Κάποτε οι επιθέσεις αυτοκτονίας ήταν σκηνές που έφταναν στους τηλεοπτικούς μας δέκτες από τη Μέση Ανατολή. Σήμερα τα ευρωπαϊκά κράτη το ένα μετά το άλλο, μετρούν απώλειες και προσπαθούν να επανέλθουν στην καθημερινή κανονικότητα στη σκιά των αυξημένων μέτρων καταστολής που επιβάλλει η τρομοκρατία. Ο αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και επιστημονικός υπεύθυνος του Κέντρου Μεσογειακών, Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών, κ. Σωτήρης Ρούσσος μιλά στη HuffPost Greece για τα κίνητρα των ατόμων που εμπνέονται από το ισλαμικό κράτος, τους κινδύνους που αντιμετωπίζει η Ελλάδα αλλά και τη νέα εποχή του θρησκευτικού εξτρεμισμού. Διαβάστε αναλυτικά τη συνέντευξη που μας παραχώρησε.
-Μιλήστε μας λίγο για τις «νέες μορφές» τρομοκρατίας που καταγράφονται στις τελευταίες επιθέσεις. Τα μέσα που χρησιμοποίησαν οι τρομοκράτες σε αυτές ήταν φορτηγά και όχι βόμβες ή όπλα. Πώς εξηγείται αυτό;
Aς ξεκαθαρίσουμε αρχικά κάτι. Ο νέος τύπος τρομοκρατίας που παρατηρείται αφορά μικρές, χαλαρά οργανωμένες ομάδες -πολύ- νεαρών που δεν ακολουθούν κανόνες σκληρής πειθαρχίας, ενώ δεν έχουν άμεση σχέση λόγω της ηλικίας τους με τις συγκρούσεις της Μέσης Ανατολής. Πολλοί από αυτούς είναι δεύτερης γενιάς μετανάστες, ενώ δεν έχουν επαφή με τις πολιτικές διενέξεις που λαμβάνουν χώρα στον αραβικό κόσμο. Αποδεικνύεται επίσης πως είναι επιχειρησιακά αδύναμοι, δεν έχουν εκπαιδευτεί στρατιωτικά και για αυτόν ακριβώς το λόγο δεν χρησιμοποιούν βόμβες, όπλα κτλ. -τα οποία είναι επικίνδυνα και κατά την προετοιμασία τους- αλλά προτιμούν τη χρήση πολύ πιο απλών μέσων, όπως τα φορτηγάκια, χωρίς να σημαίνει ότι αυτά είναι λιγότερο θανατηφόρα.
Μπροστά μας, ως εκ τούτου, έχουμε ένα μεγάλο αριθμό επιθέσεων τρομοκρατών οι οποίοι όμως δεν προέρχονται από το ισλαμικό κράτος αλλά δρουν και επιτίθενται παράλληλα με αυτό, κάτι που έχει μεγάλη σημασία. Οι νέοι αυτοί τρομοκράτες δεν ριζοσπαστικοποιούνται για τους ίδιους λόγους με το ΙΚ, οι λόγοι ριζοσπαστικοποίησης διαφέρουν ανά χώρα και ομάδα (κοινωνική περιθωριοποίηση, φτώχεια, παραβατικότητα, οικογενειακή κατάσταση). Το παράλληλο αυτό φαινόμενο πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη. Να σημειωθεί επίσης πως σημαντικό ρόλο για τους νέους που υιοθετούν τις αρχές του ΙΚ διαδραματίζει το γεγονός πως πρόκειται για μια υπαρκτή οργάνωση – σε αντίθεση με μια οργάνωση «φάντασμα» όπως η Αλ Κάιντα- που πολεμά, κερδίζει μάχες ενώ έχει ιδρύσει ακόμα και ολόκληρο κράτος. Πρόκειται για μια οργάνωση πολυεθνική, άρα ο καθένας μπορεί να ταυτιστεί μαζί της, χωρίς να χάσει την ιδιαίτερη ταυτότητά του.
