Πρόκειται για ένα από τα αρχαιότερα αναγνώσματα της ιστορίας, και έχει αποτελέσει τη βάση για τη μόρφωση αμέτρητων ανθρώπων από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα: Η Οδύσσεια, το δεύτερο από τα έπη του Ομήρου, αποτελεί σύμβολο της ανθρώπινης επιμονής και επινοητικότητας απέναντι στις αντιξοότητες, με τον πολυμήχανο βασιλιά της Ιθάκης να διδάσκει πώς η χρήση τόσο του μυαλού όσο και της δύναμης, την κατάλληλη στιγμή και εκεί που χρειάζεται το καθένα, μπορούν να υπερνικήσουν κάθε εμπόδιο.
Οι μύθοι που εμπεριέχονται στο ομηρικό έπος είναι πάμπολλοι, και τους γνωρίζουν όλοι, από τον Κύκλωπα Πολύφημο μέχρι τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη, την Κίρκη και όλες τις άλλες περιπέτειες που πέρασε ο Οδυσσέας πριν επιστρέψει στο σπίτι του. Ωστόσο, λέγεται πως πίσω από κάθε μύθο υπάρχει και μια πραγματικότητα, και η ανακάλυψη της ίδιας της Τροίας, αλλά και των μυκηναϊκών ερειπίων, είναι απόδειξη για αυτό.
Ποια όμως μπορεί να είναι η πραγματικότητα πίσω από τους Κύκλωπες και τα τέρατα που φύλασσαν απροσπέλαστα στενά, παρασύροντας στη συμφορά άτυχους ναυτικούς που έφταναν στην περιοχή τους; Κι όμως- πιθανότατα υπάρχουν φαινόμενα, καρποί και πλάσματα τα οποία «γέννησαν» τους μύθους. Ακολουθούν πιθανές ερμηνείες για κάποιους εξ αυτών.
Λωτοφάγοι
Μια από τις πρώτες περιπέτειες του Οδυσσέα είναι όταν οι ναύτες του (γενικά, αν κάτσει και το σκεφτεί κανείς, στην Οδύσσεια φαίνεται πως όποτε ο βασιλιάς της Ιθάκης «άφηνε» λίγο το πλήρωμά του...οι άνδρες του έκαναν κάποια ανοησία με καταστροφικές συνήθως συνέπειες!) ξέχασαν ποιοι ήταν και που πήγαιναν, τρώγοντας λωτούς στη χώρα των Λωτοφάγων. Όπως αναφέρεται σε σχετικό δημοσίευμα του BBC, ο «λωτός» των Λωτοφάγων (ή όποιων κατοικούσαν στην περιοχή εκείνη κατά την Εποχή του Χαλκού) μπορεί να ήταν κάποια εξαρτησιογόνα ουσία, όπως το όπιο, το ισχυρό αλκοόλ, ή ο απολαυστικός καρπός Diospyros lotus- ή ακόμα και ο Ziziphus lotus, που έχει αναφερθεί πως έχει ψυχοτρόπες ιδιότητες. Επίσης, άλλοι υποψήφιοι είναι η Nymphea sp.ή κάποια «συγγενής» της: Φύτρωνε στον Νείλο σε μπλε «έκδοση» (N.caerulea) και ήταν γνωστή ως ναρκωτικό, προκαλώντας μια κατάσταση απάθειας. Είναι απαγορευμένη ουσία σε κάποιες ευρωπαϊκές χώρες σήμερα.
Κύκλωπες
Η ύπαρξη ενός ματιού είναι σπάνιο φαινόμενο στο ζωικό βασίλειο, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι όντα που παρουσίαζαν κυκλωπία (συγχώνευση των δύο κογχών) δεν μπορεί να ενέπνευσαν τον μύθο. Ωστόσο, υπάρχει μια άλλη πιο πιθανή εξήγηση: Η ανακάλυψη απομειναρίων αρχαίων πλασμάτων: Πχ οι ελέφαντες και τα μαμούθ διαθέτουν μεγάλη ρινική κοιλότητα, οπότε η ανακάλυψη ενός τέτοιου μεγάλου κρανίου με ένα κενό στο σημείο εκείνο θα μπορούσε να έχει αποτέλεσμα τη γένεση μύθων για αρχαίους γίγαντες με ένα μάτι στη μέση του προσώπου.
Απολιθώματα νάνων – μαμούθ και ελεφάντων (πχ Palaeoloxodon falconeri) έχουν βρεθεί σε πολλές σπηλιές νησιών της Μεσογείου, περιτριγυρισμένα από κόκαλα μικρότερων ζώων, που πιθανώς ερμηνεύονταν ως λείψανα των θυμάτων του «τέρατος». Ελέφαντες- νάνοι υπήρχαν στη Μάλτα, την Κρήτη και την Κύπρο, καθώς και σε άλλα ελληνικά νησιά. Απομεινάρια μαμούθ – νάνων έχουν βρεθεί στην Κρήτη και τη Σαρδηνία. Όσον αφορά στο γιατί και πώς βρέθηκαν στα νησιά, θεωρείται ότι μεγαλόσωμοι πρόγονοί τους είχαν περάσει στο παρελθόν εκεί από την ενδοχώρα, σε εποχές χαμηλής στάθμης της θάλασσας, και μετά αποκλείστηκαν εκεί, οπότε και το μέγεθός τους μειώθηκε με τις γενιές, καθώς έπρεπε να επιβιώνουν σε μικρότερο περιβάλλον, με λιγότερη διαθέσιμη τροφή.
