O Jonathan Peckham Miller είναι ένας από τους σημαντικότερους Αμερικανούς Φιλέλληνες που έδρασαν στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης. Ο Miller ήρθε στην Ελλάδα απεσταλμένος των φιλελληνικών κομιτάτων των ΗΠΑ. Πολέμησε σε πολλά μέτωπα από το 1824 έως το 1826, έλαβε βαθμό συνταγματάρχη, ενώ στο τέλος συμμετείχε από το 1827 έως το 1828 ως εκπρόσωπος των φιλελληνικών κομιτάτων, στη διαχείριση της μεγάλης Αμερικανικής βοήθειας στην Ελλάδα, επιτελώντας σημαντικό ανθρωπιστικό έργο. Πριν αναχωρήσει οριστικά για τις ΗΠΑ, υιοθέτησε ένα ορφανό ελληνόπουλο. Το παιδί αυτό, ο Λουκάς Μιλτιάδης Miller, διέπρεψε στην Αμερική και εκλέχθηκε μέλος του Κογκρέσου των ΗΠΑ.
Ο Jonathan Peckham Miller τήρησε στην Ελλάδα και ένα πλήρες ημερολόγιο, ειδικά για τη δεύτερη περίοδο της παρουσίας του σε αυτήν, το οποίο εκδόθηκε σε βιβλίο. Σε αυτό καταγράφονται ιδιαίτερα ενδιαφέροντα στοιχεία για το είδος της βοήθειας που έλαβε η Ελλάδα από τις ΗΠΑ, τον τρόπο της διανομής, τους αποδέκτες της, τις ανάγκες των Ελλήνων, κλπ. Παράλληλα, το βιβλίο κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ, και απετέλεσε βασικό εργαλείο ενημέρωσης του κοινού για την κατάσταση στην οποία ήταν οι Έλληνες και την ενθάρρυνση της συνέχισης των εράνων και την επέκταση της βοήθειας και σε άλλους τομείς, όπως αυτόν της παιδείας, της ίδρυσης σχολείων και της εκπαίδευσης του πληθυσμού.
Ο Miller γεννήθηκε το 1797 στο Randolph του Vermont των ΗΠΑ, και πέθανε το 1847 στο Montpelier του Vermont. Καταγόταν από αγροτική οικογένεια. Κατατάχθηκε νέος στον Αμερικανικό στρατό, και συμμετείχε ως εκπαιδευόμενος στρατιώτης στον πόλεμο κατά της Αγγλίας το 1812. Στη συνέχεια έλαβε βαθμό ανθυπασπιστή αξιωματικού, και το 1817, αποφάσισε να σπουδάσει στο Πανεπιστήμιο του Burlington. Μετά από δύο χρόνια μία πυρκαγιά κατέστρεψε την σχολή του και όλα του τα υπάρχοντα. Παράλληλα, την περίοδο αυτή είχε αρχίσει να εμπνέεται από το έργο του Λόρδου Βύρωνος, και στη συνέχεια από τον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων, και μετατράπηκε σε φλογερό φιλέλληνα, όπως χιλιάδες νέοι σε όλη την Ευρώπη και την Αμερική. Έτσι αποφασίζει να έρθει σε επαφή με το Φιλελληνικό κομιτάτο της Βοστώνης και να ζητήσει τη βοήθειά του για να καταταγεί εθελοντής στον ελληνικό στρατό. Το κομιτάτο είδε στον Miller «Έναν άνθρωπο με σιδερένια υγεία, μ’ ένα καλλιεργημένο πνεύμα και με απόλυτη γνώση της πολεμικής τακτικής», όπως αναφέρει και η εφημερίδα Boston Telegraph στις 9 Σεπτεμβρίου 1824, και τον στήριξε, καλύπτοντας του τα έξοδα για το ταξίδι του και διασφαλίζοντάς του ένα μικρό μηνιαίο ποσό για τη διαβίωσή του στην Ελλάδα.
Έτσι φεύγει από την Αμερική τον Αύγουστο του 1824, και φθάνει στην Ελλάδα μέσω Μάλτας. Στην Μάλτα παρέμεινε για δύο μήνες. Εκεί, όπως αναφέρει ο Χρήστος Λάζος, γνώρισε τον αιδεσιμότατο Samuel Wilson (Άγγλο ιερωμένο) και τον αμερικανικής καταγωγής αιδεσιμότατο Daniel Temple. Ο Daniel Temple πήγε στη Μάλτα τον Φεβρουάριο του 1822, και είχε φέρει μαζί του με μία ελληνική τυπογραφική μηχανή που του είχε προσφέρει ένας Αμερικανός από που βρισκόταν στο Παρίσι, ο S. Wilder, ο τότε επικεφαλής του αμερικανικού τύπου στην Αγγλική Αποστολή. Με την μηχανή αυτή ο Daniel Temple τύπωσε πολλά φυλλάδια με θρησκευτικό και προπαγανδιστικό περιεχόμενο υπέρ των Ελλήνων, στα ελληνικά. Όταν ο Miller αναχώρησε από την Μάλτα για την Ελλάδα, πήρε μαζί του χιλιάδες τυπωμένα φυλλάδια για να τα διακινήσει στην Ελλάδα. Μάλιστα διατυπώνει σε επιστολή του την χαρά που του προκάλεσε το γεγονός ότι τα φυλλάδια αυτά γινόντουσαν ανάρπαστα μεταξύ των Ελλήνων, οι οποίοι τα διάβαζαν με μεγάλο ενδιαφέρον.
