Τα περασμένα χρόνια η επικαιρότητα απασχολήθηκε με διαφωνίες και αμφισβητήσεις για τα γεγονότα που επακολούθησαν ή προηγήθηκαν της επανάστασης του 1821. Μεγάλο ενδιαφέρον συγκέντρωσε η αμφισβήτηση για το εάν και κατά πόσον τα κρυφά σχολειά υπήρξαν ή όχι. Όπως πολλά θέματα στην Ελλάδα, έτσι κι αυτό παρέμεινε ανοιχτό με ερωτήματα αναπάντητα. Στον νεώτερο νομό της χώρας όμως, στα Δωδεκάνησα, τέτοιου είδους απορίες δεν υπάρχουν.
Στη δεκαετία του 1930 οι Ιταλικές Αρχές, φοβούμενες τη βούληση των ελλήνων κατοίκων της Δωδεκανήσου να ενσωματωθούν τα νησιά με το Ελληνικό κράτος, κατέβαλαν συστηματικές προσπάθειες να «ιταλοποιήσουν» τον πληθυσμό τους. Στα πλαίσια αυτής τους της πολιτικής, από την 1η Ιανουαρίου 1937 έως και την έλευση των βρετανικών στρατιωτικών δυνάμεων το 1945, οι Ιταλοί απαγόρευσαν τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας, έκλεισαν τα ελληνικά σχολεία που λειτουργούσαν στη Ρόδο και στα υπόλοιπα Δωδεκάνησα, απαγόρευσαν τη χρήση της ελληνικής γλώσσας σε δημόσιους χώρους και απαγόρευσαν την χειροτονία ελλήνων ιερέων, δυσχεραίνοντας το ρόλο της ελληνικής τοπικής Εκκλησίας που ήταν ο κύριος πόλος των κατοίκων που είχαν ελληνική εθνική συνείδηση.
Προσωπικό αρχείο Θεόδωρου Φραράκη
Σε καμία περιοχή της σύγχρονης Ελλάδας δεν απαγορεύθηκε ποτέ η ελληνική γλώσσα. Τη θλιβερή αυτή πρωτοτυπία την έχουν τα Δωδεκάνησα. Οι σημερινοί ογδοντάρηδες Ροδίτες θυμούνται ακόμα εκείνη τη μαύρη περίοδο των μαθητικών τους χρόνων, με τα κρυφά ελληνικά σχολεία που λειτουργούσαν στην παρανομία από τους δασκάλους της Αμαραντείου Σχολής.
Και ίσως είναι πλέον καιρός να γίνει ευρύτερα γνωστή αυτή η πολύ ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια της νεώτερης ελληνικής Ιστορίας, όσο ακόμα υπάρχουν ζωντανές μαρτυρίες, ξεχνώντας έστω και για λίγο το άτυπο ‘μεταπολεμικό συγχωροχάρτι’ που δόθηκε στην αποικιοκρατική Ιταλία, μετά την προσχώρησή της στο στρατόπεδο των συμμάχων.
Κάθε χρόνο, στις 7 Μαρτίου γιορτάζεται στα Δωδεκάνησα η επέτειος της Ενσωμάτωσής τους με το Ελληνικό κράτος. Αυτές τις μέρες λοιπόν, ας γνωρίσουμε άγνωστες πτυχές της νεώτερης Ιστορίας των νησιών μέσα από τις διηγήσεις μαθητών και δασκάλων της Σχολής της Αμαραντείου, του παλιότερου ελληνικού δημοτικού σχολείου που λειτούργησε στην πόλη της Ρόδου.
Η Αμαράντειος Σχολή πήρε το όνομά της από τους Αιγυπτιώτες ευεργέτες, Γεώργιο Αμάραντο και την αδελφή του Δέσποινα, που με αποκλειστικά δικά τους έξοδα αγόρασαν ένα οικόπεδο στο κέντρο της πόλης της Ρόδου, στην παραδοσιακή συνοικία του Νιοχωριού, και έκτισαν το ακίνητο του σχολείου για να μπορέσουν τα Ροδιτόπουλα να μάθουν ελληνικά. Η Αμαράντειος δέχθηκε τους πρώτους της μαθητές την τελευταία χρονιά της Οθωμανικής κατοχής. Το σχολείο έζησε όλες τις περιόδους της νεώτερης Ιστορίας της Δωδεκανήσου και μετά την Ενσωμάτωση, συμπεριλήφθηκε στη δημόσια πρωτοβάθμια εκπαίδευση χωρίς να χάσει ποτέ το αρχικό ιστορικό του όνομα.
