Όταν κάποιος ερωτάται ποια θεωρεί ότι είναι η πιο προηγμένη ψηφιακή κοινωνία του πλανήτη, το μυαλό πάει μάλλον σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία ή η Νότια Κορέα- ωστόσο, όπως υπογραμμίζεται σε εκτενές δημοσίευμα του Wired, στην πραγματικότητα τα πρωτεία κατέχει η πρώην σοβιετική δημοκρατία της Εσθονίας, στην ακτή της Βαλτικής.
«Με 50 δολάρια και μια φωτογραφία, δίνοντας τα αποτυπώματά μου και περιμένοντας λίγες εβδομάδες ενώ τα διαπιστευτήριά μου ελέγχονταν, έλαβα μια κάρτα ταυτότητας, ένα κρυπτογραφικό κλειδί και έναν κωδικό ΡΙΝ για πρόσβαση στα εθνικά συστήματα. Πλέον είμαι ένας επίσημος e-πολίτης της Δημοκρατίας της Εσθονίας, όπως και ο Ιάπωνας πρωθυπουργός- και θα θέλατε και εσείς να γίνετε.
Και ακόμα περισσότερο, κάνοντάς το, θα γίνετε μέλη ενός συστήματος που δεν θα μπορούσε απλά να επανεφεύρει τις δημόσιες υπηρεσίες για την εποχή του Ίντερνετ, αλλά και να επανακαθορίσει θεμελιωδώς τη σημασία του κράτους» αναφέρει ο αρθρογράφος.
Όπως σημειώνεται στο κείμενο, η πορεία της χώρας ήταν αποτέλεσμα της επιδίωξης της διαφοροποίησης της Εσθονίας από τους γείτονές της μετά την ανεξαρτητοποίησή της το 1991. Η Νορβηγία είχε πετρέλαιο, η Φινλανδία κινητά τηλέφωνα, η Σουηδία design. «Αλλά, όπως ρωτά ο Τάαβι Κότκα, chief information officer της εσθονικής κυβέρνησης, τι σκέφτεστε όταν σκέφτεστε χώρες όπως η Λιθουανία και η Σλοβακία; Τίποτα, υποστηρίζει, οπότε για να γίνει ξεχωριστή, η Εσθονία σάλπαρε προς την κατεύθυνση της τεχνολογικής καινοτομίας».
Παρά τη σοβιετική αρχιτεκτονική που δείχνει να διακατέχει μεγάλο μέρος της πρωτεύουσας Ταλίν, τα επιτεύγματα της χώρας στον τομέα της τεχνολογίας είναι σημαντικά: Το 1991 μόνο οι μισοί πολίτες είχαν τηλεφωνική γραμμή, αλλά το 1997, το 97% των εσθονικών σχολείων ήταν online. Το 2000 στις συναντήσεις του υπουργικού συμβουλίου έπαψε να χρησιμοποιείται χαρτί. Το 2002, η κυβέρνηση είχε στήσει δωρεάν δίκτυο Wi-Fi που κάλυπτε τις περισσότερες κατοικημένες περιοχές. Το 2007 είχε καθιερωθεί το e-voting και το 2012 είχε αρχίσει το πέρασμα μεγάλων όγκων οπτικής ίνας. Το 94% των επιστροφών φόρου γίνονταν online, μέσα σε πολύ μικρά χρονικά διαστήματα, καλύπτοντας τα κενά που δεν συμπληρώνονται αυτόματα χάρη στη σύνδεση μεταξύ της εφορίας και τραπεζών. «Πλέον, όποια δουλειά μπορεί να γίνει μέσω ψηφιακής υπηρεσίας, γίνεται».
Σχεδόν όλες οι κυβερνητικές υπηρεσίες λειτουργούν online, ενώ οι πολίτες, εφοδιασμένοι με «chip-and-pin» κάρτες ταυτότητας, μπορούν να τακτοποιούν τα θέματά τους από ένα laptop ή τηλέφωνο, από όπου έχουν σύνδεση. Και η εσθονική κυβέρνηση θέλει να προσφέρει αυτή τη δυνατότητα και σε άλλους: Από το καλοκαίρι του 2015, υπάρχει η δυνατότητα να πάει κάποιος στην κοντινότερη εσθονική πρεσβεία και να υποβάλει αίτημα για «e-υπηκοότητα» (e-residency). Μετά τη λήψη της κάρτας (όπως αναφέρει ο αρθρογράφος, στην περίπτωσή του, τον Μάρτιο του 2015, χρειάστηκε να πάει ο ίδιος στο Ταλίν, ωστόσο σύντομα θεωρείται ότι η όλη διαδικασία θα ψηφιοποιηθεί πλήρως), ενός USB reader, ενός σφραγισμένου φακέλου με κωδικό PIN και πρόσκλησης για επίσκεψη σε ένα συγκεκριμένο URL, ο χρήστης γίνεται «e-κάτοικος» της Εσθονίας.