-Άρα η τρομοκρατία έχει πολλά πρόσωπα με την έννοια πως οι άνθρωποι που τη χρησιμοποιούν το κάνουν για τελείως διαφορετικούς λόγους. Το γεγονός αυτό τους κάνει ακόμα πιο δύσκολα εντοπίσιμους;
Πιο δύσκολα εντοπίσιμους πριν την ενέργεια, αφού δεν μπορεί κάποιος να τους προσάψει κατηγορίες πριν την τρομοκρατική ενέργεια- και ευκολότερα εντοπίσιμους μετά την ενέργεια. Κι αυτό γιατί τα πρόσωπα που πραγματοποιούν τις επιθέσεις δεν έχουν εκπαιδευτεί, δεν έχουν συνωμοτικούς κανόνες και άρα συνήθως συλλαμβάνονται αμέσως από τις Αρχές. Όσον αφορά το πριν, ακόμα κι αν κάποιοι είναι γνωστοί στις Αρχές λόγω του ποινικού τους μητρώου, δεν είναι ύποπτοι για τρομοκρατία.
-Πριν μήνες το ΝΑΤΟ ανακοίνωσε κι επίσημα πως εντάσσεται στον αγώνα κατά της τρομοκρατίας. Δεδομένης και της ρωσικής παρουσίας στη Συρία αλλά και των ζυμώσεων που καταγράφονται στην περιοχή, πώς θα επηρεαστεί η Ελλάδα από τις εξελίξεις;
Η απόφαση του ΝΑΤΟ να δραστηριοποιηθεί επίσημα στο συνασπισμό εναντίον του ισλαμικού κράτους κατά τη γνώμη μου μπορεί να προσληφθεί με δύο τρόπους. Αφενός ως μια νατοϊκή αντίδραση στην ρωσική παρουσία στη Συρία και αφετέρου ως μια συνολική αντιπαράθεση με τον ισλαμικό κόσμο. Φυσικά και στα δύο σενάρια, ο αντίκτυπος θα αφήσει πίσω τη Μέση Ανατολή και θα προσδώσει στη σύγκρουση ανταγωνιστικό χαρακτήρα για την κυριαρχία σε παγκόσμιο επίπεδο. Η Ελλάδα φυσικά δεν θα μείνει ανεπηρέαστη, δεδομένου πως μια γενικευμένη αναταραχή θα δημιουργήσει νέα κύματα προσφύγων προς την Ευρώπη με γέφυρα τη χώρα μας.
Υπενθυμίζουμε πως η Ελλάδα με τα σχήματα συνεργασίας που έχει αναπτύξει με την Κύπρο, την Αίγυπτο, το Ισραήλ και την Παλαιστινιακή Αρχή έχει κυρίως το ρόλο σταθεροποιητή. Η χώρα μας δεν έχει συμφέρον να εμπλακεί στις συγκρούσεις και στο παιχνίδι συμφερόντων στη Μέση Ανατολή, άρα θα πρέπει να επιδιώκει καλές σχέσεις με όλες τις χώρες της περιοχής χωρίς μάλιστα να δίνει την εντύπωση πως η συνεργασία που θα αναπτύξει με κάποιο κράτος στρέφεται εναντίον ενός άλλου. Aς μην ξεχνάμε εξάλλου πως στις συγκρούσεις αυτές εμπλέκεται και η Τουρκία αφού εκτός από όλα τα άλλα, αντιμετωπίζει την επιθυμία των Κούρδων να ιδρύσουν δικό τους κράτος.
-Kαι μιας και αναφερόμαστε στην περίπτωση της χώρας μας, θεωρητικά η Ελλάδα διατηρεί μια ουδέτερη στάση στη σχέση της με τον αραβικό κόσμο και γι' αυτό θεωρείται πως δεν εντάσσεται στους στόχους του ΙΚ. Ισχύει τελικά αυτό;
Κοιτάξτε, καμιά χώρα δεν μπορεί να προφυλαχθεί ποτέ απόλυτα από τα πυρά των τρομοκρατών, ωστόσο δεν θεωρώ πως η Ελλάδα είναι άμεσος στόχος ή θα είναι στο άμεσο μέλλον. Κι αυτό γιατί θεωρείται διακομετακομιστική χώρα τζιχαντιστικών πυρήνων, δηλαδή λειτουργεί ως μια γέφυρα που χρησιμοποιούν οι τρομοκράτες για να μεταβούν στις χώρες που θέλουν να χτυπήσουν. Άρα καταλαβαίνουμε πως δεν θα ήθελαν να στραφούν εναντίον του διακομετακομιστικού τους κέντρου.