Στη συνέχεια από την Μάλτα έφθασε στην Ζάκυνθο, και στις 26 Νοεμβρίου 1824 του ιδίου έτους, αποβιβάζεται στο Μεσολόγγι, και παρουσιάζεται στον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, στον οποίο παρέδωσε τις συστατικές επιστολές που είχε λάβει από το φιλελληνικό Κομιτάτο της Βοστώνης. Εκεί έχει την τύχη να συναντήσει τον συμπατριώτη του George Jarvis, με τον οποίο αναπτύσσει αμέσως μία στενή φιλία. Από τα ημερολόγια και την αλληλογραφία τους προκύπτει ο σεβασμός και ο θαυμασμός που έτρεφε ο ένας για τον άλλο. Μάλιστα ο Jarvis παραδίδει μαθήματα Ελληνικών στον Miller και τον βοηθά να εγκλιματισθεί στην ελληνική πραγματικότητα. Ο Miller είδε στον Jarvis «έναν άνθρωπο με αρχές και γενναίο σαν λιοντάρι».
Ο Miller ήταν ένας αγνός και ανιδιοτελής φιλέλληνας. Δεν ζήτησε ποτέ χρήματα από την Ελληνική διοίκηση. Μάλιστα δυσφορούσε όταν έβλεπε άλλους να ζητούν χρήματα και μισθούς, ενώ όλοι ήξεραν ότι δεν υπήρχαν πόροι.
Κατά την παρουσία του στην Ελλάδα, γράφει συχνά επιστολές στις ΗΠΑ στις οποίες προβάλει τον αγώνα των Ελλήνων, τις στερήσεις τους και τις ανάγκες τους. Μέσα σε όλα ζητά από τα κομιτάτα να ενημερώσουν τους Αμερικανούς εθελοντές που ήθελαν να έρθουν στην Ελλάδα, ότι έπρεπε να έχουν μαζί τους χρήματα (τουλάχιστον 200 δολάρια τον χρόνο) και πλήρη οπλισμό. Οι επιστολές του γίνονται περιζήτητες και δημοσιεύονται συνέχεια στον Αμερικανικό τύπο.
Ο Miller έμαθε γρήγορα Ελληνικά, φόρεσε Ελληνική φορεσιά (μάλιστα ξύριζε το κεφάλι του όπως οι Σουλιώτες) και αγαπήθηκε ιδιαίτερα από τους Έλληνες. Ξεκίνησε με βαθμό λοχαγού και μέσα σε δύο χρόνια έφθασε στον βαθμό του συνταγματάρχη. Το 1824 ήταν παρών στη Συνέλευση της Δυτικής Ελλάδας στο Αιτωλικό.
Ο άλλος μεγάλος Αμερικανός φιλέλληνας ο στρατιωτικός γιατρός Samuel Howe αναφέρεται στο ημερολόγιό του στην εμφάνιση του φίλου του όταν επέστρεψε από το Συνέδριο στο Αιτωλικό.
«Τον λοχαγό Miller τον γνωρίζετε. Εξακολουθεί να είναι ο ίδιος γενναιόψυχος ανήρ. Είναι αυστηρού, ακεραίου χαρακτήρος και είναι ψυχή τε και σώματι αφοσιωμένος εις την υπόθεσιν της ελευθερίας. Θα γελάσετε αν τον ιδείτε. Έχει ξυρίσει την κεφαλήν του, φορεί την ελληνικήν φλοκάταν, με τα πιστόλια δε εις το σελάχι, το γιαταγάνι και το καριοφύλι επ’ ώμων αποτελεί περιεργοτάτην φυσιογνωμίαν. Υπηρετεί ως λοχαγός, μέλλει δε μεγάλως να εξυπηρετήσει τον αγώνα».
Ακολουθεί ένα απόσπασμα από μία χαρακτηριστική επιστολή του Miller, στην οποία περιγράφει και τις δικές του εντυπώσεις από την Ελλάδα.
«Μεσολόγγι, 5 Ιανουάριου 1823
Αγαπητέ φίλε. Διέσχισα τον ωκεανό και βρίσκομαι στην Ελλάδα, τη χώρα που είναι τόσο περίφημη για την κλασική της ιστορία, τη γενναιότητα των πολεμιστών της και την αγάπη που έχουν για την ελευθερία.
Μολονότι ήμουν αποφασισμένος πριν ακόμα ξεκινήσω για δω και ήμουν έτοιμος για όλα, δεν μπορώ να μην πω ότι, σ’ ένα ορισμένο σημείο, απογοητεύτηκα.
Περίμενα να βρω τουλάχιστον συντάγματα σχηματισμένα, χωρίς να είμαι υποχρεωμένος να βρίσκω μόνος μου το ψωμί μου. Αλλά δεν είναι τέτοια η περίπτωση. Σχετικά με την τακτική, οι Έλληνες μοιάζουν πολύ με τους δικούς μας Ινδιάνους. Ο κάθε καπετάνιος βρίσκει όσους άνδρες μπορεί να συνηγορήσει με λίγα λεφτά και τους οδηγεί κατά του εχθρού. Όταν τελειώνει η μάχη οι καπετάνιοι παρουσιάζουν τους διάφορους λογαριασμούς τους στην κυβέρνηση και παίρνουν υποσχέσεις πληρωμής. Αυτή η κατάσταση, μολονότι διαψεύδει λίγο τις ελπίδες μου, δεν είναι εναντίον των Ελλήνων. Δεν μπορούμε να έχουμε την απαίτηση ότι, ακόμα και στην Αμερική, τα στρατεύματα θα μπορούσαν να πληρωθούν και να ντυθούν αν δεν υπήρχαν χρήματα για να πληρωθούν και να ντυθούν. Η αλήθεια είναι αυτή: υπάρχουν ελάχιστα χρήματα στην Ελλάδα. Το Αγγλικό δάνειο και όσα έστειλε η Αμερική είναι οι μόνοι χρηματικοί πόροι στους οποίους μπορεί να βασίζεται η Κυβέρνηση για να δραστηριοποιήσει τις ενέργειές της. Κατά συνέπεια είναι πολύ σωστό να ξοδεύουν όσο λιγότερα μπορούν. Όπως του το ζήτησα, ο Συν/ρχης Jarvis έδωσε μια γενική αναφορά της κατάστασης, όπως ήταν και όπως είναι, στην Ελλάδα. Φαίνεται να έχει πολύ μεγάλη επιρροή στα ελληνικά πράγματα. Πιστεύω πως είναι πολύ εντάξει άνθρωπος και θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που βρέθηκα μαζί του. Δυσαρεστήθηκα τόσο πολύ με τη στάση των Φράγκων πού ενοχλούν συνεχώς την κυβέρνηση ζητώντας χρήματα ώστε δεν παρουσίασα, καμία αίτηση σ’ αυτήν αλλά έδειξα μόνο τα συστατικά μου γράμματα στον κυβερνήτη Μαυροκορδάτο.
