Αν κάποιος αναζητήσει τις λέξεις “Επαγγελματικός Προσανατολισμός” στο Google θα εμφανιστούν περίπου 257.000 αποτελέσματα. Ιστοσελίδες που υπόσχονται θεαματικά αποτελέσματα για την επιλογή του επαγγέλματος μέσα σε 5-10 λεπτά, πάσης φύσεως “σύμβουλοι σταδιοδρομίας” παρέχουν τις εξειδικευμένες γνώσεις τους, ακόμη και στοιχεία επικοινωνίας ψυχολόγων και ψυχοθεραπευτών εμφανίζονται. Ωστόσο, πολλοί είναι εκείνοι που αμφισβητούν την αξιοπιστία όλων αυτών των υπηρεσιών που προσφέρουν οι εκάστοτε ειδικοί. Ένα σημαντικό ερώτημα που προκύπτει είναι το εξής: πως είναι δυνατόν ένας 17χρονος μαθητής να επιλέξει το αντικείμενο των σπουδών που θα ακολουθήσει και μετέπειτα το επάγγελμα του, μέσω μιας διάλεξης, μιας ημερίδας ή ενός quiz επαγγελματικού προσανατολισμού;
Επιστρέφοντας πάλι στη διαδικτυακή αναζήτηση, η Βικιπαίδεια μας πληροφορεί ότι ο επαγγελματικός προσανατολισμός στοχεύει σε τέσσερα πράγματα: “(1) την πληροφόρηση για τις σπουδές και τα επαγγέλματα, (2) την αυτογνωσία, (3) την εκμάθηση τεχνικών λήψης απόφασης και τέλος (4) την μετάβαση, δηλαδή στον επανασχεδιασμό και τη διαχείριση της σταδιοδρομίας σε διάφορα στάδια κρίσιμων μεταβάσεων από την εκπαίδευση στην αγορά εργασίας”. Ως εδώ καλά. Είναι, πράγματι, σημαντικοί και οι τέσσερις στόχοι αυτής της διαδικασίας και, ειδικά, η ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίζει ευκαιρίες και απειλές κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής του σταδιοδρομίας. Μη ξεχνάτε ότι ακόμα και ένας Υπουργός Παιδείας αλλάζει επάγγελμα. Μπορεί από δημοσιογράφος να γίνει πολιτικός (περίπτωση Νίκου Φίλη) ή από καθηγητής Πανεπιστημίου να κατακτήσει τον υπουργικό θώκο (περίπτωση Κώστα Γαβρόλου).
Το ζήτημα που εύλογα προκύπτει, αφορά το περιεχόμενο και την αξιοπιστία των τεστ επαγγελματικού προσανατολισμού. Για παράδειγμα, ένα από τα πιο γνωστά τεστ προσωπικότητας είναι αυτό του Χόλαντ. Ουσιαστικά αυτό που κάνει είναι να κατηγοριοποιεί τους ανθρώπους σε έξι τύπους προσωπικοτήτων: τον πρακτικό, τον καλλιτεχνικό, τον διερευνητικό, τον κοινωνικό, τον επιχειρηματικό και τον συμβατικό.Προκειμένου να ενταχθεί κάποιος σε μία από αυτές τις κατηγορίες, απαντά σε ερωτήσεις που σχετίζονται με τις επιθυμίες του, τα χόμπι του και τις δυνατότητες του. Βέβαια, το εν λόγω τεστ, όπως και πολλά άλλα, δε μπορούν να εκτιμήσουν την πιθανή μεταστροφή στις προτιμήσεις του ατόμου. Συνεπώς, το τεστ είναι μια φωτογραφία της στιγμής, και μάλιστα της στιγμής ενός ανήλικου παιδιού, όταν μιλάμε για επαγγελματικό προσανατολισμό μαθητών. Η ταμπέλα που βάζουμε σε έναν νέο άνθρωπο, με βάση τις απαντήσεις που έδωσε εκείνη τη στιγμή, πιθανότατα να επηρεάσει την μετέπειτα πορεία του. Επιπλέον, οι κατηγορίες αυτές δεν είναι τελείως διακριτές μεταξύ τους. Γιατί, δηλαδή, μια προσωπικότητα να μην ανήκει σε δύο ή περισσότερες κατηγορίες; Λόγου χάρη, ένας διερευνητικός τύπος θα μπορούσε κάλλιστα να είναι και επιχειρηματικός, διερευνώντας και επιδιώκοντας το κέρδος που υπάρχει στην αγορά. Όπως αντιλαμβάνεστε, η συγκεκριμένη μέθοδος όπως και αρκετές άλλοι, αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα και ο λόγος που προσφέρονται δωρεάν είναι για την επίτευξη άλλων σκοπών (π.χ. αλίευση μαθητών από φροντιστήρια μέσης εκπαίδευσης).
Προσωπικά, θεωρώ ότι καλά κάνει και μας απασχολεί σε τόσο μεγάλο βαθμό ο επαγγελματικός προσανατολισμός ενός μαθητή. Διότι συνδέεται άρρηκτα με την ευτυχία και την κοινωνική επιτυχία του. Πώς θα καταλάβει κάποιος τι του ταιριάζει; Από τις ίδιες τις παραστάσεις που έχει στη ζωή του. Από τις εμπειρίες και τα λάθη του. Σίγουρα μπορούν να τον βοηθήσουν κι οι δικοί του άνθρωποι που τον γνωρίζουν καλύτερα. Αλλά κι ένας έμπειρος καθηγητής μπορεί να δει αν ένας μαθητής διαθέτει μαθηματική σκέψη ή είναι πιο κοντά σε σχολές άλλων επιστημών, όπως θεωρητικών ή οικονομικών. Αυτό που εγώ συμβουλεύω τους μαθητές μου είναι να βάζουν στο μυαλό τους πρότυπα. Να προσπαθούν να μοιάσουν σε επιτυχημένους ανθρώπους της επιστήμης ή της αγοράς. Και κάτι που θα πρέπει κάποια στιγμή όλοι μας να αποδεχθούμε, είναι ότι δεν υπάρχει μόνο η Ιατρική ή η Νομική. Σχολές που προσφέρουν σημαντικό κοινωνικό κύρος αλλά πλέον δεν εξασφαλίζουν οικονομική αποκατάσταση. Υπάρχουν και οι τεχνικές σχολές που μπορεί ένας νέος να επιτύχει και να καταφέρει να εξελιχθεί επαγγελματικά. Σε κάθε περίπτωση, όπως είχε πει ο Κομφούκιος, “διάλεξε μια δουλειά που αγαπάς και δε θα χρειαστεί να δουλέψεις ούε μια μέρα στη ζωή σου”.