Φωτό Τάνια Φραράκη
Τον Ιούνιο του 2012 η «Αμαράντειος» , όπως την λένε οι ντόπιοι, πραγματοποίησε την 100η τελετή αποφοίτησης των μαθητών της με έναν τρόπο διαφορετικό. Οι δάσκαλοι και ο σύλλογος γονέων ανέθεσαν σε δύο ερασιτέχνες κινηματογραφιστές – και δικηγόρους στο επάγγελμα-, στον Γαβριήλ Χαρίτο και στον Νίκο Τζεδάκη, να πλαισιώσουν την τελετή με οπτικογραφημένο υλικό που εκείνοι θα επέλεγαν.
«Ήταν μια μεγάλη πρόκληση για μας, αλλά κυρίως ήταν μεγάλη ευθύνη να βγάλουμε στο φως για πρώτη φορά τις ιστορίες που ακούγαμε από τη γενιά των παππούδων μας. Επίσης, γνωρίζοντας ότι γενικά οι Ροδίτες δεν είναι ιδιαίτερα εξομολογητικοί όταν μιλούν δημόσια, σκεφτόμασταν ότι δεν θα καταφέρναμε να τους πείσουμε να μιλήσουν για τις τραυματικές τους εμπειρίες από τα μαθητικά τους χρόνια», μας λέει ο Γαβριήλ Χαρίτος.
Οι αμφιβολίες αυτές όμως ευτυχώς δεν επιβεβαιώθηκαν. Και τελικά, το αμοντάριστο υλικό, που αποτελείτο αποκλειστικά από συνεντεύξεις τριών γενιών μαθητών και δασκάλων, που διηγούνταν τις αναμνήσεις τους από τις διάφορες περιόδους που έζησε η Αμαράντειος από την πρώτη μέρα που άνοιξε μέχρι και σήμερα, είχε φτάσει συνολικά στις 25 ώρες – που τελικά «έχτισαν» ένα ντοκιμαντέρ μεσαίου μήκους, διάρκειας 47 λεπτών.
Φωτό Τάνια Φραράκη
Το πρώτο μέρος της ταινίας «Με Λένε Αμαράντειο» πραγματεύεται το ιστορικό υπόβαθρο της εποχής, το ρόλο της τοπικής Εκκλησίας κατά τη διάρκεια της Ιταλικής κατοχής και τον τρόπο που λειτουργούσαν τα κρυφά σχολειά της Ρόδου υπό τον φόβο των διώξεων.
Το δεύτερο μέρος παρουσιάζει τη λειτουργία του σχολείου μετά την απελευθέρωση μέχρι και σήμερα. Η μετάβαση από την καθαρεύουσα στη δημοτική, από το πολυτονικό στο μονοτονικό, από την μπλε ποδιά στην κατάργησή της, οι πάλαι ποτε γυμναστικές επιδείξεις με τους δημοτικούς χορούς, τα παλιά αναγνωστικά, τα ‘δύσκολα’ και τα ‘εύκολα’ γράμματα, μέχρι και την ..επέλαση των κινητών τηλεφώνων στις τάξεις – και όλα αυτά υπό τους ήχους της ροδίτικης ντοπιολαλιάς.
«Ήταν ένα ταξίδι στο χρόνο. Πολλά πράγματα δεν τα ξέραμε ούτε κι εμείς», μας λέει ο Νίκος Τζεδάκης που είχε αναλάβει το τεχνικό μέρος των γυρισμάτων και το τελικό μοντάζ. «Ακούγοντας τις διηγήσεις των παλιών μαθητών, δε σας κρύβω ότι πολλές φορές δακρύσαμε», λέει ο Γαβριήλ, που είχε αναλάβει να συγκεντρώσει τους παλιούς μαθητές και δασκάλους της Αμαραντείου και στη συνέχεια να συνδέσει σεναριακά τις πάμπολλες διηγήσεις. «Ξέρατε ότι ενώ σε όλα τα σχολεία της χώρας η ποδιά είχε ήδη καταργηθεί, η Αμαράντειος επί ένα ολόκληρο σχολικό έτος τις διατηρούσε με το ‘έτσι θέλω’; Εγώ που είμαι γέννημα-θρέμμα αυτής της πόλης, δεν είχα ιδέα!», συμπληρώνει ο Νίκος.