Είμαι σίγουρος πως η ομορφιά, η ταπεινοφροσύνη, η απλότητα και η αρετή των γυναικών δεν έχουν προηγούμενο σε κανένα μέρος του κόσμου. Τα βουνά τώρα είναι σκεπασμένα από χιόνι. Αλλά οι κοιλάδες και οι πεδιάδες είναι πράσινες από χόρτο. Οι Έλληνες δεν έχουν κάρα ή αμάξια. Όπως και οι Τούρκοι κουβαλάνε όλα τα φορτία τους με άλογα, γαϊδούρια και μουλάρια. Οι πεδιάδες της Δυτικής Ελλάδας που είδα είναι γόνιμες. Το κρασί καλής ποιότητας. Κάνει μόνο δεκαέξι σεντς το γαλόνι. Αν η χώρα πετύχει την ελευθερία της, πράγμα για το οποίο δεν έχω καμιά αμφιβολία, θα μπορέσουν ν′ ανοιχτούν πολύ ωφέλιμες εμπορικές σχέσεις ανάμεσα στην Ελλάδα και την Αμερική.
Ελπίζω αγαπητέ Κύριε πως, αν οι Τούρκοι δεν επέμβουν, θα έχω την ευχαρίστηση να λάβω γράμμα σας το συντομότερο. Μην ξεχνάτε πως είμαι παλιός στρατιώτης και συνεπώς έχω κάποιο δικαίωμα ν’ απαιτώ αυτή τη χάρη.
Μαθαίνω αρκετά γρήγορα τη γλώσσα της χώρας. Οι Έλληνες μιλάνε πολύ για τον κ. Ουέμπστερ (Σημείωση ΕΕΦ: Αναφέρεται στον Αμερικανό Γερουσιαστή Daniel Webster, είχε απευθύνει φλογερό λόγο υπέρ των Ελλήνων στο Κογκρέσο των ΗΠΑ).
Σας παρακαλώ, αγαπητέ Κύριε, να δώσετε τους χαιρετισμούς μου στους φίλους μου στην Αμερική και πιστέψτε πως δια τελώ πιστά υμέτερος J. P. Miller»
Σε άλλη επιστολή του προς το Φιλελληνικό κομιτάτο της Βοστώνης αναφέρει ότι σχεδίαζαν με τον Jarvis μία επιχείρηση για την απελευθέρωση της Ναυπάκτου.
Στη συνέχεια ο Miller γνώρισε τον άλλο μεγάλο Φιλέλληνα, τον Samuel Howe. Από τα γραπτά και των δύο προκύπτει ότι έγιναν στενοί φίλοι. Μάλιστα οι τρείς αυτοί φλογεροί Φιλέλληνες απετέλεσαν μία εμβληματική τριάδα με παρουσία σε όλες σχεδόν τις πολεμικές επιχειρήσεις των Ελλήνων στην ξηρά και στην θάλασσα.
Μάλιστα, όπως αναφέρει ο Samuel Howe, ο Miller αψηφά κινδύνους, κακουχίες, στερήσεις, και είναι αφοσιωμένος στην Ελληνική Επανάσταση, και μάλιστα προσφέρει τις υπηρεσίες του με ταπεινότητα, χωρίς να διεκδικεί τιμές, με υπομονή και πίστη. Τόσο ο Μίλλερ, όρο και ο Jarvis και ο Samuel Howe, υπερασπιζόντουσαν τους Έλληνες με κάθε ευκαιρία, ακόμη και όταν αυτοί δεχόντουσαν κατηγορίες.
Για παράδειγμα, ο Miller αναφέρεται σε γραπτά του για τις εντυπώσεις από το Συνέδριο της Δυτικής Ελλάδας στο Αιτωλικό με τα ακόλουθα λόγια:
«Ήμουν εκεί και είδα εκατό Έλληνες να συζητούν για δέκα μέρες τα προβλήματά τους χωρίς το παραμικρό βίαιο ξέσπασμα. Πού αλλού θα μπορούσε να συναντήσει κανείς δυο χιλιάδες στρατιώτες που να μην είναι κανείς μεθυσμένος; Δεν έχω δει ούτε έναν μεθυσμένο στον τόπο αυτόν ... Η ομορφιά, η σεμνότητα, η απλότητα και η ευπρέπεια των γυναικών εδώ δεν πιστεύω να υπάρχει σε κανένα άλλο μέρος της γης».
Ο Μίλλερ βρισκόταν στο Μεσολόγγι κατά την διάρκεια της τελευταίας πολιορκίας του από δέκα χιλιάδες Τούρκους. Χειριζόταν ένα τηλεβόλο με μεγάλη επιτυχία μάλιστα, αφού σύμφωνα με τον Samuel Howe «την πρώτη του ομοβροντία την έκανε επιτυχώς: τέσσερις νεκροί αντίπαλοι ήταν το τίμημα». Ο Miller αναφέρθηκε στα γραπτά του στην ηρωική αντίσταση των Ελλήνων στο Μεσολόγγι. Επί δεκαπέντε μέρες αντιστεκόταν και ο ίδιος, και στο τέλος κατάφερε να διαφύγει τον κλοιό των πολιορκητών και τελικά φαίνεται πως απέδρασε λίγες μόλις ημέρες πριν την Έξοδο. Με το θέμα αυτό θα ασχοληθούμε παρακάτω.
