Η οδύσσεια των προσφύγων έχει εμπνεύσει καλλιτέχνες, δημοσιογράφους, φωτογράφους οι οποίοι προσπαθούν να αφηγηθούν με το δικό τους τρόπο και μέσα από τη δική τους ματιά αυτές τις σελίδες της σύγχρονης ιστορίας της ανθρωπότητας. Δεκάδες ή ίσως εκατοντάδες βίντεο έχουν ποσταριστεί σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης και προβληθεί από ΜΜΕ.
Αυτό όμως το βίντεο για την El Pais που «ανέβηκε» στο Vimeo είναι ίσως το πιο άρτιο που έχουμε δει μέχρι σήμερα και αξίζει να αφιερώσει κανείς 11 λεπτά.
Η φωτογραφία, τα πλάνα, η σκηνοθεσία του Carlos Spottorno και η εξαιρετική μουσική επένδυση (Barcelona Gipsy Balkans) είναι ίσως τα πρώτα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που θα σας κερδίσουν. Όσο όμως τα λεπτά περνούν και οι πληροφορίες διοχετεύονται (κείμενα του Guillermo Abril), θα καταλάβετε πως δεν πρόκειται για «ένα ακόμη βίντεο για το προσφυγικό» αν και το μήνυμα είναι πως «H Eυρώπη κλείνει τα σύνορα, αλλά για όσους δεν έχουν τίποτα να χάσουν, δεν υπάρχουν σύνορα».
Στην πραγματικότητα πρόκειται για μια εξαιρετική αφήγηση για το πως η ΕΕ έχει πράγματι καταστεί φρούριο εξαιτίας όχι μόνο του προσφυγικού αλλά και της αναβίωσης των γεωπολιτικών αντιπαραθέσεων- που θυμίζουν εποχές Ψυχρού Πολέμου- μεταξύ Ρωσίας και ΝΑΤΟ. Στην πραγματικότητα τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ έχουν «σφραγίζονται» από τη Μεσόγειο μέχρι τα παγωμένα δάση που μοιράζονται η Φιλανδία με τη Ρωσία.
Τα πρώτα θύματα; Οι πρόσφυγες. Που όμως είτε κολυμπώντας, είτε περπατώντας, είτε οδηγώντας σαραβαλάκια αυτοκίνητα εποχής ΕΣΣΔ ρισκάρουν τα πάντα για να φτάσουν στο ευρωπαϊκό τους καταφύγιο.
Η αφήγηση ξεκινά από την επιχείρησης Mare Nostrum στην Μεσόγειο, που είχε ως στόχο την αναχαίτιση των προσφυγικών ροών κυρίως προς Ιταλία και περνά στο Αιγαίο και τα ελληνικά νησιά με τις αρχές να προσπαθούν να φυλάξουν τα ελληνικά και παράλληλα ευρωπαϊκά σύνορα ενώ την ίδια στιγμή, όπως επισημαίνεται, η Ευρώπη δεν έχει απολύτως κανένα σχέδιο για τη διαχείριση του προσφυγικού.
Μεταφερόμαστε σε Τουρκία, Λίβανο και Ιορδανία όπου φιλοξενούνται και προσπαθούν να επιβιώσουν 5εκατ. Πρόσφυγες. Μετά πάλι στην Ελλάδα που πασχίζει εν μέσω της οικονομικής κρίσης και κόντρα στην αδιαλλαξία των εταίρων της να αντεπεξέλθει ενώ ο υπουργός Εθνικής Άμυνας εκτοξεύει απειλές προς το Βερολίνο πως θα δοθούν ταξιδιωτικά έγγραφα στους πρόσφυγες για να πάνε στη Γερμανία.
Στο μεταξύ η «Μεγάλη Έξοδος» των προσφύγων βρίσκεται σε εξέλιξη και οι δημιουργοί καταγράφουν την οδοιπορία τους μέσα από χωράφια και παράλληλα με τις γραμμές των τραίνων ενώ διασχίζουν την Ελλάδα και ακολουθούν τη διαδρομή των Δυτικών Βαλκανίων.
Σιγά- σιγά εμφανίζονται οι φράχτες και οι γονείς με παιδιά στα χέρια που παρακαλούν να ανοίξουν τα σύνορα. Βλέπουμε τις αντιδράσεις των αρχών στις χώρες των Βαλκανίων από όπου διέρχονται οι πρόσφυγες, τις πρώτες ταραχές, τα επεισόδια, τα προβλήματα. Τα τραίνα της μεγάλης φυγής που φορτώνουν αδιάκοπα...μέχρι που τα σύνορα κλείνουν. Και φτάνουμε στη συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας. Μια ακόμη πράξη του δράματος ξεκινά.
Κάπου αλλού, πιο μακριά, στην έδρα του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη ο Βλαντιμίρ Πούτιν υπεραμύνεται των βομβαρδισμών κατά του ΙSIS στο έδαφος της Συρίας και δηλώνει πως οι συντονισμένες ενέργειες κατά του Ισλαμικού Κράτος καταστήσουν περιττή τη δημιουργία περισσότερων καταυλισμών προσφύγων. Οι βομβαρδισμοί ξεκινούν...
