Μια πλαστική σακούλα στο «βασίλειο» του Άδη

Βρέθηκε λοιπόν όχι απλά στο μέσο του Ειρηνικού, αλλά και στο βαθύτερο αυτό σημείο όλων των ωκεανών πολύ πιο κάτω από τα 6000 μέτρα βάθους που θεωρητικά τελειώνει η άβυσσος και ξεκινάει η πλέον ανήλια και ζοφερή ζώνη του Άδη, όνομα δανεισμένο από την ελληνική μυθολογία και το Θεό του κάτω κόσμου.

Μύθοι και αλήθειες

Η εισβολή ενός «ξένου» σώματος μοιάζει με τρομοκρατική επίθεση στο υγρό και σκοτεινό «βασίλειο» του Άδη. Η δική μας σακούλα, προϊόν μιας μεταπολεμικής καινοτομίας, έφτασε εκεί για να διαταράξει τον αρχέγονο χορό κάποιων μικροσκοπικών πλασμάτων και οργανισμών που επιβιώνουν χωρίς ήλιο σε ακραίες συνθήκες πίεσης και θερμοκρασίας (ας φανταστούμε ένα φορτίο βάρους ενός τόνου και θερμοκρασίας ενός βαθμού Κελσίου να κάθεται πάνω στην άκρη ενός δακτύλου του χεριού μας).

Οι πρώτες ηχογραφήσεις από τα βάθη της τάφρου των Μαριανών στον δυτικό Ειρηνικό Ωκεανό ήταν ανατριχιαστικές ..σαν κόλαση. Κάπως έτσι πρέπει να είχαν φανταστεί το ανήλιο και ζοφερό βασίλειο του Άδη οι αρχαίοι Έλληνες που, σύμφωνα με τον Όμηρο, τον χαρακτήριζαν με επίθετα όπως «Αμείλιχος» και «Στυγερός».

Το να φτάσει κανείς ως τα έγκατα της ζώνης του Άδη, να δει και να βιντεοσκοπήσει αυτόν τον σκοτεινό κόσμο είναι ένα παράτολμο εγχείρημα. Ελάχιστοι είναι οι θαλασσοναύτες (aquanauts) που κατάφεραν να εξερευνήσουν και να χαρτογραφήσουν την τάφρο των Μαριανών με βαθυσκάφος μέχρι και το μεγαλύτερο βάθος της. Μέχρι στιγμής οι επιστήμονες θεωρούν ότι υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος για να εξερευνηθεί αυτό το μυστηριώδες και δύσβατο μέρος μιας και οι καταβάσεις στη ζώνη του Άδη δεν είναι και αστείο πράγμα.. παρότι τεχνολογίες αιχμής έχουν επιτρέψει τεράστιες προόδους στην εξερεύνηση των ωκεανών.. Πάντως σε καμία περίπτωση οι καταβάσεις αυτές δεν γίνονται με την ευκολία που οι ιερείς στο νεκρομαντείο της Εφύρας στην Πρέβεζα υποτίθεται ότι ανεβοκατέβαιναν στο βασίλειο του Άδη .. (οι ανασκαφές αποκάλυψαν σιδερένιους τροχούς, τροχαλίες και άλλα εξαρτήματα που ανήκαν σε μια μηχανή η οποία τους ανεβοκατέβαζε στον κάτω κόσμο για να αναδυθούν, υπό μορφή φαντασμάτων, ως οι αποβιώσαντες συγγενείς των απελπισμένων πιστών! με το αζημίωτο πάντα..). Μέσω καινοτομιών για την εποχή τους ασκούσαν το επάγγελμά τους οι ευρηματικοί αρχιερείς - managers.

Οι περισσότεροι από τους οργανισμούς που επιβιώνουν στη ζώνη του Άδη τρέφονται από τον πυθμένα με τα απομεινάρια θαλασσινού χιονιού που φτάνει ως εκεί και μεταβολίζουν υδρογόνο και μεθάνιο που παράγεται μέσω χημικών αντιδράσεων μεταξύ πετρωμάτων και θαλασσινού νερού γύρω από κάποιες θερμικές οπές εξαερισμού.