Σε άλλη επιστολή της 14 Ιανουαρίου 1825, αποσπάσματα της οποίας ακολουθούν, ο Miller παρουσιάζει στο Φιλελληνικό Κομιτάτο της Βοστώνης την κατάσταση και τις εντυπώσεις του από την παραμονή του στην Ελλάδα:
«Μεσολόγγι, 14 Ιανουαρίου 1825
… οι Έλληνες θα ελευθερωθούν. Οι λόγοι για τους οποίους το πιστεύω είναι οι παρακάτω: Παρόλη τη δυστυχία που υπάρχει (και είμαι σίγουρος πως μεγαλύτερη δεν υπήρξε ποτέ σ’ άλλη χώρα) κυριαρχεί γενικά η ιδέα πως όχι μόνο οι άνδρες αλλά και οι γυναίκες και τα παιδιά, θα προτιμούσαν να πεθάνουν παρά να υποδουλωθούν ξανά στους Τούρκους. Αν ο εχθρός βρισκόταν μακριά, δεν θα έπαιρνα στα σοβαρά τέτοιες δηλώσεις, αλλά επειδή βρίσκεται μόνο σε απόσταση είκοσι μιλίων, δείχνουν καθαρά την απόφαση των Ελλήνων. …
… η τάξη και η νομιμότητα με την οποία πραγματοποιήθηκε το Συνέδριο των διαφόρων επαρχιών της Δυτικής Ελλάδας στο Ανατολικό, στις 16 Δεκεμβρίου 1824. Ήμουνα παρών στο Συνέδριο. Το αποτελούσαν οι σημαντικότεροι κάτοικοι και προεστοί των διαφόρων περιοχών και συνεδρίαζε δέκα μέρες, στη διάρκεια των οποίων όλες οι υποθέσεις της Δυτικής Ελλάδας διευθετήθηκαν φιλικά μολονότι οι αξιωματικοί και οι στρατιώτες που υπερασπίζονταν τη χώρα τους τελευταίους έξι μήνες δεν είχαν πάρει ούτε μισθούς, ούτε ρούχα, ούτε συσσίτιο. Υπήρχαν δύο χιλιάδες στρατιώτες στην πόλη, που είχαν φτάσει με τους αρχηγούς τους. Ωστόσο, δεν έγιναν ούτε τσακωμοί, ούτε φασαρίες, ενώ η Γερουσία, με την τάξη και την ευρυθμία της, θα ήταν αντάξια οποιοσδήποτε χώρας. Όταν βλέπω εκατό άνδρες - τους Περισσότερους οπλισμένους - να συζητάν ψύχραιμα για τις υποθέσεις της πατρίδας τους δέκα μέρες, χωρίς να διαφωνούν, ενώ θα είχαν κάθε λόγο να παραπονιούνται, συμπεραίνω αμέσως πως είναι ικανοί να καταφέρουν πολλά. Ο Μαυροκορδάτος είναι αναμφισβήτητα ο πρώτος Έλληνας και για το ταλέντο του και για την επιρροή του. Υπερασπίστηκε την επαρχία του ολόκληρο τον περσινό χρόνο χωρίς έναν παρά και όμως οι αξιωματικοί του του είναι πιστοί, μολονότι τους ταΐζει μόνο ελπίδες.
... Ελπίζω πως με την ευλογία του Θεού θα μπορέσω να βοηθήσω τους Έλληνες. Αυτή η ελπίδα με παρηγορεί μέσα στην τόση γενική δυστυχία που με περιβάλλει. …
… Χαιρετίστε εκ μέρους μου τους φίλους της Ελλάδας στην Αμερική. Πείτε τους πως καθημερινά βλέπω τέτοια δυστυχία, που δεν περιγράφεται. Γυναίκες και παιδιά δραπετεύουν απ’ τα χέρια των Τούρκων, χωρίς ένα ρούχο να σκεπαστούν ή ένα κομμάτι ψωμί να φάνε. Αν υπήρχε κάποια χώρα που να χρειαζόταν τη φιλανθρωπία του Χριστιανικού κόσμου, αυτή πρέπει να είναι η Ελλάδα.».
Όπως αναφέραμε παραπάνω, οι επιστολές αυτές, εκτός από ιστορικές πηγές, υπηρέτησαν έναν άλλο σημαντικό στόχο. Αυτόν της ενημέρωσης και της επιρροής της Αμερικανικής κοινής γνώμης, και της καλλιέργειας του Φιλελληνικού ρεύματος στις ΗΠΑ. Ήταν μάλιστα ο καταλύτης για την συλλογή πόρων και τη διενέργεια εράνων υπέρ των Ελλήνων.
Αξίζει όμως να αναφέρουμε και μία άλλη πτυχή της δράσης του Miller στην Ελλάδα. Τον Μάρτιο του 1825 έφθασε ο αιδεσιμότατος Samuel Wilson, και ο Miller τον συνόδευσε στην περιοδεία του στην Ελλάδα. Κατά την περιοδεία αυτή, ο Miller είχε την ευκαιρία να διανείμει τα φυλλάδια που είχαν τυπωθεί στην Μάλτα, και είναι χαρακτηριστικό ότι διαπίστωσε τη δίψα που είχαν οι Έλληνες για μόρφωση. Γράφει γι’ αυτό σχετικά ο Miller:
«...οι Έλληνες σε ειρήνη ή σε πόλεμο διψούν για τη μάθηση κι εκστασιάζονται στη θέα κάποιου φυλλαδίου ή μιας Βίβλου και είναι ικανοί να δώσουν σωστή μάχη για την απόκτηση μιας τέτοιας φυλλάδας που τόσο χαρακτηριστικά την αποκαλούν Φτερό. Πολλές φορές στο στρατόπεδο μου έτυχε να δω στρατιώτες μαζεμένους γύρω από ένα συνάδελφό τους να τον ακούν αμίλητοι να διαβάζει κάποιο κείμενο». Έχει όμως ενδιαφέρον και ο τρόπος με τον οποίο περιγράφει τους Έλληνες: «Οι χωρικοί είναι σεμνοί και τίμιοι, οι έμποροι ψεύτες, πονηροί, ραδιούργοι, οι στρατιώτες γενναίοι, καρτερικοί, απόλυτα δοσμένοι στην ιδέα της ελευθερίας... οι Ελληνίδες σεμνές, ηθικές, ωραίες. … ’Εζησα σαν ένας Έλληνας με τους Έλληνες, είμαι έτοιμος να υποφέρω για την ιδέα της θρησκείας και της ελευθερίας. Μπορείτε να με πείτε σταυροφόρο ή ό,τι άλλο σας κάνει κέφι, μα εγώ δεν ζω παρά για να δω την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας».
