Νεκροταφείο και οικισμός της Ύστερης Εποχής του Χαλκού ανακαλύφθηκε στον Πλαταμώνα Πιερίας, κατά τις εργασίες κατασκευής των οδικών τμημάτων τα οποία πρόκειται να συνδέσουν τις τρεις σήραγγες των Τεμπών με την υπόλοιπη Εθνική Οδό.
Όπως αναφέρεται σε ανακοίνωση της Σοφίας Κουλίδου, αρχαιολόγου της ΚΖ' ΕΠΚΑ, η σωστική ανασκαφή που διενεργείται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πιερίας στο πλαίσιο κατασκευής της νέας εθνικής οδού ΠΑΘΕ- τμήμα Μαλιακός- Κλειδί Ημαθίας- αποκάλυψε στη θέση «Ρέμα Ξυδιάς» (περιοχή Πηγή Αρτέμιδος) του Πλαταμώνα νεκροταφείο και οικισμό της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, που ανάγονται στα μέσα της 2ης χιλιετίας π.Χ.
«Η θέση χρησιμοποιήθηκε κατ’ αρχήν ως νεκροταφείο με μέχρι στιγμής 19 αποκαλυμμένους κιβωτιόσχημους τάφους. Αρκετοί περιείχαν πλούσια κτερίσματα, όπως αγγεία (χειροποίητα και τροχήλατα μυκηναϊκού ρυθμού), χάλκινους κρίκους, οστέινες χάντρες, πήλινα «σφονδύλια» ή βαρύδια, χάλκινα μαχαίρια, έναν σφραγιδόλιθο κ.α. .Κάποιοι από τους τάφους είχαν ιδιαίτερα μικρό μέγεθος και προφανώς περιείχαν παιδικούς ενταφιασμούς» αναφέρεται στην ανακοίνωση.
Μετά την ταφική χρήση και ίσως παράλληλα με αυτήν κατασκευάστηκαν στην ίδια θέση αρχιτεκτονήματα τα οποία φέρνει τώρα στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη. Πρόκειται για δύο αψιδωτά κτήρια και μνημειακούς τοίχους (ίσως περιβόλους) που πιθανόν οριοθετούν τον οικιστικό χώρο. Το πρώτο αψιδωτό κτήριο σώζεται στο επίπεδο των λίθινων θεμελίων του και έχει μήκος περίπου 10μ..
«Η ανωδομή του θα ήταν κατασκευασμένη από πλιθιά, ίχνη των οποίων διατηρήθηκαν στο στρώμα καταστροφής του. Κατά τη διάρκεια της χρήσης του το αψιδωτό επεκτάθηκε με την προσθήκη κτηρίου ορθογώνιας κάτοψης με μεσοτοιχία. Στο εσωτερικό των κτηρίων εντοπίστηκαν οι πασσαλότρυπες των πασσάλων που στήριζαν τη στέγη, ίχνη από πήλινες χρηστικές κατασκευές, πληθώρα αγγείων, χειροποίητων αλλά και μυκηναϊκού ρυθμού, καθώς και λίθινα και πήλινα τέχνεργα. Εξωτερικά τους εντοπίστηκαν δύο πιθάρια που σώθηκαν τοποθετημένα στη θέση τους».
Όπως επισημαίνεται, δεύτερο αψιδωτό κτήριο εντοπίστηκε δίπλα στο πρώτο και παράλληλα προς αυτό- σώζεται επίσης στο επίπεδο των λίθινων θεμελίων του, ενώ συνεχίζεται η αρχαιολογική διερεύνησή του. Σε απόσταση λίγων μέτρων νότια των κτηρίων αποκαλύφθηκαν δύο μνημειακοί τοίχοι-περίβολοι αδιευκρίνιστης χρήσης, οι οποίοι σχετίζονται με πληθώρα καλής ποιότητας τροχήλατης μυκηναϊκού ρυθμού κεραμικής, καθώς και τμημάτων πιθαριών.
Ο αψιδωτός τύπος κτηρίου (θεωρείται ότι πρόκειται για οικία) έχει καταγωγή από την Μέση Εποχή του Χαλκού (ειδικότερα στην αρχή της 2ης χιλιετίας π.Χ.) και δεν έχει εντοπιστεί μέχρι σήμερα στην περιοχή του μακεδονικού Ολύμπου. «Το παράδειγμα του ρέματος Ξυδιά αποτελεί πιθανώς τοπική επιβίωση του τύπου στην Ύστερη Εποχή Χαλκού, όταν στους γνωστούς οικισμούς της ηπειρωτικής Ελλάδας κυριαρχεί πλέον ο ορθογώνιος μακρόστενος τύπος κτηρίου (“μέγαρο”)» τονίζεται στην ανακοίνωση.
Τα αψιδωτά κτήρια του ρέματος Ξυδιά αποτελούν σπάνιο δείγμα οικιστικής αρχιτεκτονικής σε μία περιοχή, όπου σπανίζουν τα οικιστικά κατάλοιπα της Ύστερης Εποχής Χαλκού (1600-1050π.Χ.).
Επιπλέον, ο συσχετισμός τους με πληθώρα κεραμικής μυκηναϊκού τύπου και ρυθμού επιβεβαιώνει την ένταξη της περιοχής στον θεσσαλικό-ευβοϊκό πολιτιστικό κύκλο. «Με την αποκάλυψη αυτή εμπλουτίζονται και συμπληρώνονται οι πληροφορίες για την ζωή και τον θάνατο κατά την Ύστερη Εποχή Χαλκού στην περιοχή» σημειώνεται σχετικά.
Παράλληλα, τονίζεται ότι οι νέες αυτές ανακαλύψεις αποτελούν σπουδαία ευκαιρία για τη μελέτη των κοινωνικών δομών εντός μιας περιόδου (μέσα 2ης χιλιετίας π.Χ) κατά την οποία «η οικιστική αρχιτεκτονική αρχίζει να αντικατοπτρίζει τον σταδιακό σχηματισμό μίας κοινωνικής ιεραρχίας –σε αντιπαραβολή με την μεσοελλαδική περίοδο που δεν διαφαίνεται η ύπαρξη σαφών κοινωνικών διαφοροποιήσεων. Στην περίπτωση μάλιστα που τα αψιδωτά κτήρια συνδέονται λειτουργικά με τους παρακείμενους κιβωτιόσχημους τάφους είναι δυνατόν να εξαχθούν σημαντικά συμπεράσματα για τις ταφικές πρακτικές των μέσων της 2ης χιλιετίας π.Χ».
Η Εφορεία Αρχαιοτήτων Πιερίας έχει συμπράξει με το υπουργείο Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων , με την Αυτοκινητόδρομος Αιγαίου Α.Ε., και με την Κοινοπραξία Μαλιακός-Κλειδί (MKC JV), ώστε το πρώτο αψιδωτό μαζί με το πρόσκτισμά του να μεταφερθούν και να αναδειχθούν στο αρχαιολογικό Πάρκο Λειβήθρων. Στον ίδιο χώρο θα παρουσιαστούν όλες οι αρχαιότητες που αποκαλύφθηκαν στο πλαίσιο της κατασκευής της νέας εθνικής οδού ΠΑΘΕ (τμήμα Μαλιακός-Κλειδί).