Tο θέμα της φετινής «Παγκόσμιας Ημέρας Ψυχικής Υγείας» είναι η αξιοπρέπεια στην ψυχική υγεία. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει σημαντικά βήματα ως προς την κοινωνική ένταξη των ψυχικά ασθενών. Παρόλα αυτά, οι ψυχικά ασθενείς εξακολουθούν να βιώνουν έντονο κοινωνικό στίγμα και περιθωριοποίηση και καταπάτηση των δικαιωμάτων τους για μια αξιοπρεπή διαβίωση. Μια από τις βασικές αιτίες του κοινωνικού στίγματος στην ψυχική υγεία είναι η έλλειψη ενημέρωσης και η ελλιπής γνώση εµποτισµένη µε µύθους και παρανοήσεις.
Μια απο τις ψυχικές ασθένειες που κατεξοχήν συγκεντρώνει πλήθος στερεοτύπων και παρανοήσεων είναι η σχιζοφρένεια. Η Δρ. Κλινικής Ψυχολογίας Ελένη Βούσσουρα εξηγεί τους 6 πιο συνηθισμένους μύθους γύρω από τη σχιζοφρένεια αλλά και την αντιμετώπιση της
Η σχιζοφρένεια είναι μια σοβαρή, χρόνια ψυχική ασθένεια και αποτελεί μία από τις δέκα σημαντικότερες αιτίες μακροχρόνιας αναπηρίας παγκοσμίως. Η διαταραχή τείνει να εκδηλώνεται για πρωτη φορά στην όψιμη εφηβεία και νεαρή ενήλικη ζωή, ωστόσο συνήθως εμφανίζεται νωρίτερα στους άντρες σε σχέση με τις γυναίκες.
1.Η σχιζοφρένεια είναι μια σπάνια ασθένεια
Η αλήθεια είναι ότι η σχιζοφρένεια είναι μια αρκετά συχνή πάθηση, πιο συχνή από άλλες γνωστές ιατρικές παθήσεις όπως η πολλαπλή σκλήρυνση ή η νόσος του Alzheimer. Υπολογίζεται ότι περίπου ένας στους εκατό των ενηλίκων θα αναπτύξει σχιζοφρένεια σε κάποια στιγμή στη ζωή του, ενώ το ποσοστό επιπολασμού ανέρχεται στο 5% αν συμπεριληφθούν και άλλες διαταραχές συναφείς με τη σχιζοφρένεια, καθώς και η διπολική διαταραχή και η ψυχωσική διαταραχή μετά από τη λήψη ναρκωτικών ουσιών.
2.Οι άνθρωποι που πάσχουν από σχιζοφρένεια είναι βίαιοι και επικίνδυνοι.
Η πραγματικότητα είναι οτι τα άτομα με σχιζοφρένεια τα οποία ακολουθούν φαρμακευτική και θεραπευτική αγωγή δεν εμφανίζουν βίαιη συμπεριφορά σε μεγαλύτερα ποσοστά από ό,τι ο γενικός πληθυσμός. Πιθανοί λόγοι για τους οποίους κάποιος με σχιζοφρένεια μπορεί να εμπλακεί σε έγκλημα βίας είναι η διακοπή ή τη μη συστηματική λήψη φαρμακευτικής αγωγής, η κατάχρηση αλκοόλ και ναρκωτικών ουσιών και κοινωνικοί παράγοντες, όπως π.χ. η προσβασιμότητα σε όπλα. Γεγονός πάντως είναι ότι τα άτομα με σχιζοφρένεια δεν είναι συνήθως θύτες, αλλά θύματα βίαιης συμπεριφοράς. Επίσης, ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων με σχιζοφρένεια επιχειρούν να αυτοκτονήσουν, ενώ το ποσοστό αυτών που καταλήγουν στο θάνατο ξεπερνά το 5%. Είναι κοινή παραδοχή ότι o αποτελεσματικότερος τρόπος για τη μείωση βίαιης συμπεριφοράς τόσο στους γύρω όσο και στον εαυτό τους είναι η αύξηση της πρόσβασιμότητας σε θεραπευτικές υπηρεσίες και η μείωση του στίγματος που αποθαρρύνει τους πάσχοντες και τις οικογένειές τους να αναζητήσουν βοήθεια.
3.Η σχιζοφρένεια είναι μόνο κληρονομική
Άλλες παρανοήσεις σχετίζονται με τα αίτια της σχιζοφρένειας που είτε υπερεκτιμούν την κληρονομησιμότητα της νόσου, είτε λανθασμένα αποδίδουν αποκλειστική ευθύνη στους γονείς του πάσχοντα. Η αλήθεια είναι ότι η ακριβής αιτιολογία της σχιζοφρένειας δεν είναι πλήρως κατανοητή. Πλήθος ερευνών υποστηρίζει την γενετική βάση της διαταραχής: συγγενείς ατόμων με σχιζοφρένεια έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης της ασθένειας, ενώ μελέτες σε διδύμους δείχνουν πως η διαταραχή είναι κληρονομήσιμη σε ένα ποσοστό 80%. Ωστόσο, η πιθανότητα ενός ατόμου να μην εμφανίσει σχιζοφρένεια ακόμα και αν και οι δύο του γονείς έχουν εκδηλώσει την νόσο υπολογίζεται κοντά στο 60%. Επομένως, πέραν της γενετικής προδιάθεσης σημαντικό ρόλο διαδραματίζουνδιάφοροι περιβαλλοντικοί παράγοντες, τόσο κατά τη προγεννητική και περιγεννητική περίοδο (π.χ., ιογενείς λοιμώξεις κατά την εγκυμοσύνη, περιγεννητική υποξία), όσο και αργότερα στην εξέλιξη του ατόμου (π.χ., κακοποίηση στην παιδική ηλικία, απώλεια σημαντικού προσώπου). Την εμφάνιση της νόσου ευοδώνουν και διάφοροι κοινωνικοί παράγοντες που προσδιορίζουν την υγεία, όπως κοινωνική απομόνωση, φτώχεια και αντιξοότητα, μετανάστευση, και φυλετικές διακρίσεις.