Ο Miller ακολούθησε τον Jarvis σε μία σειρά επιχειρήσεων στην Στερεά Ελλάδα και μετά στην Πελοπόννησο, και στο τέλος κατέληξε στο Ναύπλιο. Εκεί όπως αναφέραμε συνάντησε τον Samuel Howe. Εν τω μεταξύ ο Ιμπραήμ Πασάς είχε καταλάβει την Τριπολιτσά και είχε ξεκινήσει μία εκστρατεία για να καταλάβει το Άργος και το Ναύπλιο. Ο Miller εντάσσεται μαζί με άλλους φιλέλληνες στις δυνάμεις του Δημητρίου Υψηλάντη και μεταβαίνουν στους Μύλους για να αντιμετωπίσουν τον Ιμπραήμ.
Οι ελληνικές δυνάμεις λαμβάνουν θέσεις μάχης. Η μονάδα του Miller, στην οποία συμμετέχουν πολλοί φιλέλληνες, οχυρώνεται στο τοίχο ενός αγροκτήματος. Εκεί τους συναντούν πολυάριθμές ομάδες Τουρκο-Αιγυπτίων στις 13 Ιουνίου 1825, και ξεκινά μία από τις σημαντικές μάχες του ελληνικού απελευθερωτικού αγώνα. Η μάχη των Μύλων, στην οποία διακρίθηκαν δύο μεγάλοι Έλληνες αγωνιστές. Ο Δημήτριος Υψηλάντης και ο Ιωάννης Μακρυγιάννης. Ο Miller και οι φιλέλληνες, παρά το ότι περικυκλώθηκαν, κράτησαν τις θέσεις τους και πολέμησαν γενναία, ακόμη και σώμα με σώμα. Και ενώ η κατάστασή τους ήταν δεινή, επενέβη ο Στρατηγός Μακρυγιάννης με τους λίγους άνδρες τους, οι οποίοι κτύπησαν από μία πλευρά με ταχύτητα, δύναμη και κραυγές το εχθρό. Οι Τούρκοι κυριεύθηκαν από πανικό και άρχισαν να υποχωρούν. Η μάχη των Μύλων ολοκληρώθηκε με νίκη των ελληνικών δυνάμεων και υποχώρηση του στρατού του Ιμπραήμ στην Τριπολιτσά. Όπως πιστοποιούν πολλές πηγές (Howe, Gordon, Humphrey), ο Miller πολέμησε με υποδειγματική ανδρεία.
Λίγο αργότερα, το καλοκαίρι του 1825, ο Miller αρρώστησε βαριά από ελονοσία. Ευτυχώς ο Samuel Howe ήταν στο πλευρό του και τον θεράπευσε. Επειδή όμως ο οργανισμός του είχε ασθενήσει πολύ, τον πήρε μαζί του στο πλοίο στο οποίο υπηρετούσε ως στρατιωτικός ιατρός, επικεφαλής ιατρός του στόλου. Στον στόλο αυτό είχε ανατεθεί μία αποστολή στη Γραμβούσα της Κρήτης, που την εποχή εκείνη είχε επαναστατήσει και καταληφθεί από Κρήτες επαναστάτες με αρχηγό το Δημήτριο Καλλέργη. Κατά την εκστρατεία αυτή ο Miller ασχολήθηκε ως μαθητευόμενος βοηθός του Samuel επί δύο μήνες με την περιποίηση και θεραπεία τραυματιών.
Μετά από την εκστρατεία αυτή, ο Miller έγραψε στις 5 Οκτωβρίου 1825 σε συγγενή του στις ΗΠΑ μία επιστολή, στην οποία μεταξύ άλλων αναφέρει τα εξής: «...θέλω να βοηθώ στην ανεξαρτητοποίηση και την αναγέννηση αυτής της χώρας... Αν κι έχω περάσει εδώ ώρες και στιγμές αληθινά σκληρές, ωστόσο ευλογώ τον Ύψιστο, που έβαλε μέσα στην καρδιά μου την επιθυμία να έρθω στην Ελλάδα κι είμαι έτοιμος και πρόθυμος, αν αυτή είναι η θέλησή του, να πεθάνω για Χάρη της».
Όπως αναφέραμε παραπάνω, ο Miller έλαβε μέρος και σε άλλη μία σημαντική στιγμή του αγώνα των Ελλήνων, στο Μεσολόγγι. Συμμετείχε στις επιχειρήσεις για την υπεράσπιση της πόλης και αγωνίσθηκε γενναία μέχρι το τέλος. Από ό,τι φαίνεται κατάφερε να φύγει από το Μεσολόγγι λίγο πριν την τελική έξοδο. Τα στοιχεία που προκύπτουν από διάφορες πηγές συνηγορούν στο ότι έφυγε ξαφνικά από την πόλη και απροετοίμαστα, και ότι είχε ιδιαίτερα σαφή και πλήρη εικόνα όσων έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια της Εξόδου.
Πράγματι σε επιστολή του της 3 Μαΐου 1826 στον Edward Everett, τον μεγάλο Αμερικανό Φιλέλληνα και πρόεδρο του Φιλελληνικού κομιτάτου της Βοστώνης, περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια όσα διαμείφθηκαν κατά τη διάρκεια της Εξόδου.