Ανάμεσά τους και το ψάρι του Άδη (hadal snailfish) που πραγματικά μοιάζει με ψάρι – φάντασμα. Έχει ένα μεγάλο κεφάλι, μικρά μάτια, χαλαρό δέρμα χωρίς λέπια, ένα μακρύ ραχιαίο πτερύγιο και ένα δίσκο αναρρόφησης που δημιουργείται από τα πτερύγια της πυέλου κάτω από το κεφάλι με τον οποίο καταφέρνει και προσκολλάται στον πυθμένα. Το μήκος του δεν ξεπερνάει τα 30 εκατοστά. Η παρουσία του εκεί θεωρείται ένα σπουδαίο εύρημα για τους επιστήμονες. Σε κάθε περίπτωση το συμπέρασμά τους είναι ότι στη ζώνη του Άδη υπάρχει ζωή και πρέπει να προστατευτεί.

Που οδηγεί η ανεξέλεγκτη χρήση του πλαστικού

Δυστυχώς η σακούλα που βρέθηκε στην τάφρο των Μαριανών και στη ζώνη του Άδη δεν αποτελεί μεμονωμένο περιστατικό.

Οι τσάντες αυτές είναι τόσο ελαφριές και αεροδυναμικές, μπορούν εύκολα να πετάξουν σαν περιπλανώμενα μικρά αερόστατα καθώς κυριολεκτικά απογειώνονται από κάδους σκουπιδιών και ανακύκλωσης για να καταλήξουν ανεξέλεγκτες πλέον σε δρόμους, οικισμούς, βουνά, λαγκάδια, ποτάμια θάλασσες και ωκεανούς .. όταν δεν τις πετάμε εκεί εμείς οι ίδιοι.

Η ανεξέλεγκτη χρήση και «προέλαση» του πλαστικού με την παρουσία του ακόμη και στα μεγαλύτερα βάθη των ωκεανών, αποκαλύπτουν την έκταση και το μέγεθος των καταστροφών που προκαλούν οι καθημερινές ανθρώπινες δραστηριότητες ακόμη και στα πιο απομακρυσμένα οικοσυστήματα, αναφέρει σε ανακοίνωσή της η Υπηρεσία περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών.

Η πλαστική σακούλα είναι ένα σύγχρονο χρηστικό μέσο που όμως διαπιστώνουμε σήμερα πόσο ζημιογόνο μπορεί να γίνει για τη φύση και τον άνθρωπο. Όταν μετά το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου οι πετρελαϊκές εταιρίες ζητούσαν επίμονα από τους χημικούς τους να διευρύνουν τον κύκλο χρήσης του πετρελαίου μέσα από νέες εφαρμογές και προϊόντα κανένας δεν είχε σκεφτεί ότι το υλικό αυτό θα ήταν ξένο προς τη φύση και τις διεργασίες της και δεν θα μπορούσε ποτέ να ενσωματωθεί.

Θα πρέπει εντούτοις να παραδεχτούμε ότι σε ορισμένες μορφές και υπό συνθήκες η καθιέρωσή του συνέβαλε σημαντικά στη βελτίωση της υγιεινής των τροφίμων και άλλων εφαρμογών.

Την πλαστική τσάντα που αργότερα έγινε γνωστή σαν «T-shirt plastic bag» εισήγαγε στην Αμερική η ExxonMobile στα τέλη της δεκαετίας του 1970. Η κοινή γνώμη πάντως άρχισε να ανησυχεί σοβαρά για την επίδρασή της στο περιβάλλον όταν το 1997 στον Βόρειο Ειρηνικό Ωκεανό ανακαλύφθηκε μια τεράστια κηλίδα πλαστικών σκουπιδιών, σαν ένα πλωτό πλαστικό νησί διπλάσιο σε μέγεθος από το Τέξας, το λεγόμενο Great Pacific Garbage Patch: κάτι σαν η μεγάλη δίνη σκουπιδιών του Ειρηνικού.

