Γράφει η Δρ Ελευθερία Φτακλάκη - Διεθνολόγος/ Διδάκτωρ ευρωπαϊκών σπουδών και διεθνών σχέσεων
Σε μια εποχή που οι διαπραγματεύσεις για το κλίμα διαμορφώνονται από τις ανησυχίες για τις ανισότητες μεταξύ των μεταβιομηχανικών χωρών του παγκόσμιου Βορρά και των αναδυόμενων οικονομιών του παγκόσμιου Νότου, η 27η Διάσκεψη των Συμβαλλομένων Μερών της Σύμβασης –Πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή (UNFCCC)- γνωστή ως COP27, στο Σάρμ ελ Σέιχ της Αιγύπτου (6-18 Νοεμβρίου 2022), φιλοδοξεί να συμβάλλει στην επιτάχυνση των δράσεων για το κλίμα και τη γεφύρωση του χάσματος ‘’φιλοδοξιών- προσδοκιών’’ μεταξύ των ηγετών προκειμένου να ευθυγραμμιστεί η διεθνής κοινότητα με τη Συμφωνία του Παρισιού, 2016, που ήταν η πρώτη νομικά δεσμευτική παγκόσμια συμφωνία για το κλίμα ως προς το όριο της θερμοκρασίας.
Σημειωτέων, παρά τις δεσμεύσεις που ανελήφθησαν στο πλαίσιο της COP26 (Glasgow Climate Pact), η φετινή έκθεση της UNEP για τις εκπομπές αερίων δείχνει πως η διεθνής κοινότητα υπολείπεται κατά πολύ των στόχων του Παρισιού χωρίς να υπάρχει αξιόπιστη πορεία προς το 1,5 °C, ενώ oι πολιτικές που εφαρμόζονται σήμερα υποδεικνύουν αύξηση της θερμοκρασίας κατά 2,8 °C έως το τέλος του αιώνα.
Τα διακυβεύματα για την Ε.Ε.
Πέραν των ανακοινώσεων και δεσμεύσεων για την επιτάχυνση των διαδικασιών αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, που συνοψίζονται στο μετριασμό για την τήρηση του στόχου των 1,5 βαθμών για την υπερθέρμανση του πλανήτη, στην προσαρμογή για την κατάρτιση ενισχυμένου διεθνούς θεματολογίου δράσης, στη χρηματοδότηση με την κινητοποίηση 100 δισ. δολαρίων ΗΠΑ ετησίως έως το 2025 για να στηριχθούν οι αναπτυσσόμενες χώρες στον αγώνα κατά των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, και στη συνεργασία για την εξασφάλιση της απαιτούμενης εκπροσώπησης όλων των εμπλεκόμενων φορέων στην COP27, ιδίως από τις ευάλωτες κοινότητες, δύο σημεία αξίζουν να αναδειχθούν από την COP27:
1) Η αναγνώριση της αποιοκρατίας ως βασική αιτία περιβαλλοντικής υποβάθμισης των χωρών του Παγκοσμίου Νότου.
Αυτό όμως που έχει αξία να αναδειχθεί αφορά στο γεγονός πως η Διάσκεψη αποφάσισε να ασχοληθεί, επιτέλους, με την αποζημίωση των εθνών και των κοινοτήτων που επηρεάζονται αρνητικά από την κλιματική αλλαγή. Είναι γεγονός πως ο παγκόσμιος Νότος βιώνει δυσανάλογα τις επιπτώσεις της αύξησης της θερμοκρασίας, η οποία τροφοδοτεί την περιβαλλοντική υποβάθμιση, τις φυσικές καταστροφές, τις ακραίες καιρικές συνθήκες, την επισιτιστική και υδατική ανασφάλεια, την οικονομική διαταραχή και τις συγκρούσεις.
Αν συνδέσει κανείς την κλιματική «αδικία» για τις χώρες του Νότου με την αποικιοκρατία και την εκμετάλλευση των χωρών αυτών από ευρωπαϊκά κράτη, τότε σαφώς το διακύβευμα της ανάληψη ευθυνών από την Ευρώπη είναι μεγάλο. Η αποικιοκρατική εκμετάλλευση της γης και των φυσικών πόρων αυτών των χωρών, όπως πχ. η εξόρυξη πόρων, όπως το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, έχει ως αποτέλεσμα την εξαφάνιση, την αποψίλωση των δασών και τη ρύπανση.
Ο κατάλογος ενός γερμανικού μη κερδοσκοπικού οργανισμού με τις δέκα (10) χώρες που επλήγησαν περισσότερο από ακραία καιρικά φαινόμενα που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες του αιώνα που διανύουμε περιλαμβάνει οκτώ πρώην αποικίες.
Μια πρόσφατη έκθεση του 2022 από τη Διακυβερνητική Επιτροπή του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), απαρίθμησε για πρώτη φορά την αποικιοκρατία ως παράγοντα της κλιματικής κρίσης και ως ένα διαρκές ζήτημα που επιδεινώνει την ευπάθεια των κοινοτήτων σε αυτήν.