«… Μετ’ανεκφράστου συγκινήσεως, επιχειρώ διά της παρούσης να κάμω την εξιστόρησιν της πτώσεως του Μεσολογγίου, και της σπαρακτικής καταστάσεως της δύσμοιρου Ελλάδος. Το Μεσολόγγιον έπεσεν εις χείρας των Τούρκων, προ οκτώ ημερών, μετά ηρωικήν υπεράσπισιν ένδεκα μηνών και ημίσεως. ‘Οταγ λάβωμεν υπ’όψιν τα μέσα της υπερασπίσεως και τον κατακλύζοντα χείμαρρον των εχθρών οι οποίοι περιέζωσαν την πάλιν κατά ξηράν και κατά θάλασσαν, δεν δύναται να υπάρξη αμφιβολία ότι ομοίαν αντοχήν δεν έχει να δει η ιστορία ούτε εις τους παλαιούς ούτε εις τους νεωτέρους χρόνους. Αι λεπτομέρειαι της πτώσεως της αρκούν να φέρουν δάκρυα και εις τους πλέον αναίσθητους και πεπωρωμένους και θα εξεγείρουν εις δράσιν τον Χριστιανικόν Κόσμον, εάν πράγματι δύναται να λεχθή ότι υπάρχει τοιοϋτος. Συγγνώμην, αγαπητέ κύριε, η αγωνία εις ην ευρίσκεται ο νους μου υπαγορεύουν την εκφράσιν αυτήν διότι, τις ποτέ ήθελε πιστεύει, ότι, εν τοιούτω αιώνι, υπαρχόντων Χριστιανών, οι άπιστοι θα είχον την ελευθερίαν να κατακρεουργήσουν ένα ολόκληρον πληθυσμόν. Το Μεσολόγγιον είχε πλέον των οκτώ χιλιάδων κατοίκων, κατά την εποχήν της παραδόσεως, ή μάλλον της καταστροφής. Μόνον τρισχίλιοι εξ αυτών ήσαν ικανοί να φέρουν όπλα οι επίλοιποι ήσαν γυναίκες και παιδία. Είχομεν περιέλθει εις την εσχάτην απελπισίαν ελλείψει τροφίμων, έχοντες ήδη μεταχειρισθή προς τροφήν όλους τους ημιόνους και τους ίππους, οι οποίοι ευρίσκοντο εκεί, οπόταν η κατήφεια των κατοίκων έδωσε τόπον εις την χαράν διά της αφίξεως του Ελληνικού στόλου. Αλλά φευ! Ο ανδρείος Μιαούλης εύρε την Τουρκικήν δύναμιν πολύ μεγάλην διά την μικρά του ναυτικήν μοίραν μετά τρεις απόπειρας του να διασπάση τον Τουρκικόν στόλον, υποστάς ικανός απώλειας, υπεχώρησεν. Οι κάτοικοι του Μεσολογγίου αφέθησαν εις την τελεύταγαν απόγνωσιν. Εγνώριζαν την σκληράν τύχην εκείνων οι οποίοι συνελήφθησαν εις Αιτωλικόν, και οποία τερατουργήματα διέπραττον οι Άραβες, εάν η πόλις παρεδίδετο. Έλαβον την φρικώδη, αλλά ηρωικήν απόφασιν να ανατινάξουν εις τον αέρα τας συζύγους, τας θυγατέρας και τους υιούς των. Την ονομάζω ηρωικήν, διότι αι ίδιοι αί γυναίκες το εζήτησαν και δεν υπήρχε τρόπος του να εμποδισθώσιν οι Άραβες από του να διαπράξουν κακοηθείας επί των γυναικών και των παίδων, εάν ποτέ τους είχαν εις την διάθεσίν των. Συνήχθησαν λοιπόν όλοι εις το παλαιόν Τουρκικόν Σαράι. Οι σύζυγοι και οι αδελφοί, αφού ουνεσσώρευσαν την πυρίτιδα, ησπάσθησαν αυτάς διά τελευταίαν φοράν, κατόπιν δε δίδοντες εις αυτάς τα σπίρτα, τας άφησαν να βάλουν πυρ εις την πυρίτιδα. Οι άνδρες μετά τούτο προητοιμάσθηκαν να περάσουν το Τουρκικόν στρατόπεδον με το ξίφος ανά χείρας. Και από τρεις χιλιάδες, μόνον χίλιοι λέγεται ότι διεσώθησαν.
Οποία ανεκλάλητος θλίψις επικρατεί εδώ. Γυναίκες κτυπώσαι τα στήθη τωγ, και ερωτώσαι κάθε Φράγκον τον οποίον απαντούν «αν όλος ο Χριστιανικός κόσμος τους εγκατέλειψε». Πρέπει να τελειώσω την βιαστικήν αυτήν κακογραφίαν διότι η καρδία μου εκχειλίζει εις τόσον βαθμόν ώστε αδυνατώ να γράψω περισσότερα. Έχασα όλον μου τον Ευρωπαϊκόν ιματισμόν εν Μεσολογγίω. Αλλ’ αυτό δεν είναι τίποτε. Εάν έχω την ευτυχίαν να διαφύγω, θα μεταβώ εις Σμύρνην.
Τας προσρήσεις μου εις την κυρίαν Έβερετ, χαίρω ότι δεν είναι αυτής ή τύχη των περικαλλών, αλλά δύσμοιρων θυγατέρων της Ελλάδος.».
Άλλη πρωτογενής πηγή είναι το ημερολόγιο που κρατούσε ο Μίλλερ μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα, την περίοδο που διαχειριζόταν την διανομή της βοήθειας που έφθανε στην Ελλάδα από τις ΗΠΑ. Στις 28 Μαΐου 1827 αναφέρεται σε αυτό στις συνθήκες κάτω από τις οποίες έφυγε από την Ελλάδα ένα χρόνο πριν και γράφει συγκεκριμένα ότι δεν είχε “χρήματα, ρούχα και διαβατήριο, είχα απωλέσει τα δύο τελευταία στην πτώση του Μεσολογγίου, στου οποίου την υπεράσπιση είχα λάβει μέρος”.