Οι δημιουργοί μας μεταφέρουν τώρα και πάλι στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, αυτή τη φορά μεταξύ Πολωνίας και Ουκρανίας όπου και εκεί, στα σημεία ελέγχου σχηματίζονται ουρές χιλιάδων Ουκρανών που θέλουν να περάσουν στην Πολωνία, δηλαδή σε κοινοτικό έδαφος. Αιτία, και αυτή τη φορά μια σύγκρουση με τα χαρακτηριστικά πολέμου, χωρίς όμως να χαρακτηρίζεται έτσι. Είναι η προσάρτηση της Κριμαίας και οι σχέσεις Ουκρανίας-Ρωσίας, ή κατά κάποιους οι σχέσεις Δύσης και Ρωσίας, που δημιούργησαν ένα ακόμη προσφυγικό κύμα. Στο βίντεο γίνεται λόγος για έναν ακήρυχτο, έμμεσο πόλεμο, μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας που γίνεται μέσω Ουκρανών και φιλορώσων και εμείς βλέπουμε πλάνα από τις στρατιωτικές δυνάμεις που έχουν αναπτυχθεί στην περιοχή και την εκπαίδευση Ουκρανών από Αμερικανούς στρατιωτικούς.
Και μετά Βουδαπέστη όπου εννέα χώρες της Ανατολικής Ευρώπης ανακοινώνουν πως συμφωνούν στην ενίσχυση της παρουσίας του ΝΑΤΟ στα σύνορα με την Ρωσία.
Σύνορα ξανά. Αυτή τη φορά μεταξύ Πολωνίας και Καλίνινγκραντ, ένος θύλακας πρωταρχικής στρατηγικής συμμαχίας αφού συνιστά το μοναδικό σημείο άμεσης πρόσβαση της Ρωσίας στη Βαλτική και από εκεί στον Ατλαντικό. Σε αυτά τα σύνορα όλα φαντάζουν ήρεμα, έως και βαρετά για όσους διενεργούν τους ελέγχους.
Κι όμως. Η Ρωσία αντιδρώντας στην ενίσχυση της παρουσίας του ΝΑΤΟ, αποφασίζει την ανάπτυξη πυρηνικών πυραύλων στο Καλίνινγρκαρντ. Οι πρόσφυγες πάντως βρίσκουν ξανά μια άλλη διαδρομή για να περάσουν στην Πολωνία. Καταυλισμοί και πάλι με πρόσφυγες κυρίως Μουσουλμάνους και από χώρες της πρώην ΕΣΣΔ. Τατζικιστάν, Τσετσενία, Γεωργία. Όλοι αναζητούν μια θέση στο ασφαλές καταφύγιο της ΕΕ «που προστατεύεται από τις ΗΠΑ»...
Έξι εγκαταστάσεις του ΝΑΤΟ «ανοίγουν» κοντά στα σύνορα με την Ρωσία ενώ μεταφέρεται εξοπλισμός για τον συντονισμό εναέριων παρακολουθήσεων. Αμερικανοί και Βρετανοί στρατιώτες έχουν αναπτυχθεί στα δάση της Ουκρανίας. Εχθρός, η «κόκκινη χώρα που υποστηρίζει μια ομάδα αποσχιστών».
Και από τις δύο πλευρές των συνόρων «όλοι συζητούν για τον νέο ψυχρό πόλεμο».
Τρίτη πράξη και «πηγαίνουμε» στη Νάρβα της Εσθονίας όπου το 95% το πληθυσμού είναι ρωσικής καταγωγής...Εκεί είναι και το σημείο συνάντησης δύο κόσμων (της Νάρβα της ΕΕ και του Ιβάνγκοροντ της Ρωσίας). Είναι όμως και η περιοχή στην οποία οι Τεύτονες Ιππότες, ο Ναπολέων και ο Χίτλερ «γνώρισαν» τα όρια τους και αναγκάστηκαν να βάλουν τέλος στις επεκτατικές τους επιδιώξεις.
Επόμενος σταθμός, Φινλανδία η χώρα με το μεγαλύτερο μήκος συνόρων με τη Ρωσία. Και πάλι όλα φαντάζουν ήρεμα αλλά για τον Υπουργό Άμυνας υπάρχουν τρεις κίνδυνοι: η Ρωσία, η Ρωσία και η Ρωσία.
Τελευταίο σύνορο: Αλακούρτι. Εκεί που η Ρωσία «ενεργοποίησε» μια παλιά στρατιωτική βάση. Η απάντηση της Φιλανδίας ήταν να στείλει στο Ίβαλο, κάποια χιλιόμετρα μακριά από σύνορα με τη Ρωσία, 1 εκατ. εφέδρους που έχουν εκπαιδευτεί για να επιχειρούν σε συνθήκες ψύχους.
Ακόμη και εκεί, σε αυτά τα παγωμένα δάση όμως καταφέρνουν να φτάσουν απελπισμένοι πρόσφυγες. Για την ακρίβεια 32.000, το 2015. Οι περισσότεροι είχαν ακολουθήσει τη βαλκανική διαδρομή το καλοκαίρι του 2015 άλλα τελικά αντί για την Κεντρική Ευρώπη, έφτασαν στη Φιλαδνία οδηγώντας αυτοκίνητα- σαράβαλα της περιόδου της Σοβιετικής Ένωσης στη Φιλανδία και άλλος ένας καταυλισμός προσφύγων «άνοιξε». Τα προσφυγόπουλα πάνε σχολείο, οι γονείς μαθαίνουν τη γλώσσα...
Κάπου εδώ το βίντεο τελειώνει: H Eυρώπη «κλείνει τα σύνορα», αλλά για όσους δεν έχουν τίποτα να χάσουν, δεν υπάρχουν σύνορα.