Ολόκληρο το πόρισμα της Επιτροπής Σοφών για το ασφαλιστικό: Ένα ταμείο για όλους και κατάργηση πρόωρων συνταξιοδοτήσεων

Ολόκληρο το πόρισμα της Επιτροπής Σοφών για το ασφαλιστικό: Ένα ταμείο για όλους και κατάργηση πρόωρων συνταξιοδοτήσεων
An elderly man passes pedestrians sitting outside a fashion store advertising price discounts in the summer sales in Athens, Greece, on Monday, July 13, 2015. Greece has been in financial limbo since the government missed a payment to the International Monetary Fund and allowed its second rescue package to lapse on June 30. Photographer: Kostas Tsironis/Bloomberg via Getty Images
An elderly man passes pedestrians sitting outside a fashion store advertising price discounts in the summer sales in Athens, Greece, on Monday, July 13, 2015. Greece has been in financial limbo since the government missed a payment to the International Monetary Fund and allowed its second rescue package to lapse on June 30. Photographer: Kostas Tsironis/Bloomberg via Getty Images
Bloomberg via Getty Images

Παραδόθηκε το μεσημέρι της Πέμπτης στον υπουργό Εργασίας Γιώργο Κατρούγκαλο, το πόρισμα της Eπιτροπής των Σοφών. Οι ειδικοί προτείνουν μεταξύ άλλων φόρους σε έχοντες, σε υψηλά αμειβόμενους και σε καταθέσεις για να «καλυφθούν» τα ελλείμματα στα Ταμεία. Η επιβολή του φόρου περιλαμβάνεται στο πόρισμα όπως και οι συνολικά επτά ανατροπές για τις συντάξεις που αφορούν ενοποιήσεις Ταμείων σε 1 ή 3, επανυπολογισμό - μείωση των ήδη καταβαλλόμενων συντάξεων ΔΕΚΟ, Δημοσίου, ειδικών ταμείων και νέου τύπου συντάξεις, χωρίς εγγυημένες παροχές αλλά με πρόβλεψη για την καταβολή μιας εθνικής σύνταξης στους οικονομικά ασθενέστερους.

Οι ανατροπές, βάσει του πορίσματος το οποίο τίθεται έως τις αρχές Νοεμβρίου σε διάλογο με τους φορείς και τους δανειστές είναι:

- Ενα Ταμείο για όλους (ΙΚΑ) στο οποίο θα ενοποιηθούν διοικητικά όλοι οι φορείς κύριας, επικουρικής ασφάλισης και εφάπαξ παροχών (διοικητική ενοποίηση) μετά την ουσιαστική ενοποίηση του υπάρχοντος καθεστώτος. Δεύτερη (αποκλίνουσα) άποψη που κατατέθηκε προβλέπει τρία Ταμεία (μισθωτών, αυτοαπασχολουμένων και αγροτών) και τη διατήρηση της αυτοτέλειας των επικουρικών με ρήτρα ελεγχόμενου ελλείμματος και μίνιμουμ κρατική χρηματοδότηση.

-Ενιαία ποσοστά εισφορών και βάσης υπολογισμού για την κύρια σύνταξη, την επικουρική και το εφάπαξ, με μόνη διάκριση αυτή σε μισθωτούς και αυτοτελώς απασχολούμενους. Ολες οι εισφορές θα δηλώνονται μέσω του ΙΚΑ με Ανακεφαλαιωτική Περιοδική Δήλωση (ΑΠΔ).

-Αντίστοιχα, ενιαίο τρόπο υπολογισμού των συντάξεων. Προτείνεται να επεκταθεί και στους παλαιούς ασφαλισμένους που διατηρούν υψηλότερα του 70% (για 35 έτη ασφάλισης) ποσοστά αναπλήρωσης για τον υπολογισμό της σύνταξης έως το 2010 το συγκεκριμένο ποσοστό το οποίο ισχύει για τους νέους (ασφαλισμένους για πρώτη φορά από την 1/1/93). Ο ίδιος τρόπος υπολογισμού θα ισχύσει και για τις επικουρικές (έως 20% ποσοστό αναπλήρωσης).

-Ανακαθορισμό, κατ' επιταγή των αρχών της συμμετοχικής δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης των γενεών, των συντάξεων των ήδη συνταξιούχων με αναφορά τον παραπάνω ενιαίο τρόπο υπολογισμού της κύριας και επικουρικής σύνταξης για παλαιούς και νέους ασφαλισμένους.