Πολλοί ιστορικοί έχουν ασχοληθεί με το θέμα και έχουν εκφράσει απόψεις για το εάν συμμετείχε ο Miller στην Έξοδο ή όχι. Ακόμη όμως και όσοι παίρνουν θέση ότι δεν ήταν στην Έξοδο (Χρήστος Λάζος, Θάνος Βαγενάς, Ευρυδίκη Δημητρακοπούλου), δεν ισχυρίζονται ότι δεν ήταν στο Μεσολόγγι και ότι δεν υπερασπίσθηκε την πόλη κατά την τελευταία και μοιραία πολιορκία. Το πιο πιθανό είναι ότι αυτός συμμετείχε κατά τη διάρκεια της πολιορκίας μέχρι τις τελευταίες ημέρες και ότι του δόθηκε μία απρόσμενη ευκαιρία να αποχωρήσει ξαφνικά και απροσδόκητα λίγο πριν την Έξοδο. Πιθανώς μάλιστα να ήταν κοντά στο Μεσολόγγι όταν έλαβε χώρα η Έξοδος, και να βρέθηκε με όσους επέζησαν αμέσως μετά.
Το βασικό επιχείρημα όσων ισχυρίζονται ότι δεν ήταν στο Μεσολόγγι, είναι ότι μπορεί να είχε αφήσει εκεί τα ευρωπαϊκά του ρούχα πριν φύγει στην Κρήτη. Αυτό δύσκολα γίνεται πιστευτό όμως, διότι ακόμη και εάν ήταν έτσι, δεν θα είχε αφήσει εκεί ποτέ το διαβατήριό του, το οποίο του ήταν απαραίτητο ακόμη και στην Ελλάδα.
Εν τέλει ο Miller κατάφερε να φθάσει στην Σμύρνη, και από εκεί ταξίδευσε για την Αμερική στην οποία έφθασε τον Νοέμβριο του 1826. Κατά τη διάρκεια της παρουσίας του στις ΗΠΑ, συνεργάσθηκε με τα Φιλελληνικά Κομιτάτα, συνέγραψε και δημοσίευσε πολλά άρθρα, με στόχο και πάλι να συγκινήσει την κοινή γνώμη και να στηρίξει τους εράνους υπέρ των Ελλήνων.
Ο Miller επανήλθε στην Ελλάδα λίγο αργότερα, τον Μάρτιο 1827, απεσταλμένος του του Φιλελληνικού Κομιτάτου της Νέας Υόρκης, με μία νέα και διαφορετική αυτήν την φορά αποστολή, που είχε έναν ανθρωπιστικό χαρακτήρα. Τη διανομή της Αμερικανικής βοήθειας που εστάλη στο νεοσύστατο Ελληνικό κράτος.
Οι ΗΠΑ απέστειλαν συνολικά 8 πλοία με βοήθεια προς τους Έλληνες. Το πρώτο ήταν το «Six brothers» που ξεκίνησε από τη Νέα Υόρκη στις 13 Μαρτίου 1827, και το τελευταίο το «Suffolκ» που ξεκίνησε από τη Βοστώνη στις 13 Σεπτεμβρίου 1828.
Το τέλος 1828, όταν η διανομή της ανθρωπιστικής βοήθειας ολοκληρώθηκε και αφού διαπίστωσε ότι η Ελλάδα είχε πλέον συστήσει ελεύθερο κράτος, θεώρησε ότι η αποστολή του είχε πλέον ολοκληρωθεί, και αποφάσισε να επιστρέψει οριστικά στις ΗΠΑ. Το ταξίδι αυτό συνδέεται με ένα ιδιαίτερα συγκινητικό περιστατικό. Λίγο πριν φύγει ο Miller συναντά τρία ορφανά Ελληνόπουλα, δύο αγόρια και ένα κορίτσι. Η κατάσταση των παιδιών αυτών που δεν τους είχε απομείνει πλέον κανένας συγγενής, συγκινούν τον Miller, και έναν άλλο Αμερικανό Φιλέλληνα τον ιατρό John Denison Russ (επισυνάπτεται βιογραφία του στο τέλος του άρθρου). Και οι δύο τους αποφασίζουν να υιοθετήσουν τα παιδιά αυτά. Ο Miller υιοθετεί τον νεότερο από αυτούς, τον Λουκά Μιλτιάδη και ο Russ το αγόρι και το κορίτσι. Για τα δύο αυτά παιδιά δεν έχουν προκύψει ακόμη στοιχεία από την έρευνα για την πορεία τους.
Ο καθηγητής Ιάκωβος Μιχαηλίδης, έχει πραγματοποιήσει πρόσφατα μία ενδελεχή μελέτη για όλα τα παιδιά που υιοθετήθηκαν την περίοδο αυτή από Αμερικανούς στις ΗΠΑ.
Ενώ δεν είναι γνωστό τι απέγιναν τα δύο παιδιά που υιοθέτησε ο Russ, ο μικρός Λουκάς Μιλτιάδης (πλέον Miller), εξελίχθηκε σε επιτυχημένο επιχειρηματία στις ΗΠΑ, ιδιαίτερα δημοφιλή στην Πολιτεία του Wisconsin, και εξελέγη μέλος του Κογκρέσου των ΗΠΑ. Ήταν ο πρώτος Ελληνοαμερικανός πολιτικός στις ΗΠΑ.
Ο Jonathan Peckham Miller είχε στη συνέχεια στις ΗΠΑ μία ιδιαίτερα λαμπρή σταδιοδρομία, και παρέμεινε σαν προσωπικότητα συνεπής στην ιδεολογία του και με τα αγνά αισθήματα που έτρεφε ως Φιλέλληνας. Μόλις επέστρεψε στις ΗΠΑ, γράφθηκε στη Νομική Σχολή. Το 1831 έγινε δεκτός στον δικηγορικό σύλλογο του Berlin στο Vermont.