Τα πλαστικά γενικότερα θεωρούνται επίμονοι και με διάρκεια οργανικοί ρύποι (persistent organic pollutants: POPs). Μόλις βρεθούν στην ανοικτή θάλασσα, μπορεί να παραμείνουν εκεί για χιλιάδες χρόνια .. Οι πλαστικές σακούλες ειδικά αποτελούν σοβαρή απειλή για τη θαλάσσια ζωή. Πολλές φορές τα θαλάσσια ζώα τις καταπίνουν ολόκληρες θεωρώντας ότι είναι μέδουσες, μια αγαπημένη λιχουδιά ειδικά για τις θαλάσσιες χελώνες, με καταστροφικά αποτελέσματα για τις ίδιες όπως η πείνα η ασφυξία και ο πνιγμός.

Για τους επιστήμονες τα βάθη των ωκεανών θεωρούνται ως τα τελευταία ανέγγιχτα και αμόλυντα οχυρά τους. Εκεί, στον πιο μυστικό και ανεξερεύνητο «κόρφο» της γης, όπως είναι η τάφρος των Μαριανών, μπορεί να υπάρχουν εγκλωβισμένες νέες μορφές πρώτων υλών αλλά και μυστικά για την ίδια την ύπαρξη της ζωής στον δικό μας αλλά και σε άλλους πλανήτες. Υπάρχει επομένως άμεση ανάγκη να διαφυλαχτεί αυτή η κοιτίδα ζωής και να προφυλαχτεί από εισβολείς όσο και αν φαίνεται πρωτόλεια.

Τι λένε οι αριθμοί

Το γεγονός ότι τα πλαστικά απόβλητα συσσωρεύονται στις θάλασσες σε τεράστιες ποσότητες προκαλεί πλέον μεγάλη ανησυχία. Οι αριθμοί τους σοκάρουν:

• Η ποσότητα πλαστικού που παράγεται μέσα σε ένα χρόνο είναι περίπου η ίδια με το συνολικό βάρος της ανθρωπότητας ή ακόμη με το βάρος 30 εκατομμυρίων ελεφάντων που αν τους βάζαμε σε σειρά θα σχημάτιζαν το γύρο της γης τουλάχιστον πέντε φορές.

• Εκτιμάται ότι η παγκόσμια παραγωγή πλαστικών θα αυξηθεί κατά 40% μέσα στην επόμενη δεκαετία παρά τις προειδοποιήσεις των ειδικών.

• Ένα εκατομμύριο πλαστικά μπουκάλια αγοράζονται στον κόσμο κάθε λεπτό.

• Η ετήσια κατανάλωση πλαστικών φιαλών εκτιμάται ότι θα φτάσει το μισό τρισεκατομμύριο μέχρι το 2021.

• Ένα εκατομμύριο πλαστικές τσάντες χρησιμοποιούνται παγκοσμίως κάθε λεπτό. Οι Αμερικανοί μόνο χρησιμοποιούν εκατό δισεκατομμύρια πλαστικές τσάντες κάθε χρόνο, οι Έλληνες 4,3 δις.

• Στην Ελλάδα, το 2015, κάθε πολίτης κατανάλωσε κατά μέσο όρο 300 περίπου σακούλες (αυτή ήταν η μεγαλύτερη κατανάλωση την ΕΕ, διπλάσια από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο).

• Οκτώ εκατομμύρια τόνοι πλαστικού καταλήγουν κάθε χρόνο στους ωκεανούς, και

• Αν αυτό συνεχιστεί μέχρι το 2050, τα πλαστικά απορρίμματα στη θάλασσα θα είναι περισσότερα από τα ψάρια σύμφωνα με την υπηρεσία περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών.