-Νέου τύπου συντάξεις για το μέλλον χωρίς δυνατότητα πρόωρης συνταξιοδότησης, αλλά με δυνατότητα επιλογής του έτους εξόδου, πάνω από ένα καθορισμένο όριο ηλικίας. Θα δημιουργηθούν εικονικοί λογαριασμοί καθορισμένων εισφορών όχι όμως και παροχών - συντάξεων για τους ασφαλισμένους. Ο εργαζόμενος θα συσσωρεύει σε ένα ατομικό λογαριασμό όλες τις εισφορές, οι οποίες τοκίζονται με ένα προσυμφωνημένο επιτόκιο και θα σχηματίζεται το συνταξιοδοτικό κεφάλαιο. Στο τέλος του ενεργού βίου θα λαμβάνει ισόβια σύνταξη που, όμως, θα καθορίζεται με βάση συντελεστή μετατροπής που θα εξαρτάται από το προσδόκιμο ζωής της γενεάς του και το ποσοστό αναπροσαρμογής των συντάξεων. Οι εισφορές θα υπολογίζονται επί του φορολογητέου εισοδήματος και θα εισπράττονται μέσω της εφορίας. Αλλη πρόταση προβλέπει να υπολογίζονται οι εισφορές επί των αποδοχών, ενώ θέμα ετέθη για τον τρόπο συνταξιοδότησης αναπήρων, χήρων και όσων εργάζονται σε βαρέα και ανθυγιεινά επαγγέλματα.

-Τη χορήγηση εθνικής σύνταξης που θα χρηματοδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισμό, θα χορηγείται με εισοδηματικά κριτήρια και θα προστατεύει όσους δεν έχουν συνεχή και πλήρη ασφαλιστικό βίο (άτυπες μορφές εργασίας, διαστήματα ανεργίας) για τη διασφάλιση ενός αξιοπρεπούς επιπέδου διαβίωσης. Το ποσό της θα κλιμακώνεται ανάλογα με το ύψος της αναλογικής σύνταξης και τα μέλη της οικογένειας. Π.χ. Θα μειώνεται προοδευτικά όταν αυξάνει η αναλογική και όταν αυξάνει το ατομικό και οικογενειακό εισόδημα του δικαιούχου. Μέλη της Επιτροπής αντιπρότειναν, ωστόσο, να μην ισχύουν εισοδηματικά κριτήρια για την εθνική σύνταξη, να μην αλλάξει ο αναδιανεμητικός χαρακτήρας της κοινωνικής ασφάλισης και να εφαρμοστεί ταχύτερα ο ν. 3863/10 (βασική + αναλογική σύνταξη για όλο τον εργασιακό βίο).

-Την επιβολή εισφοράς για την «κάλυψη» των ελλειμμάτων του συστήματος στους υψηλά αμειβόμενους ή ένα τραπεζικό φόρο ή ένα φόρο στις μεγάλες περιουσίες, εκεί που συγκεντρώνεται, παρά την κρίση, πλούτος. Οπως προτείνεται συγκεκριμένα, «πρέπει να δημιουργηθεί ένα αποθεματικό που θα υποστηρίξει το νέο σύστημα κυρίως κατά τη μεταβατική περίοδο, από το 2016 έως το 2050». Το Ταμείο στο οποίο θα «μπαίνουν» τα έσοδα θα τροφοδοτείται επιπλέον από μια πιο «ενεργητική» διαχείριση των αποθεματικών των ασφαλιστικών ταμείων.

Βασική και αναλογική σύνταξη από 1/9/2015

Βασική και αναλογική σύνταξη θα λαμβάνουν, ανεξαρτήτως Ταμείου και χρόνου κατά τον οποίο έχουν θεμελιώσει συνταξιοδοτικό δικαίωμα (είτε μέχρι τις 31/12/2014 είτε μετά την 1/1/2015) όλοι όσοι συνταξιοδοτούνται από την 1η Σεπτεμβρίου. Αυτό προβλέπει νομοτεχνική βελτίωση που κατατέθηκε στο πολυνομοσχέδιο, έτσι ώστε να ισχύσουν απόλυτα ενιαίοι κανόνες για τους νέους συνταξιούχους του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα. Ο συγκεκριμένος τρόπος υπολογισμού στηρίζεται, ωστόσο, στο ν. 3863/10 τον οποίο η κυβέρνηση και η ηγεσία του υπουργείου Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης έχουν δηλώσει ότι δεν θα εφαρμόσουν, καθώς θα προχωρήσουν στη συνολική μεταρρύθμιση του Ασφαλιστικού, με βάση το πόρισμα της Επιτροπής «σοφών», από την 1/1/2016.