Ο Miller ασχολήθηκε στη συνέχεια και με την πολιτική. Ήταν ασυμβίβαστος υπερασπιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των δικαιωμάτων των γυναικών και της κατάργησης της δουλείας. Για τον σκοπό αυτό κατέθεσε μάλιστα πολλές προτάσεις ψηφισμάτων στην Βουλή της Πολιτείας του. Το 1840 έλαβε μέρος στην Διεθνή διάσκεψη για την κατάργηση της δουλείας στο Λονδίνο. Χάρη στη δράση του, το Vermont ήταν η πρώτη Πολιτεία των ΗΠΑ που κατήργησε την δουλεία.
Ο Jonathan Peckham Miller είχε αγοράσει στην Ελλάδα ένα από τα σπαθιά του Λόρδου Βύρωνος, το οποίο είχε χαθεί. Η κόρη του, Keith Miller, ταξίδευσε στην Ελλάδα το 1853 και τελικά κατάφερε να εντοπίσει το σπαθί και να επιστρέψει μαζί του στις ΗΠΑ. Το σπαθί αυτό βρίσκεται σήμερα στο Vermont Historical Society.
Η Ελλάδα, ο Ελληνισμός, ο Φιλελληνισμός, αλλά και όλη η ανθρωπότητα οφείλουν πολλά στον μεγάλο αυτόν αγωνιστή της Ελευθερίας τον Jonathan Peckham Miller.
Βιβλιογραφία – Πηγές
- Άννινος Μπάμπης, Οι φιλέλληνες του 1821, Αθήναι, 1967.
- Απόστολος Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τομ. ΣΤ’, «Η εσωτερική κρίση 1822-1825», Θεσσαλονίκη,
- Βήτας Αχ., Ο Αμερικανικός Φιλελληνισμός στην Ελληνική Επανάσταση, Αθήνα, 1960.
- Booras Harris, Hellenic Independence and America’s Contribution to the Cause, Rutland, 1934.
- Dakin D., British and American Philhellenes during the War of Greek Independence, 1821-1833, Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου, Thessaloniki, 1955.
- Θ. Βαγενάς και Ε. Δημητρακοπούλου, Αμερικανοί Φιλέλληνες, Αθήνα, 1949.
- Samuel Gridley Howe, Historical Sketch of the Greek Revolution, M.D. New York, 1828.
- Samuel Gridley Howe, Letters and Journals, Boston and London, 1906.
- Jarvis George, Letters from Greece, Γεννάδειος, Ind. 756.
- Jarvis George, His Journal and Related Documents, 1965. Edited with introduction, prologues, sequel and notes by George Georgiades Arnakis Eurydice Demetracopoulou, Americans in the Greek Revolution, Institute for Balkan Studies, Thessaloniki, 1965.
- Σ. Θ. Λάσκαρις, Ο Φιλελληνισμός εν Αμερική κατά την Ελληνικήν Επανάστασιν, 1926.
- William Miller, «The Journals of Finlay and Jarvis», The English Historical Review, Vol. 41, n° 164, October, 1926.
- Daniel Webster’s Speech, The Greek Revolution, Boston, 1824.
- Zimmerman Carl R., Philhellenism in the American Press during the Greek Revolution, Neo-Hellenica, t. II, 1975.
- Address of the Philhellenic Committee «For the Relief of the Greeks» to their fellow citizens, Boston 1823.
- Michelle Arnosky Sherburne (2013). Abolition and the Underground Railroad in Vermont. The History Press. p. 93.
- Jonathan P. Miller, in Appletons Encyclopedia.
- Journal of the General Assembly of Vermont. Montpelier, Vermont, October 18, 1830, pg. 3, 5.
- Delegate list, World Anti-Slavery Convention, Retrieved 3 August 2015.
- Blackwell, Marilyn S. ”’Women were among our primeval abolitionists: Women and Organized Antislavery in Vermont, 1834–1848″. Vermont Historical Society.
- The National Herald, article 7 September 2007, “Byron’s sword and the saga of Lucas Miltiades Miller”.
- Jonathan Peckam Miller, The Conditions of Greece in 1827 and 1828, Harpers, New York,1828.
Mark Bushnell, article of 19 May 2019 “Then Again: Seeking adventure in soldiering, Randolph man found a cause”, VTDIGGER (www.vtdigger.org, contact@vtdigger.org).
Για περισσότερα νέα μας επισκεφτείτε το site μας www.eefshp.org ή ακολουθήστε μας στο Facebook και στο Instagram
(*) Βιογραφικό σημείωμα του Αμερικανού φιλέλληνα, ιατρού John Denison Russ (1801-1881). Αμερικανός γιατρός και φιλάνθρωπος, γεννημένος στο Chebacco (Essex), Μασαχουσέτη, τον Σεπτέμβριο του 1801. Πέθανε στο Pompton, New Jersey, 1 Μαρτίου 1881. Αποφοίτησε από το Yale το 1823, σπούδασε ιατρική στις Ηνωμένες Πολιτείες, στο Λονδίνο και την Ευρώπη. Το 1826 άρχισε να ασκεί την ιατρική στην Νέα Υόρκη, μεταξύ 1827 και 1830, μετέβη στην Ελλάδα όπου βοηθούσε τους Έλληνες πατριώτες, και με την επιστροφή του ξεκίνησε την πρώτη προσπάθεια εκπαίδευσης των τυφλών στις Ηνωμένες Πολιτείες. Προσκλήθηκε να οργανώσει το Ίδρυμα για τους Τυφλούς στη Βοστώνη, αλλά προτίμησε να συνεχίσει την εργασία του ως ανεξάρτητος ιατρός. Το 1832 έγινε επιθεωρητής Οργανισμού Υγείας στην Νέας Υόρκης, μια θέση από την οποία παραιτήθηκε το 1858. Οι εφευρέσεις και οι βελτιώσεις του για τη βοήθεια των τυφλών χρησιμοποιήθηκαν ευρέως. Τελευταία ενεργοποιήθηκε στην προσπάθεια να βελτιώσει την πειθαρχία στις φυλακές και να προωθήσει την ευημερία και αποκατάσταση των κρατουμένων μετά την έκτιση της ποινής τους.