Η ανακάλυψη μεγάλων εκτάσεων συσσωρευμένου όγκου πλαστικών απορριμμάτων, σε πολλά σημεία των ωκεανών και παράκτιων περιοχών κρούει τον κώδωνα του κινδύνου. Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι ένα από τα πιο απομακρυσμένα και ακατοίκητα μέρη, το νησί Henderson στον νοτιοανατολικό Ειρηνικό, θα εμφάνιζε μια τεράστια ρύπανση με 38 εκατομμύρια κομμάτια πλαστικών σκουπιδιών ανθρωπογενούς προέλευσης (σχεδόν 18 τόνους) διάσπαρτα στην επιφάνειά του. Και όλα αυτά σε μια, κατά τα άλλα ακατοίκητη, κοραλλιογενή ατόλη.. Κάτι ανάλογο έχει παρατηρηθεί επίσης και σε ακτές της Αρκτικής. Τεράστια ποικιλία πλαστικών σκουπιδιών απαντάται και στους βυθούς των ελληνικών θαλασσών, συχνά μακριά από την πηγή ρύπανσης.

Οι διαπιστώσεις αυτές δείχνουν την έκταση του προβλήματος και πλέον προειδοποιούν για μια περιβαλλοντική κρίση εξίσου σοβαρή με την κλιματική αλλαγή.

Υπάρχουν λύσεις;

Το πρόβλημα είναι σύνθετο και απαιτεί τοπικές, εθνικές και διεθνείς κυβερνητικές παρεμβάσεις.

Τον περασμένο Δεκέμβριο 193 χώρες υπέγραψαν ένα ψήφισμα σε μια προσπάθεια για την εξάλειψη της πλαστικής ρύπανσης στη θάλασσα.. «Έχουμε τώρα μια αρχική συμφωνία να διερευνήσουμε και να βρούμε ένα νομικά δεσμευτικό τρόπο για να πάρουμε μέτρα σε διεθνές επίπεδο μέσα τους επόμενους 18 μήνες» είπε μιλώντας στο Reuters ο υπουργός περιβάλλοντος της Νορβηγίας, της χώρας στην οποία ανήκει και η πρωτοβουλία στο πλαίσιο του περιβαλλοντικού προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών (UNEP). «Βρίσκουμε μικροΐνες από πλαστικό μέσα στα μύδια, που κατά τα άλλα μας αρέσει να τρώμε και πρόσφατα βρήκαμε μια τεράστια φάλαινα με 30 πλαστικές σακούλες στην κοιλιά της που δυστυχώς δεν κατάφερε να επιβιώσει» συνέχισε.

Ένα παρόμοιο περιστατικό περιγράφει σε προχτεσινό άρθρο του ο Guardian (3 Ιουνίου 2018). Μια φάλαινα κατέληξε να πεθάνει παρά τις προσπάθειες διάσωσης από ομάδα κτηνιάτρων στη νότια Ταϊλάνδη. Η αυτοψία έδειξε ότι το τεράστιο θηλαστικό είχε καταπιεί περισσότερες από 80 πλαστικές σακούλες...

«Η μετάβαση σε μια πραγματικά κυκλική οικονομία προσφέρει μια τεράστια ευκαιρία ώστε να ολοκληρώνεται ο κύκλος ζωής των προϊόντων αυτών που δημιουργούν το πρόβλημα» λέει η Ellen MacArthur που με τις εκστρατείες του Ιδρύματός της (Ellen MacArthur foundation) έχει βάλει στόχο να ανακόψει την παλίρροια της πλαστικής ρύπανσης αλλά και την επαπειλούμενη εξάντληση των πεπερασμένων αποθεμάτων πρώτων υλών του πλανήτη.

Ακόμη και τα πλαστικά μπουκάλια θα πρέπει να είναι σχεδιασμένα και κατασκευασμένα με τρόπο ώστε να ξαναγεμίζονται και να επαναχρησιμοποιούνται αντί να πετιούνται μετά την πρώτη χρήση τους ισχυρίζεται. Με ανάλογους τρόπους θα πρέπει να υπάρξουν λύσεις και για άλλα πλαστικά υλικά και προϊόντα. Πέραν των άλλων θα εξοικονομηθούν δισεκατομμύρια δολάρια αν αποσυνδεθεί σε μεγάλο βαθμό η παραγωγή πλαστικών από τη χρήση και κατανάλωση ορυκτών καυσίμων, είπε.