Στη συνέχεια παρατίθενται τα πλεονεκτήματα της όλης υπόθεσης: εάν κάποιος θέλει να αρχίσει μια επιχείρηση, μπορεί να συνδεθεί από όπου και αν βρίσκεται στον πλανήτη, να κάνει login στο portal της κυβέρνησης με την κάρτα και το ΡΙΝ του και να τα χρησιμοποιήσει για να στήσει τη δική του εσθονική εταιρεία- καθώς και να φτιάξει λογαριασμό σε εσθονική τράπεζα και να αρχίσει τις δουλειές του. Καθώς η εσθονική εφορία συνδέεται ψηφιακά με τις εσθονικές τράπεζες, τα φορολογικά ζητήματα χαρακτηρίζονται ως ιδιαίτερα εύκολα.
Σε αυτό το πλαίσιο, η εσθονική κυβέρνηση επιδιώκει να προσφέρει την επιλογή σε πολίτες άλλων χωρών να λειτουργούν τις εταιρείες τους μέσω του εσθονικού συστήματος, αποδίδοντας τις φορολογικές οφειλές στις εφορίες των χωρών τους. «Ένας Βρετανός επιχειρηματίας, ελπίζουν, θα αποφασίσει να ανοίξει την επιχείρησή του στην Εσθονία, να χρησιμοποιήσει μια εσθονική τράπεζα και να πληρώνει για κάποιες εσθονικές υπηρεσίες, ακόμα και αν η εταιρεία θα δραστηριοποιείται μόνο στο Ηνωμένο Βασίλειο, επειδή θα βρίσκει την εθνική υποδομή της Εσθονίας πολύ ευκολότερη από ό,τι του Ηνωμένου Βασιλείου. Με άλλα λόγια, μια χώρα πλέον ανταγωνίζεται τους γείτονές της στη βάση της ποιότητας του user interface. Ακριβώς όπως θα μπορούσατε να αλλάξετε τράπεζα, πηγαίνοντας σε μία με καλύτερη εφαρμογή για κινητά, οι Εσθονοί ελπίζουν ότι θα πάτε την επιχείρησή σας σε μια χώρα με πιο εύχρηστη υποδομή».
Σε κάθε περίπτωση, διευκρινίζεται ότι η όλη διαδικασία δεν σημαίνει ότι κάποιος αποκτά πραγματική εσθονική υπηκοότητα. Ωστόσο, σημειώνεται ότι οι Εσθονοί δεν έχουν κανένα πρόβλημα με τους ξένους, καθώς ελπίζουν στην εξάπλωση των ιδεών τους σχετικά με ισχυρές διαδικτυακές υπηρεσίες και του brand της χώρας, πιθανώς εμπνέοντας και άλλες χώρες να κάνουν το ίδιο.
«Δεν μας αρέσει και πολύ να μιλάμε πρόσωπο με πρόσωπο, οπότε πήγαμε και φτιάξαμε το Skype» αναφέρει η Σιρέτ Σούτινγκ, του προγράμματος e-Estonia. «Όλα αυτά πρέπει να γίνουν κοινωνικά δικαιώματα».
Η γκάμα των πραγμάτων που μπορεί να κάνει κάποιος απλά και μόνο με τη συγκεκριμένη κάρτα είναι εντυπωσιακή: η αγορά αυτοκινήτου ή ψήφος στις εκλογές από το σαλόνι αποτελούν μεγάλα πλεονεκτήματα όταν η θερμοκρασία έξω από το σπίτι βρίσκεται κάτω από το μηδέν – ή η ονοματοδοσία ενός μωρού online.