Στόχοι και προτάσεις

Όπως αναφέρεται στο πολυσέλιγο πόρισμα, στόχος θα πρέπει να είναι ένας, εθνικός φορέας κοινωνικής ασφάλισης με ένταξη σε αυτό όλων των φορέων κύριας, επικουρικής ασφάλισης και εφάπαξ παροχών (διοικητική ενοποίηση), μετά από ουσιαστική ενοποίηση του υπάρχοντος καθεστώτος κοινωνικής ασφάλισης. Στην προοπτική αυτή, το ΙΚΑ-ΕΤΑΜ μετεξελίσσεται σε Εθνικό Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης. Δεν πρέπει να γίνει δεκτή καμία εξαίρεση, γιατί διαφορετικά το εγχείρημα της ενοποίησης θα υπονομευθεί στο σύνολό του.

Εξάλλου, όπως τονίζεται, η ενοποίηση των Ταμείων, διαχρονικό αίτημα από την εποχή του Ελευθερίου Βενιζέλου, ο οποίος οραματίστηκε ένα φορέα για όλους τους Έλληνες, αποτέλεσε πρόταση και προηγούμενων προτάσεων και μελετών. Πρόσφατα, το ΚΕΠΕ σε Μελέτη του (Διοικητική μεταρρύθμιση και λειτουργικός εκσυγχρονισμός των ασφαλιστικών δομών, Αθήνα, 2014) παρουσίασε εκτεταμένα το ζήτημα της οριζόντιας και κάθετης διοικητικής και λειτουργικής ενοποίησης του συστήματος.

Προτείνεται συγχρόνως η ουσιαστική ενοποίηση του υπάρχοντος καθεστώτος κοινωνικής ασφάλισης με θέσπιση ενιαίων κανόνων για παλαιούς και νέους ασφαλισμένους και ανακαθορισμό των συντάξεων των ήδη συνταξιούχων. Οι ενιαίοι κανόνες είναι αναγκαίοι, γιατί απέναντι στους βασικούς κινδύνους της ζωής πρέπει όλοι οι ασφαλισμένοι να απολαμβάνουν τον ίδιο βαθμό εθνικής/ κοινωνικής αλληλεγγύης. Τυχόν διαφοροποίηση δεν μπορεί παρά να παρεισφρέει σε επίπεδο συμπληρωματικής (επαγγελματικής) προστασίας και να εξαρτάται από μια πρόσθετη εισφοροδοτική προσπάθεια των ασφαλισμένων. Ειδικότερα:

Όσον αφορά στις εισφορές :

  • ενιαία ποσοστά εισφορών και βάση υπολογισμού τους α) για κύρια σύνταξη, β) για επικουρική σύνταξη και γ) για εφάπαξ παροχές, με μόνη διάκριση αυτή σε μισθωτούς και αυτοτελώς απασχολούμενους.
  • υποχρέωση για δήλωση των ασφαλιστικών εισφορών όλων των φορέων κύριας, επικουρικής ασφάλισης και εφάπαξ μέσω μιας ενοποιημένης διαδικασίας.
  • ανάθεση στο ΙΚΑ-ΕΤΑΜ/ΚΕΑΟ της βεβαίωσης και είσπραξης των ασφαλιστικών εισφορών.

Όσον αφορά στις παροχές:

  • Κατάργηση των οριζόντιων περικοπών των συντάξεων διότι υποσκάπτουν την ασφαλιστική συνείδηση, δημιουργούν κίνητρο για εισφοροδιαφυγή και για πρόωρες συνταξιοδοτήσεις, υπονομεύουν το ασφαλιστικό σύστημα.
  • Καθιέρωση ενιαίου τρόπου υπολογισμού της σύνταξης, κύριας και επικουρικής, για παλιούς και νέους ασφαλισμένους, αφού προηγουμένως καθοριστεί με Αναλογιστική Μελέτη το ποσοστό, κατά το οποίο τόσο η κάθε σύνταξη χωριστά, όσο και όλες από κοινού, θα αναπληρώνουν τις αποδοχές του ασφαλισμένου.
  • Ανακαθορισμός, κατ’ επιταγή των αρχών της συμμετοχικής δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης των γενεών, των συντάξεων των ήδη συνταξιούχων με αναφορά στο νέο, ενιαίο τρόπο υπολογισμού της κύριας και επικουρικής σύνταξης για παλαιούς και νέους ασφαλισμένους.

Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα

Στα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα που προβάλλονται, συγκαταλέγονται:

  • Σεβασμός της αρχής της ισότητας (άρθρο 4, παρ. 1 Συντ/τος). Μετατροπή του υπάρχοντος άναρχου καθεστώτος κοινωνικής ασφάλισης σε σύστημα που στηρίζεται στην ενδογενεακή και διαγενεακή δικαιοσύνη.
  • Αποφυγή των κινδύνων υπονόμευσης κάθε μεταρρύθμισης και ιδιαίτερα της θέσπισης εξαιρέσεων από τους ενιαίους κανόνες και της διαιώνισης, μέσω μεταβατικών διατάξεων, των προνομιακών συνταξιοδοτικών καθεστώτων των παλαιών ασφαλισμένων και των ήδη συνταξιούχων.
  • Δυνατότητα τεκμηρίωσης της αναγκαιότητας, της καταλληλότητας και της προσφορότητας πιθανής αλλαγής των κανόνων που διέπουν το συνταξιοδοτικό σύστημα.
  • Επιτάχυνση της διαδικασίας απονομής σύνταξης, κατάργηση της χρονοβόρας και περίπλοκης διαδικασίας διαδοχικής ασφάλισης.
αλλά και το μειονέκτημα πως
  • Η ενοποίηση Ταμείων με διαφορετικό επίπεδο βιωσιμότητας εμπεριέχει σοβαρούς κινδύνους, για τους ασφαλισμένους των υγιών φορέων, εφόσον βέβαια τέτοια ταμεία υπάρχουν ακόμη. Για το λόγο αυτό θα πρέπει το κράτος να εγγυηθεί, όπως είναι και η συνταγματική του υποχρέωση, τη βιωσιμότητα του συστήματος και την προστασία του ασφαλιστικού κεφαλαίου ως συνόλου.

Ημιτελής η μεταρρύθμιση Λοβέρδου - Κουτρουμάνη

Στο πόρισμα αναφέρεται ότι οι αλλαγές από το 2010 αποτελούν μια ημιτελή μεταρρύθμιση. Αν και αδιαμφισβήτητα ασχολήθηκαν με ορισμένα θέματα – κυρίως μακροπρόθεσμα – δεν προσάρμοσαν τη βασική λογική του συστήματος στα νέα δεδομένα. Οι περικοπές συντάξεων περαιτέρω υπονόμευσαν την αξιοπιστία των υποσχέσεων του συστήματος. Στην ουσία, έχει τεθεί σε λειτουργία μια διαδικασία συνεχούς απαξίωσης, όπου δημοσιονομικά θέματα οδηγούν σε προσαρμογές συντάξεων που υποτιμούν ακόμη περισσότερα το κοινωνικό συμβόλαιο των συντάξεων, οδηγώντας σε τάσεις απεμπλοκής, κυρίως εκ μέρους των νεότερων γενεών.

Νέο συμβόλαιο μεταξύ των γενεών

Στη νέα πρόταση επισημαίνεται ότι "η ανανέωση της εμπιστοσύνης στο σύστημα συντάξεων είναι ευχερέστερη στο πλαίσιο μιας συνολικής μεταρρύθμισης που θέτει τις βάσεις της στη διαγενεακή και ενδογενεακή ισότητα. Για να επιτύχει αυτόν το στόχο η Ελληνική κοινωνία οφείλει να επενδύσει στην αναζήτηση ενός νέου συστήματος συντάξεων που να στηρίζεται στην αναδιαπραγμάτευση του κοινωνικού συμβολαίου".

Η επιτροπή αναφέρει στον πρόλογό της:

«Η Επιτροπή ανέλαβε το δύσκολο έργο να σχεδιάσει ένα νέο ασφαλιστικό σύστημα. Ένα φιλόδοξο εγχείρημα που έφερε σε πέρας σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Οι επιλογές που διατυπώθηκαν, κατά τη διάρκεια των συνεδριάσεων, ήταν περισσότερες της μιας. Ωστόσο, μετά από ώριμες σταθμίσεις, επήλθε, σε κάποιο βαθμό, σύγκλιση απόψεων. Το πόρισμα δεν έκρυψε την πολυφωνία και τον πλουραλισμό, ενώ παράλληλα απέφυγε τις ωραιοποιήσεις. Εννοείται ότι το μόνο που χάραξε η Επιτροπή, είναι το μονοπάτι. Γι’ αυτό περιορίστηκε στην παράθεση των αρχών του προτεινόμενου συστήματος. Η υλοποίησή του προϋποθέτει περαιτέρω τεχνικές επεξεργασίες. Ομοίως, η Επιτροπή δεν προχώρησε στην εξειδίκευση της μετάβασης που θα αποτελέσει αντικείμενο ξεχωριστής πρότασης».

Δημοφιλή