4.Για την εκδήλωση της σχιζοφρένειας ευθύνεται η οικογένεια
Πρόκειται για μια ακόμη παρανόηση που στερείται επιστημονικής τεκμηρίωσης. Δεν υπάρχουν μελέτες που να αποδεικνύουν ότι το στυλ και οι μέθοδοι διαπαιδαγώγησης σχετίζονται με την εκδήλωση της ασθένειας. Αντίθετα, τέτοιες αντιλήψεις επιβαρύνουν τους γονείς με ενοχές και αίσθημα ντροπής, αυξάνουν το στίγμα γύρω από τη νόσο, και παρακωλύουν την έγκαιρη αναζήτηση θεραπευτικής βοήθειας. Είναι επίσης σημαντικό να τονιστεί ότι, ενώ η οικογένεια δεν επηρεάζει την εμφάνιση της ασθένειας, επηρεάζει όμως σημαντικά την πορεία και έκβασή της. Η υποστήριξη των ατόμων με σχιζοφρένεια από το οικογενειακό περιβάλλον τους είναι κεφαλαιώδους σημασίας για την αποκατάσταση των ασθενών, και η ενεργός συμμετοχή των μελών της οικογένειας σε ψυχοεκπαιδευτικά προγράμματα και οικογενειακή θεραπεία έχουν αποδειχθεί εξαιρετικά αποτελεσματικές μέθοδοι παρέμβασης επικουρικά με φαρμακοθεραπεία.
5. Τα άτομα με σχιζοφρένεια πρέπει να νοσηλεύονται εφ’όρου ζωής σε ψυχιατρικές δομές.
Η πραγματικότητα είναι ότι χρήζουν νοσηλείας μόνο όταν τα συμπτώματά τους είναι σε έξαρση και δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά στην κοινότητα. Οι σύγχρονες χώρες αποµακρύνονται από την παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας µέσω µεγάλων ψυχιατρικών ιδρυµάτων, μια τάση που στην ψυχιατρική μεταρρύθμιση έχει ονομαστεί ως αποϊδρυµατοποίηση. Είναι πλέον ξεκάθαρο ότι η διαχείριση και αντιμετώπιση της σχιζοφρένειας είναι πιο αποτελεσματική μέσα από υπηρεσίες σε δηµοτικό και κοινοτικό πλαίσιο, καθώς ο εγκλεισμός σε ιδρύματα στερεί τον ασθενή από τα κοινωνικά ερεθίσματα και παρακωλύει την κοινωνική ένταξη και ενδυνάµωση του.
6. Η σχιζοφρένεια είναι μια ανίατη νόσος.
Η πραγματικότητα είναι ότι είναι μια χρόνια διαταραχή που ενδέχεται να έχει δυσμενή πρόγνωση με πολλαπλές νοσηλείες και ανάγκη συνεχούς υποστήριξης. Παρόλα αυτά, ένα μεγάλο ποσοστό (περίπου το 1/3) των ασθενών που εμφανίζουν σχιζοφρένεια ζουν μια λειτουργική και παραγωγική ζωή στην κοινότητα. Επειδή η σχιζοφρένεια παρουσιάζει μεγάλη διακύμανση ως προς τον τρόπο έναρξης, πορεία και έκβαση, και την ανταπόκριση της στη θεραπεία, οι ασθενείς με σχιζοφρένεια χρήζουν εξατομικευμένης φροντίδας. Η συναίνεση στη θεραπεία είναι ένας από τους πιο καθοριστικούς παράγοντες καλής έκβασης της νόσου. Η κλινική αντιμετώπιση της σχιζοφρένειας περιλαμβάνει φαρμακευτική αγωγή αλλά και ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις. Χωρίς φαρμακευτική αγωγή, η συντριπτική πλειοψηφία των ατόμων που εκδήλωσαν ένα επεισόδιο σχιζοφρένειας θα υποτροπιάσουν μέσα στους επόμενους 12 μήνες και θα έχουν νέο επεισόδιο. Τα φάρμακα, όταν λαμβάνονται συστηματικά και σύμφωνα με τις οδηγίες των ειδικών, μπορούν να μειώσουν τα ποσοστά των υποτροπών κατά 30% περίπου.
Στην Ελλάδα, τα άτομα που πάσχουν από σχιζοφρένεια δεν λαμβάνουν επαρκή φροντίδα υγείας, γεγονός που έχει οξυνθεί ιδιαίτερα στα πλαίσια της οικονομικής κρίσης που έχει επηρεάσει δυσανάλογα τα πιο ευαίσθητα κοινωνικά στρώματα. Επίσης, μεγάλη μελέτη από το ΕΠΙΨΥ έδειξε ότι 8 στους 10 Έλληνες πολίτες έχουν εντελώς λανθασμένες απόψεις για την ασθένεια, εμποτισμένες από μύθους για τους ασθενείς, όπως ότι έχουν διχασμένη προσωπικότητα ή ότι είναι βίαιοι και επικίνδυνοι. Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι γίνονται σημαντικά βήματα τόσο για την αποασυλοποίηση των ασθενών όσο και για την ενημέρωση του κοινού και την καταπολέμηση του κοινωνικού στίγματος της σχιζοφρένειας.