Επίσης, όπως συμπληρώνεται, όλα αυτά έχουν και επιπτώσεις στην κοινωνία: Οι Εσθονοί (πέραν του ότι δεν χρειάζεται να φέρουν μαζί τους όλα αυτά τα έγγραφα που αποτελούν γνωστό φαινόμενο στην Ελλάδα και άλλες χώρες) έχουν απόλυτο έλεγχο όσον αφορά στα προσωπικά τους δεδομένα- το portal στο οποίο έχει κάποιος πρόσβαση με την κάρτα ταυτότητάς του παρέχει αρχείο όπου παρατίθενται όλοι όσοι το επισκέφθηκαν. Εάν κάποιος δει κάτι που δεν του αρέσει (για παράδειγμα κάποιον γιατρό ο οποίος κοίταξε τα ιατρικά αρχεία του χωρίς την άδειά του) τότε μπορεί με ένα κλικ να προβεί σε αναφορά. Εν συνεχεία, δημόσιος υπάλληλος οφείλει να εξετάσει το συμβάν. Επίσης, η Βουλή είναι σχεδιασμένη για να είναι ψηφιακή: οι νόμοι υπογράφονται με ψηφιακές υπογραφές, κάθε προσχέδιο νόμου είναι διαθέσιμο online, σε κάθε στάδιο της διαδικασίας και στοιχεία και αιτιολογήσεις για την κάθε αλλαγή αποτελούν σαφές μέσο διαφάνειας/ εμπόδιο στη διαφθορά. Αξίζει να σημειωθεί ότι όλα αυτά κάποιες φορές αποτελούν εμπόδιο στις σχέσεις με κάποιες ξένες κυβερνήσεις: Νεαρός αξιωματούχος της κυβέρνησης αναφέρει ότι υπάρχει λίστα με κάποιες ξένες αντιπροσωπείες με τις οποίες δεν υπάρχει ενδιαφέρον για συναντήσεις, καθώς βρίσκονται πολύ πίσω στον τρόπο σκέψης.
Ωστόσο δεν είναι όλα ρόδινα: Υπενθυμίζεται ότι το 2009 η Εσθονία δέχθηκε κυβερνοεπίθεση τριών εβδομάδων, η οποία θεωρήθηκε ως ένα δείγμα της νέας αυτής μορφής πολέμου, που αναμένεται να αποτελέσει σημαντικό τμήμα των στρατιωτικών (και μη) επιχειρήσεων στο κοντινό μέλλον (αποτελεί ήδη, για την ακρίβεια). Η γενικότερη αντίληψη είναι ότι προήλθε από τη Ρωσία – ή, έστω, είχε την στήριξή της. Και σε αυτό το πλαίσιο, οι Εσθονοί – με μακρύ παρελθόν ξένης κυριαρχίας- φοβούνται τον μεγάλο γείτονά τους στην ανατολή, ειδικά μετά την Ουκρανία. Δεν είναι λίγοι αυτοί που θεωρούν ότι «είμαστε οι επόμενοι». Σε μια τέτοια περίπτωση, σημειώνεται ότι εάν κάποιος θα ήθελε να πλήξει την Εσθονία, ένα δυνατό χτύπημα θα ήταν να αχρηστεύσει τις κάρτες ταυτότητας, αποκόπτοντας τους πολίτες από τομείς όπως οι τράπεζες κ.α.- οπότε και απαιτείται backup και υπηρεσιών, πέραν δεδομένων, λόγω της απειλής του αποκαλούμενου «υβριδικού πολέμου», όπως εφαρμόστηκε στην Ουκρανία. Ένα άλλο μέτρο ασφαλείας είναι οι «πρεσβείες δεδομένων», όπου σε περίπτωση εκτάκτου ανάγκης η εκτέλεση του κώδικα πίσω από τα συστήματα της εσθονικής κυβέρνησης αποστέλλεται σε άλλες «φάρμες server», εκτός Εσθονίας. Θεωρητικά και πρακτικά, μια εξόριστη εσθονική κυβέρνηση θα μπορούσε να συνεχίσει να λειτουργεί, διατηρώντας τις υποδομές της.
«Οι Εσθονοί μπορούν να αποδείξουν...ότι μια χώρα μπορεί να μπει σε νάρκη. Θα μπορούσε να γίνει backup και να κλείσει, να μαζευτεί σε μια βαλίτσα με σκληρούς δίσκους, απλά και μόνο για να επανεκκινηθεί όταν έρθει η ώρα» αναφέρεται στο κείμενο.
Πώς μπορείτε να γίνετε e-resident της Εσθονίας
Από την 1η Απριλίου είναι δυνατή η υποβολή αίτησης σε μια πρεσβεία. Απαιτείται διαβατήριο ή ταυτότητα με φωτογραφία. Θα ληφθούν φωτογραφία και αποτυπώματα, ενώ χρειάζονται 80 ευρώ σε μετρητά (50 εάν κάποιος βρίσκεται στην Εσθονία). Ακολουθεί η αποστολή των αρχείων στην Εσθονία, και ερώτηση γιατί ζητείται η e-residency, όπως και αν υπάρχουν παλαιότερες σχέσεις με τη χώρα. Μετά από τέσσερις εβδομάδες, έρχεται η απάντηση. Εάν είναι θετική, η κάρτα παραλαμβάνεται από την πρεσβεία.