Από την άλλη, στην Ελλάδα δεν υπάρχουν κοινότητες μουσουλμάνων σε μέγεθος ανάλογο με αυτών του εξωτερικού, γεγονός το οποίο παίζει επίσης σημαντικό ρόλο. Τρίτον, η Ελλάδα ανήκει στην ευρωπαϊκή περιφέρεια, κάτι το οποίο σημαίνει πως μια ενδεχόμενη επίθεση δεν θα είχε τον απόηχο που θα είχε σε άλλα κράτη της Ευρώπης. Οι τζιχαντιστές επιλέγουν να επιτεθούν σε χώρες που συμβολίζουν κάτι ώστε να δημιουργήσουν τεράστιο θόρυβο και η Ελλάδα δεν θα λέγαμε πως ανήκει σε αυτή την κατηγορία. Όπως και να 'χει, σημαντικό είναι να διατηρηθεί η ψυχραιμία, γιατί ας μην ξεχνάμε πως η μεγαλύτερη νίκη τους είναι ο φόβος που γεννάται στις ανθρώπινες ψυχές και πολλές φορές παίρνει διαστάσεις εμφυλίου.
-Η απώλεια της Μοσούλης ήταν στρατηγικής σημασίας για την εδαφική ακεραιότητα του ισλαμικού κράτους. Κατά τη γνώμη σας, έχει αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση για την οργάνωση τουλάχιστον με τη μορφή που είχε μέχρι σήμερα; Αν ναι, ποια είναι η νέα εποχή για το θρησκευτικό εξτρεμισμό;
Η απώλεια της Μοσούλης ήταν σίγουρα ένα πλήγμα και όντως είναι θέμα χρόνου η ήττα του τζιχαντιστικού αυτού μορφώματος τουλάχιστον με τη μορφή που το ξέραμε μέχρι σήμερα. Ωστόσο τα μέλη που το απαρτίζουν δεν θα εξαφανιστούν. Οι μαχητές του ΙΚ θα ακολουθήσουν τέσσερις πιθανούς δρόμους.
- Σύμφωνα με τον πρώτο, θα προσπαθήσουν να κάνουν πράξη το υπόδειγμα του ΙΚ σε περιοχές αποτυχημένων κρατών, όπως η Λιβύη και η Υεμένη ή σε περιοχές όπου το κράτος αδυνατεί να επιβάλλει την εσωτερική κυριαρχία του, όπως το Σινά, το Κέρας της Αφρικής, η βόρειος Νιγηρία, το Μάλι.
- Το δεύτερο σενάριο είναι να μετακινηθούν στις χώρες προέλευσής τους είτε αυτές είναι δυτικές/ευρωπαϊκές είτε μεσανατολικές και ασιατικές. Στην περίπτωση αυτή είναι πιθανό να οργανώσουν ένοπλους πυρήνες ή να διαχυθούν σε ήδη υπάρχουσες οργανώσεις του πολιτικού Ισλάμ ακολουθώντας τον δρόμο της πολιτικής, κινηματικής δράσης.
- Ο τρίτος δρόμος είναι αυτός της διάχυσης εντός των κοινωνιών της Συρίας και του Ιράκ λειτουργώντας ως πυρήνες ανενεργοί που θα ενεργοποιηθούν και πάλι όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν. Κάτι ανάλογο συνέβη με την αλ-Κάιντα του Ιράκ μετά τη στρατιωτική της ήττα το 2005-2006. Μάλιστα είναι πιθανό να ενταχθούν σε νέες «νεο-μπααθικές» πολιτοφυλακές που δημιουργούνται σήμερα στις περιοχές γύρω από τη Μοσούλη, το Ραμάντι και το Τικρίτ.
- Ο τέταρτος δρόμος είναι η διάχυσή τους σε ένα ή περισσότερα τζιχαντιστικά μέτωπα που θα περιλάβουν οργανώσεις όπως το Κίνημα αλ-Νούσρα (παρακλάδι της αλ-Κάιντα) και άλλες τοπικές συριακές τζιχαντιστικές οργανώσεις. Ούτως ή άλλως οι διαφορές τους αφορούσαν περισσότερο την πρωτοκαθεδρία στο τζιχαντιστικό κίνημα και τη νομή της τοπικής εξουσίας και σχεδόν καθόλου τα ιδεολογικά χαρακτηριστικά.
