Υπάρχει τρόπος να μετρήσεις πόσο κοστίζει μια ζωή; Μπορεί κάποιο οικονομικό πακέτο να καλύψει την ανείπωτη τραγωδία των χιλιάδων νεκρών και των εκατοντάδων χιλιάδων ασθενών; Υπάρχει άραγε τρόπος ο κόσμος να επιστρέψει σε κανονικούς ρυθμούς μετά από το πέρασμα της πανδημίας; Ο κόσμος που ξαφνικά σταμάτησε και με κάποιο τρόπο θα πρέπει να μπει και πάλι σε λειτουργία.
Το πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι αυτό θα το δείξει η ίδια η ζωή. Το πόσο θα κοστίσει στην οικονομία θα το δείξει η πράξη. Οι εκτιμήσεις, πριν ακόμα περάσει η πανδημία, αναφέρουν ότι οι συνέπειες θα είναι πρωτόγνωρες. Για την αντιμετώπιση τους θα χρειαστούν πρωτόγνωρες αποφάσεις.
Σημαίνει ταχύτητα στη λήψη αποφάσεων, γενναιότητα στα μέτρα αντιμετώπισης των συνεπειών της κρίσης και κυρίως αλλαγή του τρόπου που σκεφτόμασταν μέχρι χθες. Για την Ευρώπη από μόνο του αυτό μοιάζει με γρίφο που δεν έχει λύση. Η αντιμετώπιση κρίσεων δεν είναι το δυνατό σημείο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ειδικά εάν στη μέση μπαίνουν τα χρήματα.
Το νόημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Είναι η Ευρώπη Ενωμένη για να αντιμετωπίσουν τα κράτη από κοινού την κρίση; Θυμάμαι έναν από τα πολιτικά στελέχη, με κομβική συμμετοχή στις διαπραγματεύσεις του πρώτου μνημονίου, να μου λέει: «κανονικά στην είσοδο του κτιρίου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής θα πρέπει να υπάρχει πινακίδα που να γράφει Αμύνεσθαι περί πάΡΤης». Αυτή είναι η γεύση που αφήνει η Ευρώπη σε όσους μπλέκουν στις διαδικασίες διαπραγματεύσεων για οποιαδήποτε απόφαση.
Αυτή η Ευρώπη δέκα χρόνια από τότε που ξεκίνησε η δική μας περιπέτεια με τα μνημόνια, δεν φαίνεται να έχει αλλάξει και πολύ. Η έννοια της Ευρωπαϊκής αλληλεγγύης είναι σαν να εξαϋλώθηκε την στιγμή που έμπαινε ως βασική αρχή στη ιδρυτική συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Την αλληλεγγύη έχει αντικαταστήσει η πειθαρχία. Ειδικά όταν αυτή έχει δημοσιονομικό περιεχόμενο.
Στην Ευρώπη των 27 το τιμόνι το κρατάει ένας και αυτός το στρίβει ανάλογα με τις δικές του διαθέσεις. Λογικό θα μου πεις, ο ισχυρός να μπορεί να επιβάλει τη γνώμη του. Σωστό, αλλά μέχρι ποιό σημείο; Η πρόσφατη εμπειρία από τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων για το πακέτο αντιμετώπισης των συνεπειών του κορονοϊού, δείχνει ότι η Ευρώπη συνεχίζει να λειτουργεί με τις ίδιες στρεβλώσεις.
Ποιος κυβερνά αυτή την ένωση;
Οι υπουργοί Οικονομικών κατέληξαν μετά από τρία 24ωρα «σκληρών» διαπραγματεύσεων και παρασκηνιακών διαβουλεύσεων σε μια απόφαση που την είχε περιγράψει τουλάχιστον 10 ημέρες πριν η Γερμανίδα πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Και για να μην υπάρχει καμία παρερμηνεία, λίγες ώρες πριν ξεκινήσει το κρίσιμο Eurogroup της περασμένης Πέμπτης, η καγκελάριος Μέρκελ αναφέρθηκε σε μια λύση που θα περιλαμβάνει ένα Ταμείο Αλληλεγγύης, χωρίς ευρωομόλογο.
Αυτή ήταν ακριβώς ήταν και η απόφαση μετά τις πολύωρες διαπραγματεύσεις. Όπως την περιέγραφαν οι πληροφορίες από την πλευρά των «σκληροπυρηνικών», μια εβδομάδα πριν την κρίσιμη συνεδρίαση. Οι χώρες του Νότου, μετά την επιστολή των 9 ηγετών στην οποία ζητούσαν αλληλεγγύη και μια γενναία λύση, όχι μόνο δεν κατάφεραν να πάρουν το ελάχιστο από τα αιτήματα τους, αλλά πριν τελειώσει η συνεδρίαση της Πέμπτης είχαν διαλύσει τον άτυπο συνασπισμό τους.