Επίσης, για πρώτη φορά, η ΕΕ δέχεται πιέσεις να αμβλύνει την αντίστασή της στην αποζημίωση των φτωχότερων εθνών του κόσμου για τις απώλειες και τις ζημίες που προκαλούνται από τις πλημμύρες, την άνοδο της στάθμης των θαλασσών και άλλες επιπτώσεις που τροφοδοτεί η κλιματική κρίση. Διάφορες ΜΚΟ ζητούν από την ΕΕ να αντιμετωπίσει τις συνεχιζόμενες επιπτώσεις της αποικιοκρατίας και της εκμετάλλευσης μέσω της προσέγγισης της ”απώλειας και των ζημιών” στις χώρες του Παγκόσμιου Νότου.
Όμως, υπάρχει και μια νέα διάσταση της αποικιοκρατίας, η αποκαλούμενη «κλιματική αποικιοκρατία» η οποία βασίζεται στο δομικό αποτύπωμα της εκμετάλλευσης των άλλων κρατών από ισχυρά κράτη όχι πλέον με τη μορφή χωρικής και χρονικής μετεγκατάστασης σε παραγωγικές περιοχές και αφαίμαξης των φυσικών πόρων μέσω μιας αυτοκρατορικής δομής κυριαρχίας (όπως συνέβαινε στην κλασική αποικιοκρατία), αλλά το μοντέλο ανάπτυξης που έκανε τις βιομηχανικές χώρες πλούσιες μέσω της εκμετάλλευσης λιγότερο ανεπτυγμένων εθνών, αναθέτοντας τα βάρη στις χώρες με μικρότερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα.
2) Η επιτακτική ανάγκη λύσεων στο παγκόσμιο φαινόμενος της κλιματικής μετανάστευσης.
Μια σημαντική διάσταση της κλιματικής αλλαγής που πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη αφορά στην επιταχυνόμενη τάση της παγκόσμιας μετακίνησης πληθυσμών που σχετίζεται με τις κλιματικές επιπτώσεις αυξάνει τις διασυνοριακές μετακινήσεις, ιδίως όταν η κλιματική αλλαγή αλληλεπιδρά με τις συγκρούσεις και τη βία, όπως συμβαίνει σε πολλές χώρες του Παγκόσμιου Νότου.
Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR) αναφέρει ότι το 2019, 24,9 εκατομμύρια άνθρωποι εκτοπίστηκαν σε 140 χώρες από κινδύνους που σχετίζονται με τις κλιματικές συνθήκες. Ο αριθμός αυτός θα συνεχίσει να αυξάνεται αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα αντιμετώπισης τους. Αναμένεται ότι τα επόμενα 30 χρόνια, 143 εκατομμύρια άνθρωποι θα ξεριζωθούν από την άνοδο της θάλασσας, την ξηρασία, τις καυτές θερμοκρασίες και άλλες κλιματικές καταστροφές, σύμφωνα με την έκθεση της Διακυβερνητικής Διάσκεψης για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) για το 2022.
Η Ε.Ε. προ των ευθυνών της
Η μετανάστευση λόγω κλιματικής αλλαγής είναι αναπόφευκτη καθώς ο κόσμος θερμαίνεται. Η ΕΕ πρέπει να εφαρμόσει μια μεταναστευτική πολιτική που θα δίνει προτεραιότητα στην ασφαλή διέλευση όλων των ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που εκτοπίστηκαν βίαια λόγω περιβαλλοντικών ζημιών, και να σώσει ζωές, συντομεύοντας τις περίπλοκες διαδικασίες ασύλου.
Η κατανόηση των δεσμών μεταξύ της φυλετικής δικαιοσύνης και της περιβαλλοντικής καταστροφής είναι απαραίτητη για την εφαρμογή αποτελεσματικών δεσμεύσεων από την ΕΕ. Αυτές πρέπει να αντικατοπτρίζονται στις πολιτικές τους που σχετίζονται με την κλιματική κρίση.
Η ΕΕ οφείλει άμεσα να προχωρήσει στη ψήφιση του Νέου Συμφώνου για τη Μετανάστευση και το Άσυλο προκειμένου να βελτιώσει τις πολιτικές για τη μετανάστευση. Σε αυτό το κλίμα, ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ κατά την ομιλία του στη COP27, τόνισε πως η ΕΕ πρέπει να αναλάβει το μερίδιο που της αναλογεί για τη μετάβαση σε μηδενικές καθαρές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και ότι η δράση της για το κλίμα επιφέρει τρεις υποχρεώσεις: απέναντι στις αναπτυσσόμενες χώρες, στην επόμενη γενιά και στους πολίτες της ΕΕ.
Πρωτοβουλίες κρατών για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής
Σε αυτό το κλίμα, τα κράτη που αντέδρασαν άμεσα με τη διασφάλιση χρηματοδότησης για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είναι η (1) Αυστρία, (2) το Βέλγιο, (3) η Γερμανία, (4) η Ιρλανδία, (5) ο Καναδάς και (6) η Νέα Ζηλανδία.
