Τα δύο τρίτα από τα πλαστικά που παρήγαγε ποτέ ο πολιτισμός μας από τα μέσα του 20ου αιώνα, εξακολουθούν να βρίσκονται στο περιβάλλον. Με κάποια μορφή, σαν σκουπίδια σε ωκεανούς και παραλίες, σαν μικροπλαστικά στην άμμο, στον αέρα, στην αγροτική γη, σαν μικροϊνες στο νερό ή μέσα στον ανθρώπινο οργανισμό. Κι εμείς ακόμα μιλάμε για ανακύκλωση. Ξανασκέψου το λοιπόν σοβαρά την επόμενη φορά που θα αναζητήσεις τη λύση της πλαστικής ρύπανσης στην ανακύκλωση.
Καθώς πολλαπλασιάζονται οι πρωτοβουλίες που αναλαμβάνουν να μας ευαισθητοποιήσουν μέσα από καθαρισμούς παραλιών, στοχευμένες εκστρατείες ενημέρωσης για τις μπατονέτες και τις γόπες των τσιγάρων, τις σακούλες από γαριδάκια και τα φρεντοπότηρα, τα καλαμάκια και τα πλαστικά μπουκαλάκια νερού, έφτασε ο καιρός να κάνουμε αυτό που πρέπει: να δούμε τις επιπτώσεις από τον συνολικό κύκλο ζωής των πλαστικών. Εύκολα θα δούμε ότι οι επιπτώσεις δεν αφορούν μόνο χελώνες και θαλασσοπούλια, αλλά εμάς και τα παιδιά μας επίσης!
Σε ολόκληρο τον κύκλο ζωής τους, τα πλαστικά ενέχουν διακριτούς κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία. Η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού της γης είναι εκτεθειμένη σε πλαστικά σωματίδια, καθώς και τα χημικά που συνδέονται με αυτά (και είναι πάρα πολλά).
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Πρώτη ύλη για τα πλαστικά είναι το πετρέλαιο. Η εξόρυξη πετρελαίου, αερίου ή σχιστολιθικού αερίου “απελευθερώνει” στο περιβάλλον μία σειρά από τοξικές ουσίες, συχνά σε σημαντικές ποσότητες (ιδίως στην περίπτωση του σχιστολιθικού αερίου). Τουλάχιστον 170 χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για την εξαγωγή σχιστολιθικού αερίου (πρώτη ύλη για πλαστικά) έχουν γνωστή καρκινογόνο, νευροτοξική δράση, επηρεάζουν αρνητικά το αναπαραγωγικό, ανοσοποιητικό σύστημα, επηρεάζουν αρνητικά την ανάπτυξη. Οι τοξίνες αυτές έχουν γνωστές και καταγεγραμμένες επιπτώσεις σε δέρμα, οφθαλμούς, αναπνευστικό σύστημα, νευρικό σύστημα, γαστρεντερικό σύστημα, συκώτι, εγκέφαλο.
Στη συνέχεια, η επεξεργασία ορυκτών καυσίμων με σκοπό τη μετατροπή τους σε πλαστικές ρητίνες και πρόσθετα, “απελευθερώνει” στον αέρα ιδιαίτερα τοξικές ουσίες. Οι επιπτώσεις τους σε αναπαραγωγικό σύστημα, νευρικό σύστημα, αναπαραγωγή, όπως και η συσχέτιση με καρκίνο, λευχαιμία και γενετικές ανωμαλίες έχουν καταγραφεί τόσο σε βιομηχανικούς εργάτες όσο και σε κοινότητες που ζουν στην ευρύτερη περιοχή.
Στη διάρκεια της ζωής τους, τα πλαστικά προϊόντα συνδέονται τόσο με την εισπνοή και κατάποση ινών και μικροπλαστικών όσο και με την έκθεση σε εκατοντάδες τοξικές ουσίες με γνωστή καρκινογόνο δράση αλλά ακόμα και ενδοκρινικούς διαταράκτες!