Η Ευρώπη μοιάζει και πάλι να αρχίζει και να τελειώνει στα όρια της δημοσιονομικής πειθαρχίας και των πολιτικών ισορροπιών. Τα τελευταία 10 κρίσιμα χρόνια, η Έ.Ε μαστίζεται από «δημοσιονομικό προτεσταντισμό». Οι δημοσιονομικά απείθαρχοι-αμαρτωλοί πρέπει να τιμωρούνται και μάλιστα παραδειγματικά. Την ίδια στιγμή τα κράτη-μέλη δείχνουν να μην βάζουν τίποτα πάνω από το καλό της εθνικής τους οικονομίας. «Ακόμα και τώρα που η αιτία είναι η πανδημία και όχι ο δημοσιονομικός εκτροχιασμός;», θα ρωτούσε κάποιος καλόπιστος παρατηρητής. Ακόμα και τώρα, είναι η απάντηση που δίνει η Ε.Ε.
Οι «απείθαρχοι« του Νότου
Θα αναρωτηθεί εύλογα κάποιος: «πόσο λογικό είναι τα σπασμένα όλων να καλείται μια ζωή να τα πληρώνει η Γερμανία;». Η σκέψη θα είχε όντως κάποια βάση εάν η Γερμανία είχε πληρώσει έστω και μια φορά τα σπασμένα. Τα στοιχεία δείχνουν μάλλον το αντίθετο. Η Γερμανία κερδίζει κάθε φορά που οι άλλοι τα σπάνε. Αυτό μοιάζει ότι επιχειρεί και τώρα. Την ώρα που αρνείται η ίδια να δείξει αλληλεγγύη, χρηματοδοτεί με δισεκατομμύρια ευρώ τις γερμανικές εταιρείες για να αντέξουν στην κρίση. Και ποιος ξέρει, μετά την κρίση όποιος αντέξει ίσως να μπορεί να αγοράσει φτηνά αυτόν που δεν άντεξε.
Αυτή την εικόνα δημιουργούν και οι σημερινές αποφάσεις για την αντιμετώπιση των συνεπειών από την εξάπλωση του κορονοϊού. Μια Ευρώπη πολυκερματισμένη, με σαφή αδυναμία κατανόησης των κοινωνικών συνθηκών και των διαφορετικών αναγκών που έχουν οι λαοί σε κάθε κράτος ξεχωριστά. Μια Ευρώπη που αποφεύγει τα δύσκολα κλοτσώντας κάθε φορά λίγο παρακάτω το κατσαρολάκι. Μια Ευρώπη που διαρκώς σου δίνει την αίσθηση ότι προσπαθεί να κερδίσει χρόνο. Το ζήτημα είναι τι χάνει κάθε φορά που κερδίζει χρόνο;
Οι αποφάσεις και αυτή την φρορά είναι κατώτερες των περιστάσεων. Η ΕΚΤ εκτιμά ότι για την αντιμετώπιση των συνεπειών της κρίσης η Ευρώπη θα χρειαστεί τουλάχιστον 1,5 τρισεκατομμύριο ευρώ και ελεύθερη πρόσβαση στη ρευστότητα. Στον αντίποδα, το Eurogroup αποφάσισε πακέτο 540 δισεκατομμύρια ευρώ και πολλές υποσχέσεις για το μέλλον. Η σκέψη για ευρωομόλογο έφυγε πριν στην ουσία συζητηθεί. Οποιαδήποτε αμοιβαιοποίηση της ζημιάς ξυπνάει περίεργα αντανακλαστικά στο εσωτερικό της Ε.Ε.
Για ποιά Ευρώπη;
Είναι εντυπωσιακό πόσο λίγες ημέρες χρειάστηκαν για τη μεταστροφή της θέσης των ηγετών της Ε.Ε από το «όλοι μαζί απέναντι στην κρίση» στο όποιος έχει θα αντέξει. Είναι εντυπωσιακό ότι μέσα σε λίγες μέρες το «We are at war» εναντίον του κορονοϊού, μετατράπηκε σε ένα φτωχό πακέτο αντιμετώπισης των υγειονομικών αναγκών. Τα κράτη στην ουσία έμειναν να αντιμετωπίσουν τις οικονομικές συνέπειες με τα χρήματα που έχουν στα δημόσια ταμεία τους και τη δέσμευση ότι θα υπάρξει προσωρινή αναστολή των δημοσιονομικών περιορισμών.
Είναι αλήθεια ότι η υγειονομική «καταιγίδα» που έπληξε ολόκληρο τον κόσμο δημιούργησε προσδοκίες ότι αυτή τη φορά τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα δράσουν διαφορετικά. Είναι αυτό που λέμε όταν προκύπτουν θέματα υγείας: «την υγειά μας να έχουμε και όλα τα άλλα θα τα βρούμε». Κι όμως η Ευρώπη έδειξε ότι ακόμα και σε αυτή τη συγκυρία στο εσωτερικό της έχει μεγαλύτερη σημασία η δημοσιονομική ισορροπία.
Και αφού η Ευρωπαϊκή Ένωση, για ακόμα μια φορά, αποδεικνύει την αδιαφορία της για οποιαδήποτε μορφή αλληλεγγύης, σε λίγους μήνες όλοι μαζί θα αναζητούμε τις αιτίες που φουσκώνει το κίνημα των Ευρωσκεπτικιστών και γιγαντώνουν τα εθνικιστικά κινήματα, με αίτημα τους το τέλος της Ενωμένης Ευρώπης. Έτσι και αλλιώς, η Ευρώπη δεν θέλησε ποτέ να γίνει ενωμένη.