Ειδικότερα, το υπουργείο Κλιματικής Αλλαγής της Αυστρίας ανακοίνωσε ότι θα διαθέσει 50 εκατομμύρια ευρώ από τον υπάρχοντα προϋπολογισμό της για τα επόμενα τέσσερα χρόνια για τη χρηματοδότηση ζημιών και απωλειών στις πιο ευάλωτες χώρες του κόσμου, με την υπουργό Κλιματικής Αλλαγής Leonore Gewessler να υποστηρίζει ότι η χώρα της ”γίνεται πρωτοπόρος στη διεθνή χρηματοδότηση του κλίματος”.
Ο υπουργός Αναπτυξιακής Συνεργασίας του Βελγίου Frank Vandenbroucke, δήλωσε ότι η χώρα θα παράσχει 2,5 εκατομμύρια ευρώ (περίπου 2,5 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ) σε χρηματοδότηση ζημιών και απωλειών για τη Μοζαμβίκη, με τα χρήματα αυτά να αναμένεται να παράσχουν στην ευάλωτη στο κλίμα χώρα της Ανατολικής Αφρικής συστήματα προειδοποίησης για καταιγίδες και προηγμένες πληροφορίες για τις παράκτιες περιοχές που κινδυνεύουν. Τα κονδύλια αποτελούν μέρος μιας ευρύτερης επταετούς δέσμης μέτρων στήριξης της Μοζαμβίκης για το κλίμα ύψους 25 εκατ. ευρώ.
Ο καγκελάριος Όλαφ Σολτς, δήλωσε ότι η Γερμανία θα παράσχει 170 εκατομμύρια ευρώ στην πρωτοβουλία Global Shield Against Climate Risks - ένα ταμείο αφιερωμένο στην παροχή ασφάλισης κατά των κλιματικών κινδύνων και στην υποστήριξη της πρόληψης για τα έθνη που διατρέχουν κίνδυνο.
Ο πρωθυπουργός της Ιρλανδίας Micheál Martin δεσμεύτηκε να διαθέσει 10 εκατομμύρια ευρώ για την πρωτοβουλία Global Shield.
Ο Καναδάς επαναπροσδιορίζοντας τις δαπάνες του για το κλίμα, ανακοίνωσε ότι 24 εκατομμύρια δολάρια (περίπου 18 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ) από την προηγούμενη Διεθνή Δέσμευση Χρηματοδότησης για το Κλίμα ύψους 5,3 δισεκατομμυρίων δολαρίων της χώρας θα αφιερωθούν στις ”ανάγκες και τις προτεραιότητες των αναπτυσσόμενων χωρών”.
Η Νέα Ζηλανδία δέσμευσε 20 εκατομμύρια NZ$ (σχεδόν 12 εκ. δολάρια) για απώλειες και ζημιές σε παγκόσμιο επίπεδο. ”Η ειδική χρηματοδότηση για τις απώλειες και τις ζημίες τοποθετεί την Νέα Ζηλανδία (Aotearoa) στην πρώτη γραμμή των πλούσιων χωρών που υποστηρίζουν τη δράση για την αντιμετώπιση των απωλειών και των ζημιών από την κλιματική αλλαγή, σηματοδοτώντας έντονα την υποστήριξή μας στις προτεραιότητες του Ειρηνικού”, δήλωσε η υπουργός Εξωτερικών Nanaia Mahuta.
Εν κατακλείδι, αυτές τις πρωτοβουλίες μεμονωμένων κρατών έχει αξία να ακολουθήσουν και όλα τα ανθεκτικά κράτη καθώς η φυλετική και διαγενεακή δικαιοσύνη πρέπει να αποτελεί κορωνίδα των πολιτικών κάθε κράτους δικαίου.
Είναι καιρός οι κοινότητες και τα έθνη που πλήττονται άμεσα από την κλιματική αλλαγή να αποζημιωθούν από τους μεγαλύτερους εκπέμποντες αερίων του θερμοκηπίου στον κόσμο. Η κλιματική αλλαγή αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κρίσιμα ζητήματα για την παγκόσμια κοινότητα και σίγουρα απαιτούνται συλλογικές δράσεις σε παγκόσμιο επίπεδο και όχι μεμονωμένες πρωτοβουλίες κρατών, ΜΚΟ, κα. Οι ισχυροί του πλανήτη οφείλουν να προτεραιοποιήσουν τις πολιτικές για το περιβάλλον και συνεπακόλουθα και τις αντίστοιχες χρηματοδοτήσεις για δράσεις που θα στοχεύσουν στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης.
Τα βλέμματα όλων στρέφονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) , η οποία οφείλει να δεσμευτεί για επαρκή χρηματοδότηση των απωλειών και ζημιών στη COP27 αν θέλει να είναι πειστική αλλά και αποτελεσματική στο ρόλο της ως παγκόσμιος δρών ήπιας ισχύος. Η Ένωση ως ένα παγκόσμιος δρών πρέπει να διαθέσει τεχνογνωσία, μηχανισμούς, πολιτικές αλλά και πόρους για την κλιματική αλλαγή, αναλαμβάνοντας έναν ηγετικό ρόλο στην εκστρατεία κατά της κλιματικής κρίσης.