Στο παιχνίδι τώρα έχει μπει η πράσινη χημεία σε μια προσπάθεια να βρεθούν λύσεις και να ανοίξει ο ..μάλλον δύσκολος δρόμος νέων προτύπων στο πλαίσιο της βιώσιμης ανάπτυξης. Περισσότερα από 180 δισεκατομμύρια δολάρια επενδύονται για την κατασκευή νέων μονάδων πυρόλυσης πετρελαίου για το σκοπό αυτό.

Στο μεταξύ οι περισσότερες από τις Ευρωπαϊκές χώρες έχουν ήδη υιοθετήσει μέτρα για να προλάβουν το χειρότερο μειώνοντας σημαντικά τη χρήση της πλαστικής σακούλας. Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης υπάρχει σχετική Οδηγία προς τα κράτη μέλη ώστε ο αριθμός χρήσης της πλαστικής σακούλας να μειωθεί σημαντικά (στις 90 σακούλες ανά άτομο το χρόνο μέχρι το τέλος του 2019 και στις 40 μέχρι το τέλος του 2025).

Στην Ελλάδα, πέρα από την πρόσφατη επιβολή περιβαλλοντικού τέλους, θα χρειαστεί αρκετή προσπάθεια και ενημέρωση για να «ξεκολλήσουμε» από κάτι που μας έχει γίνει συνήθεια. Για να επιτευχθούν οι Ευρωπαϊκοί στόχοι, θα πρέπει η κατανάλωση να μειωθεί κατά 80% ως το 2019 ..αν και κάτι τέτοιο μάλλον δεν ακούγεται ρεαλιστικό, και κατά 90% ως το 2025. Σημαντικό ρόλο στην κατεύθυνση αυτή παίζει η αλλαγή των καταναλωτικών συνηθειών και η ενίσχυση της καινοτομίας.

Είναι αδιανόητο να κολυμπάμε στις υπέροχες θάλασσές μας και να αφήνουμε πίσω μας σακούλες και πλαστικά υπολείμματα συσκευασιών. Είναι άγνωστο πότε, που και κάτω από ποιες συνθήκες μπορεί να σχηματιστεί μια δίνη σκουπιδιών και να «προσγειωθεί» σε μια από τις παραλίες ή τα νησιά μας. Όμως ένα μεγάλο μερίδιο ευθύνης πέφτει στον καθένα μας για να διαφυλάξουμε αυτόν τον υπέροχο τόπο και τον πλανήτη γενικότερα. Στο παγκόσμιο χωριό που ζούμε πρέπει να σκεφτόμαστε ότι το νησί Henderson είναι δίπλα μας..

Τι θα έκανε λοιπόν ο Άδης;

Σαν σκληρός τιμωρός και κριτής των κακών και αδίκων, ο Θεός Άδης, είχε το άχαρο έργο να καταγράφει σε βιβλίο τις ανθρώπινες πράξεις.. ώστε να τυγχάνουν ανάλογης αντιμετώπισης. Προφανώς αν υπήρχαν πλαστικές σακούλες τότε που γραφόταν ο μύθος, μέσα σε όλα τα άλλα ατοπήματα που περιελάμβανε η λίστα του Άδη θα μπορούσε να είναι και η υπερβολική χρήση πλαστικού αφού είναι ασυμβίβαστη με τη φύση. Στην περίπτωση αυτή, και ελλείψει ηλεκτρονικού υπολογιστή ο «Αμείλιχος» θεός θα είχε επινοήσει ένα σύστημα για να κωδικοποιεί και να σημειώνει τις καταναλώσεις διαφορετικών τύπων πλαστικού, σε ατομικό επίπεδο, στέλνοντας και τις σχετικές προειδοποιήσεις ..πριν επιβάλει την τελική τιμωρία στους απερίσκεπτους υπερκαταναλωτές.