Στην τελική “διάθεση” των πλαστικών αποβλήτων (σε αυτή συχνά περιλαμβάνεται η καύση, η πυρόλυση και η ενεργειακή αξιοποίηση) έχουμε την απελευθέρωση βαρέων μετάλλων (μόλυβδος, υδράργυρος) αλλά και την παραγωγή διοξινών και φουρανίων (οι διοξίνες αναγνωρίζονται ως οι πιο επικίνδυνες ουσίες που παρήγαγε ο ανθρώπινος πολιτισμός). Ειδικά οι διοξίνες, παραμένουν και συγκεντρώνονται στον ανθρώπινο οργανισμό μέσα από την τροφική αλυσίδα.
Τα μικροπλαστικά που καταλήγουν μέσω τροφής, κατάποσης, αναπνοής ή επαφής στον ανθρώπινο οργανισμό, μπορούν να προκαλέσουν μία σειρά από προβλήματα ξεκινώντας από ερεθισμούς, ενώ συνδέονται ακόμα και με καρδιαγγειακές παθήσεις και καρκίνο.
Τα πλαστικά πρόσθετα (αυτά που δίνουν στο κάθε πλαστικό τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του) εύκολα διαφεύγουν στο περιβάλλον, τον αέρα, το νερό, την τροφή αλλά και το ανθρώπινο σώμα. Καθώς τα πλαστικά σωματίδια διασπώνται σε μικρότερα μέρη, απελευθερώνονται επιπλέον χημικά πρόσθετα στο περιβάλλον.
Από τη στιγμή που το πλαστικό φθάνει στο περιβάλλον ρυπαίνει την τροφική αλυσίδα, βιοσυγκεντρώνεται και ...νάτο στον οργανισμό μας (όπως και σε όλους τους οργανισμούς που βρίσκονται ψηλά στην τροφική αλυσίδα, όπως τα δελφίνια).
Ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε μέχρι σήμερα τους κινδύνους για το περιβάλλον και την υγεία από τα πλαστικά είναι αποσπασματικός και ακατάλληλος να αποτυπώσει το σύνολο των κινδύνων (άρα και να εντοπίσει τις ανάλογες λύσεις). Ποτέ δεν είδαμε συνολικά τους κινδύνους που ενέχει όλος ο κύκλος “ζωής” των πλαστικών για την ίδια τη ζωή. Αντ’ αυτού επιλέξαμε για πολλές δεκαετίες αποσπασματικές προσεγγίσεις επικινδυνότητας και περιβαλλοντικών επιπτώσεων και ξυπνήσαμε μία μέρα ανακαλύπτοντας αφ’ ενός ότι τα πλαστικά είναι κυριολεκτικά παντού και αφ’ ετέρου ότι δεν λαμβάνουμε υπόψη μας γνωστές και καταγεγραμμένες αρνητικές επιπτώσεις τους στην υγεία και το περιβάλλον.
Η λύση σε ένα τέτοιο παγκόσμιο πρόβλημα δεν μπορεί παρά να είναι ολιστική (εφόσον ο καθαρισμός παραλιών απλώς απομακρύνει το αισθητικό μέρος του προβλήματος). Η λύση πρέπει να βάλει στο κέντρο την ανθρώπινη υγεία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και το περιβάλλον, να στηρίζεται στην Αρχή της Προφύλαξης, να λαμβάνει υπόψη όλο τον κύκλο ζωής των πλαστικών, να αυξήσει τη διαφάνεια στις διαδικασίες παραγωγής, να αυξήσει τους ανεξάρτητους ελέγχους, να αναγνωρίσει το εύρος και το βάθος του προβλήματος, να ξεκινά από απαραίτητες αλλαγές σε παραγωγικές διαδικασίες και να φτάνει σε αλλαγές σε καταναλωτικές συνήθειες.
Αλλιώς απλώς μπορούμε να συνεχίσουμε να αυτομαστιγωνόμαστε επειδή δεν μαζέψαμε και δεν ρίξαμε στον μπλε κάδο κάθε πλαστικό που είδαμε στο διάβα μας!
Αυτά και άλλα πολλά καταγράφει και καταδεικνύει η έκθεση με τίτλο “Plastics & Health: The Hidden Costs of a Plastic Planet” που δόθηκε σήμερα στη δημοσιότητα παγκοσμίως και η οποία υπογράφεται από μεγάλο αριθμό σημαντικών επιστημονικών και κοινωνικών φορέων που δραστηριοποιούνται στους χώρους της υγείας, της βιώσιμης ανάπτυξης και της κοινωνικής δικαιοσύνης.