Τα περισσότερα προϊόντα που χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας έχουν είτε κατασκευαστεί, είτε περάσει από κάποιο ενδιάμεσο στάδιο παραγωγής στην Κίνα. Δεν προκαλεί, πλέον, έκπληξη το γεγονός ότι ελληνικά σουβενίρ αγαλματίδια έχουν την επιγραφή «Made in China» στη βάση τους. Ένα ελληνικό σουβενίρ δύσκολα θα γίνει «Made in Greece» ή «Made in Germany». Υπάρχει όμως η πιθανότητα να κατασκευαστεί στην Ινδία, όπως προτρέπει και ο πρόεδρος Μόντι (Modi) της «μεγαλύτερης δημοκρατίας» με το σύνθημα «Make in India.»
Πράγματι ένα από τα καίρια θέματα στην ατζέντα των χωρών αφορά τη δημιουργία στενότερων εμπορικών σχέσεων μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ινδίας. Η Ανγκελ Μέρκελ τόνισε πρόσφατα την σημασία της θέσπισης μιας Ζώνης Ελευθέρων Συναλλαγών. Η συζήτηση για μία ζώνη είχε ήδη αρχίσει από το 2007, αλλά διαρκώς παγώνει δίχως πρόοδο. Δύο βασικά στοιχεία αποτελούν ταυτόχρονα την ανάγκη για μια συμφωνία αλλά και το αίτιο της κατάρρευσής της: είναι, προφανώς, ο υπέρμετρος προστατευτισμός της Ινδίας και το αδύναμο θεσμικό και δικαστικό πλαίσιο της. Το τελευταίο αφήνει αμέριμνες πλήθος Ευρωπαϊκών επενδύσεων, όπως, παλιότερα, η επέκταση της Vodaphone από πλευρά της Βρετανίας.
Αν μιλούσαμε για μισό αιώνα πριν, βασικό στοιχείο θα ήταν και η γεωγραφική απόσταση. Όπως ένας πολίτης θα πήγαινε στο κοντινότερο σουπερμάρκετ, έτσι και ένα κράτος θα προτιμούσε ενστικτωδώς μια κοντινή αγορά. Εφόσον όμως η Ινδία δεν ήρθε πιο κοντά στην Ευρώπη, ακόμη και όταν ο Χριστόφορος Κολόμβος την «ξαναανακάλυψε», ίσως θα πρέπει κι εμείς να ανακαλύψουμε τις αλλαγές στις αγορές και στις αρένες της πολιτικής.
Πρώτον, ενώ το κλασικό παράδειγμα των διεθνών οικονομικών σχέσεων περιστρέφεται γύρω από το απόλυτο και το συγκριτικό πλεονέκτημα του Adam Smith και του David Ricardo αντίστοιχα, από την δεκαετία του ’60 και μετά γίνεται δημοφιλής η έννοια του οικονομετρικού «μοντέλου βαρύτητας». Σύμφωνα με αυτό, όσο μεγαλύτερη είναι μια οικονομία και όσο πιο κοντά βρίσκεται στον άλλο κράτος-εταίρο, τόσο μεγαλύτερες και οι ροές εμπορίου μεταξύ τους.
Σε όρους μεγέθους, αξίζει να δει κανείς το ΑΕΠ της Ινδίας με έμφαση τον δείκτη της Κατανάλωσης. Με πληθυσμό 1.3 δις. αναμφίβολα προκύπτουν νέες οικονομικές ευκαιρίες για την Ευρώπη. Το βασικό στοιχείο μιας Ζώνης Ελευθέρων Συναλλαγών είναι η κατάργηση των δασμών και η αποθάρρυνση άλλων μορφών προστατευτισμού. Έχοντας υπόψιν αυτό, αναλογιστείτε ότι οι δασμοί για τα Ευρωπαϊκά αυτοκίνητα φτάνουν στο ύψος των 60% και άνω. Η εξάλειψη του δασμού ενδέχεται να πλημμυρίσει την Ινδική αγορά με Ευρωπαϊκά Αυτοκίνητα, προϊόντα βαριάς βιομηχανίας, και άρα να αποφέρει σημαντικό κέρδος από εξαγωγές.