Τα μάγια της Κίρκης
Εντάξει, ποια πραγματικότητα μπορεί να υπάρχει πίσω από τον μύθο της γοητευτικής μάγισσας που μετέτρεψε τους άνδρες σε γουρούνια, αλλά όχι τον Οδυσσέα, που είχε φάει ένα ειδικό βότανο; Η απάντηση είναι απλή: Άλλο ένα βοτάνι- ψυχοτρόπα ουσία. Όπως αναφέρεται στο δημοσίευμα του BBC, το Dature stramonium συγγενεύει με τη μπελαντόνα και τον στρύχνο, και διαθέτει τοξικά αλκαλοειδή που μπλοκάρουν τους νευροδιαβιβαστές στον εγκέφαλο. Το αποτέλεσμα: Παραισθήσεις, ντελίρο και αμνησία. Όσον αφορά στο βοτάνι του Οδυσσέα, που τον προστάτεψε, πιθανώς να επρόκειτο για Galanthus nivalis: Περιέχει την ουσία γκαλανταμίνη, που «νικά» τις επιπτώσεις του προαναφερθέντος βοτάνου. Σήμερα χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση του Αλτσχάιμερ και της άνοιας, επειδή βοηθά στην εξισορρόπηση χημικών στον εγκέφαλο.
Σκύλλα και Χάρυβδη
Το φοβερό τέρας με τα 12 πόδια και τους πολλούς λαιμούς με τα ανθρωποφάγα σκυλόμορφα κεφάλια θα μπορούσε να έχει κοινές ρίζες με το βορειοευρωπαϊκό «κράκεν»: Γιγαντιαία καλαμάρια, που υπάρχουν στην πραγματικότητα. Αλλά είναι σπάνια στη Μεσόγειο, και εξάλλου υποτίθεται πως η Σκύλλα ζούσε σε μια σπηλιά. Το φαινόμενο της πολυκεφαλίας σε κάποιο είδος ερπετού δεν αποκλείεται, καθώς, αν και σπάνιο γενικά, δεν είναι τόσο σπάνιο στα ερπετά. Αλλά υπάρχει επίσης και μια άλλη εξήγηση: Η χρήση φιδιών ως βιολογικού όπλου σε ναυμαχίες- ο Αννίβας το έκανε, αιώνες μετά, και μπορεί να το έκαναν και οι αρχαίοι Έλληνες, πχ χρήση από πειρατές σε περάσματα εναντίον πλοίων, τα πληρώματα των οποίων εξουδετερώνονταν από τα δηλητηριώδη ερπετά, αφήνοντας (σχετικά) άθικτα τα πλοία και τα φορτία. Επίσης, υπάρχει και η ερμηνεία επικίνδυνων βράχων που ξεπρόβαλλαν από τη θάλασσα στο στενό της Μεσσήνης, που σε συνδυασμό με επικίνδυνα ισχυρά ρεύματα και ρουφήχτρες μπορεί να καθιστούσαν πολύ επικίνδυνο το πέρασμα για τα αρχαία πλοία – και αυτή ίσως να είναι η πιθανή «ρίζα» του μύθου της Χάρυβδης, η οποία μάλιστα, όπως αναφέρεται στο σχετικό δημοσίευμα του BBC, εμφανιζόταν με αυτό το όνομα σε ναυτικούς χάρτες του 19ου αιώνα στα ανοιχτά του βορειοανατολικού άκρου της Σικελίας – στη Μεσσήνη. Η περιοχή είναι γνωστή για τα ισχυρά ρεύματα και τις δίνες της, τα οποία έθεταν τα πλοία εκτός ελέγχου, με αποτέλεσμα να τσακίζονται σε βράχια (τα «κεφάλια της Σκύλλας» ίσως).
Σημειώνεται επίσης πως τα κύματα της Τυρρηνικής Θάλασσας στα βόρεια του πορθμού δεν είναι «συγχρονισμένα» με τα κύματα του Ιονίου Πελάγους στα νότια- με αποτέλεσμα ταραγμένα νερά εκεί που συναντιούνται. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν προφανώς μεγάλοι κίνδυνοι για τους ναυτικούς της εποχής του Ομήρου.
Τα βόδια του Ήλιου
Όταν ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του φτάνουν στο νησί της Θρινακίας, όπου ο Ήλιος έβοσκε τα βόδια του. Τα ζώα αυτά ήταν ιερά, αλλά, ως γνωστό, το πλήρωμα του Οδυσσέα...έκανε τα δικά του: Ενώ ο ήρωας κοιμόταν, έσφαξαν κάποια και τα έφαγαν, με ολέθριες συνέπειες. Θεωρείται πως το νησί θα μπορούσε να είναι η Σικελία, όπου υπάρχουν ενδείξεις εξημερωμένων βοοειδών από τη μακρινή αρχαιότητα ακόμα, αλλά και των πιο άγριων «εξαδέλφων» τους (βούβαλων/ βόνασων). Κάποια από αυτά τα επιβλητικά ζώα μπορούν να έχουν ύψος μέχρι 1,5 μέτρων (απόσταση της ράχης από το έδαφος), ευρύ μέτωπο και μεγάλα κέρατα- οπότε και δεν είναι απίθανο τα βόδια του Ήλιου του μύθου να ήταν κάποια από αυτά τα εντυπωσιακά στα μάτια των αρχαίων ναυτών σωματώδη ζώα. Επίσης, κατά την αρχαιότητα, τα κοπάδια βοοειδών ήταν ιδιαίτερα πολύτιμο περιουσιακό στοιχείο- εξ ου και η σκληρή τιμωρία που ακολουθεί αφού οι ναύτες του Οδυσσέα τα σκοτώνουν και τα τρώνε.