-Τα μέλη του Ισλαμικού μορφώματος πολλαπλασιάζονται, εκμεταλλεύονται όπλα και οικονομικά κεφάλαια, ενώ δραστηριοποιούνται έντονα και μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Είναι αυτοί οι λόγοι που καθιστούν τόσο δύσκολη την αντιμετώπιση του ΙΚ ή η ανεπαρκής οργάνωση των κυβερνήσεων; Θα κάνατε κάποιες προβλέψεις για το μέλλον;
Η δράση των ομάδων αυτών είναι απρόβλεπτη άρα τα αστυνομικά μέτρα που θα ληφθούν εναντίον τους δύσκολα θα φέρουν αποτέλεσμα μακροπρόθεσμα. Ο μόνος τρόπος για να ανταπεξέλθει μια κοινωνία απέναντι τους είναι η συνεργασία και η ανάπτυξη επικοινωνίας των εκάστοτε κυβερνήσεων με τις κοινότητες των μουσουλμάνων και των αράβων στα κράτη, με απώτερο σκοπό τα ίδια τα μέλη της μειονότητας να απομονώσουν τις ομάδες που σχετίζονται με το τζιχαντιστικό Ισλάμ.
Οι επιθέσεις στην Ευρώπη, προκαλούν έντονο προβληματισμό, ωστόσο πρέπει να ληφθεί υπόψη πως οι δυτικές μορφές διακυβέρνησης και το σύστημα έτσι όπως είναι δομημένο δημιουργούν από μόνα τους νέες αντιφάσεις και συγκρούσεις οι οποίες πυροδοτούνται από τα τρέχοντα κοινωνικά προβλήματα της Δύσης. Υπό την έννοια αυτή, η πολιτική βία δεν τελειώνει εδώ και οι μέθοδοι αντιτρομοκρατίας θα παίρνουν όλο και περισσότερο τη μορφή κοινωνικής επιτήρησης και καταστολής.
-Μια άλλη παράμετρος που προκύπτει από τις τρομοκρατικές επιθέσεις είναι αυτή της διάδοσης του ρατσισμού. Πώς θα επιτευχθεί η πάταξη των ακροδεξιών ρητορικών που τρέφονται από/και τρέφουν την τρομοκρατία;
To ζήτημα είναι πολύ βαθύτερο. Στην Ευρώπη καταφθάνουν άνθρωποι από πάρα πολλές χώρες κι αυτό θα συνεχίσει να γίνεται όσο και να μη θέλουν κάποιοι να το παραδεχτούν. Η διαδικασία ενσωμάτωσης των ανθρώπων αυτών θα έχει σίγουρα και συγκρουσιακά στοιχεία, πάντα υπάρχουν τέτοια μέσα σε μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες που θέλουν να ενσωματωθούν. Η Ευρώπη που ζούμε δεν είναι αυτή του κράτους πρόνοιας και του αναδιανεμητικού συστήματος άρα οι κοινωνικές ανισότητες πλήττουν και τους ίδιους τους γηγενείς, πόσο μάλλον τους μετανάστες. Μία από τις πολιτικές προεκτάσεις του φαινομένου αυτού είναι η άνοδος των ρατσιστικών και φασιστικών κομμάτων και μία εξίσου σημαντική παράμετρος είναι η όλο και αυξανόμενη επιτήρηση από την πλευρά του κράτους. Άρα το σύστημα πρέπει να αλλάξει από τις ρίζες του.
-Κλείνοντας θα ήθελα να σχολιάσετε μια φράση του μελετητή του πολιτικού Ισλάμ, Olivier Roy, ο οποίος είχε μιλήσει για μια «ισλαμοποίηση του ριζοσπαστισμού και όχι για ένα ριζοσπαστικοποιημένο Ισλάμ», αναφερόμενος στους τρομοκράτες του τζιχαντισμού.
O Roy με τη φράση του αυτή αναφέρεται στο γεγονός πως οι περισσότεροι από τους νέους που αποφασίζουν να σχετιστούν με το τζιχανστιστικό Ισλάμ γνωρίζουν ελάχιστα για αυτό, έχουν ριζοσπαστικοποιηθεί για λόγους που δεν έχουν σχέση με το Ισλάμ και χρησιμοποιούν το εξτρεμιστικό πολιτικό Ισλάμ ως όχημα της ριζοσπαστικοποίησης τους. Σύμφωνα με τον Roy oι νέοι αυτοί θα μπορούσαν στο παρελθόν να έχουν γοητευτεί από τον ακροαριστερό εξτρεμισμό, στις φτωχογειτονιές ευρωπαϊκών μεγαλουπόλεων. Είναι νέοι που αισθάνονται στο περιθώριο που αμφισβητούν την προηγούμενη γενιά και τον ήσυχο και «υποτακτικό» τρόπο που αυτή εντάχθηκε στις δυτικές κοινωνίες.