Δεύτερον, όσον αφορά τον παράγοντα της απόστασης στην εξίσωση του μοντέλου της βαρύτητας, αυτή διαρκώς συρρικνώνεται ως αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίησης. Οι μεταφορές γίνονται αποτελεσματικότερες, ειδικά όταν τα εμπορεύματα μεταφέρονται δια θαλάσσης. Με την πάροδο του χρόνου μικραίνει και το κόστος και ο χρόνος μεταφοράς. Μπορεί το βόδι να έσωσε μετέφερε την Ευρώπη από την Ασία, και στην Ινδία η αγελάδα να θεωρείται ιερό ζώο, αλλά ο αντίστοιχος ναός για την σημερινή οικονομία επιπλέει.
Παρόλα αυτά, η παγκοσμιοποίηση συγκρούεται με την έννοια του περιφερισμού. Για την ακρίβεια, ενώ η συρρίκνωση του χώρου χάρη στις τεχνολογίες είναι μία πραγματικότητα, η υπόσχεση μιας ομαλής διεθνούς οικονομικής τάξης αποτελεί μάλλον μια ανεκπλήρωτη ευχή για την ώρα. Αντίθετα, η εγκαθίδρυση στενότερων εμπορικών σχέσεων σε περιφερειακό επίπεδο, είναι, σχεδόν βέβαια, ο κανόνας. Ταυτόχρονα, όμως, η ύπαρξη παγκόσμιων ανταγωνιστικών παικτών στην πολιτική και ο παγκόσμιες οικονομικές δυναμικές επηρεάζουν και το περιφερειακό εμπόριο.
Υπό αυτό το πρίσμα, δημιουργείται ένα τρίτο σημείο τομής στο μοντέλο της βαρύτητας και αφορά την γεωπολιτική. Όπως η βαρύτητα, από την οποία εμπνέεται και η έννοια του μοντέλου, είναι μια έλξη άυλη αλλά υπαρκτή και αισθητή στην ανθρώπινη παρατήρηση, έτσι και οι σφαίρες επιρροής στην γεωπολιτική δεν περνάνε απαρατήρητες.
Υπό γεωπολιτικούς όρους, η σημαντικότερη δυναμική στις διεθνείς σχέσεις σήμερα συνίσταται από την άνοδο της Κίνας. Φοβούμενες αυτήν την δυναμική, οι ΗΠΑ προσπαθούν να καθυστερήσουν την σινική άνοδο μέσω των προστατευτικών εμπορικών πολιτικών. Μία εκ των αντιδράσεων της Κίνας είναι η προώθηση μιας ασιατικής περιφερειακής οικονομικής ζώνης, ισχυρότερου χαρακτήρα από το καθεστώς που συζητείται μεταξύ Ινδίας - Ευρώπης. Με αυτόν τον τρόπο η Κίνα επιθυμεί να δεσμεύσει τις εμπορικές ροές υπέρ της, έτσι ώστε να μην δημιουργηθεί η τάση εκτροπής εμπορίου προς όφελος των ΗΠΑ. Με την ίδια λογική, ενθαρρύνει την ένταξη της Ινδίας σε αυτήν την ένωση έτσι ώστε να δεσμευτούν και οι ινδικές εμπορικές ροές προς εξυπηρέτηση της κινεζικής μεγέθυνσης.
Εντούτοις, η Ινδία δεν διατηρεί και τις καλύτερες σχέσεις με την Κίνα. Αν και μεγάλο μέρος του ινδικού ελλείμματος προέρχεται από τον δανεισμό της Κίνας η Ινδία διστάζει να αποδεχτεί την συνεργασία, με κυριότερο πρόβλημα την υποστήριξη του Πακιστάν από την Κίνα, αναφορικά με την αμφιλεγόμενη περιοχή του Κασμίρ.
Με αντίστοιχο σκεπτικό δρα και η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία απειλείται με δύο τρόπους. Αφενός, η αύξηση της οικονομικής διείσδυσης της Κίνας σε περιοχές όπως τα δυτικά Βαλκάνια υπονομεύει τις προσπάθειες για Διεύρυνση. Αφετέρου, ο εμπορικός πόλεμος ΗΠΑ – Κίνας πρόκειται να ζημιώσει τις ευρωπαϊκές εμπορικές σχέσεις με την Κίνα, και άρα η Ευρώπη χρειάζεται την οικονομική ασφάλεια που προσφέρει η καλύτερη πρόσβαση στην αγορά της Ινδίας.