταλγίας ούτε ποτέ ενέπνευσε πολίτες, πολύ δε περισσότερο ποιητές!