Φωτό Τάνια Φραράκη
Η ταινία «Με Λένε Αμαράντειο» προβλήθηκε στην 100η τελετή αποφοίτησης τον Ιούνιο του 2012 στο προαύλιο του σχολείου. «Η πρώτη προβολή ήταν μία καταστροφή. Ο προτζέκτορας είχε κολλήσει τρεις φορές, τα ηχεία πού και πού μικροφώνιζαν και σαν μην έφταναν όλα αυτά, λίγο πριν τους τίτλους τέλους άρχισε να βρέχει καταρρακτωδώς! Πράγμα εξαιρετικά σπάνιο για τον Ιούνιο της Ρόδου. Μία καταστροφή! Όμως κανένας από τους θεατές δεν σηκώθηκε από τη θέση του. Έμειναν όλοι εκεί για να δουν την ταινία μέχρι τέλους και να τη χειροκροτήσουν, κι ας είχαν γίνει μούσκεμα στο μεταξύ.. Ήταν μια μαγική στιγμή, πώς να σας το πω..», θυμάται ο Γαβριήλ και συνεχίζει : «Ίσως κάποιες αφηγήσεις της ταινίας να ακούγονται σήμερα ασυνήθιστα ‘εθνοπρεπείς’. Ας μην ξεγελαστεί ο θεατής. Παραμονές της Ενσωμάτωσης της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα το μικρόβιο του διχασμού μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς δεν είχε μολύνει την τοπική κοινωνία. Τα Δωδεκάνησα είχαν την ευτυχία να μην γνωρίσουν ποτέ τους τι θα πει εμφύλιος. Απόδειξη για αυτό είναι ότι όσοι μιλούν στη ταινία, προέρχονται από όλους τους πολιτικούς χώρους. Και έχουμε την τύχη, ακόμα και σήμερα, να μην χωρούν πολιτικά ή κομματικά πρόσημα όταν στη Ρόδο μιλάμε για την ελληνική εκπαίδευση και τη διατήρησή της κατά τον καιρό της Ιταλικής κατοχής. Σκοπός μας ήταν να γυριστεί μία καθαρά ‘Ροδίτικη’ ταινία, που να θυμίζει όλα αυτά που μας ενώνουν, και ελπίζω πως αυτό τουλάχιστον να το καταφέραμε. Ξέρουμε ότι δεν πρόκειται για ένα κινηματογραφικό αριστούργημα. Είμαστε ερασιτέχνες. Αλλά νομίζω πως αυτή η ταινία και οι μαρτυρίες που παρατίθενται, καλύπτουν ένα σημαντικό κενό και ότι ο θεατής θα μάθει πράγματα για τη Ρόδο και τα Δωδεκάνησα που ίσως δεν θα τα έχει ακούσει ποτέ του».
Φωτό Τάνια Φραράκη
Η παραγωγή της ταινίας στοίχισε όλα κι όλα 89 ευρώ : 80 ευρώ τα επιδαπέδια φώτα και 9 ευρώ ένα μικρόφωνο-ψείρα και το μοντάζ έγινε εκ των ενόντων, με ένα απλό ερασιτεχνικό πρόγραμμα. Οι φωτογραφίες που χρησιμοποιήθηκαν είναι της αποφοίτου της Αμαραντείου, Τάνιας Φραράκη-Μπαλαμπανίδη, ψυχολόγου και ερασιτέχνη φωτογράφου. Η αγγλική μετάφραση και η προσαρμογή των υποτίτλων έγιναν από τον Στέφανο Ψαρομίληγκα εθελοντικά και οι ζωγραφιές ήταν των μαθητών όλων των τάξεων του σχολείου του διδακτικού έτους 2011-2012.
Και τι ελπίζουν οι δημιουργοί;
Να γίνει γνωστή η άγνωστη αυτή λεπτομέρεια της Ιστορίας του τόπου τους. Να προβληθεί η ταινία τους στα σχολεία της χώρας και στην Ομογένεια (άλλωστε αυτός ήταν και ο σκοπός του υποτιτλισμού της, όπως μας είπαν), και – γιατί όχι – να παρακινηθούν και άλλες γωνιές της χώρας να διασώσουν τις αναμνήσεις τους. Να γίνουν ευρύτερα γνωστές αυτές οι σκόρπιες κι άγνωστες, αλλά πολύ σημαντικές, μικρές ‘ντόπιες’ ιστορίες.
Φωτό Τάνια Φραράκη
ΜΕ ΛΕΝΕ ΑΜΑΡΑΝΤΕΙΟ
Παραγωγή – Σκηνοθεσία : Γαβριήλ Χαρίτος - Νίκος Τζεδάκης
Σενάριο – Συνεντεύξεις - Έρευνα : Γαβριήλ Χαρίτος
Μαγνητοσκόπηση : Νίκος Τζεδάκης – Γιώργος Τζεδάκης
Φωτογραφικό υλικό – Ψηφιακή επεξεργασία αρχειακού υλικού :
Τάνια Φραράκη-Μπαλαμπανίδη
Μοντάζ : Νίκος Τζεδάκης
Μετάφραση στα αγγλικά – Υποτιτλισμός : Στέφανος Ψαρομήλιγκας
Διάρκεια : 47’
Έτος παραγωγής : 2012 - Ρόδος