Χωρίς αμφιβολία σε τούτο τον κόσμο – τον μικρομέγαλο – μπορείς να βρεθείς αντιμέτωπος με τεράστιες αντιθέσεις σε όλα τα δρώμενα, σε κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα. Αλλά, ο κόσμος του σήμερα μετά απ’ όλες αυτές τις κολοσσιαίες αλλαγές σε τεχνολογικό και, επομένως, σε κοινωνικό επίπεδο έχει δημιουργήσει κάποιες σταθερές, που σε γενικές γραμμές, ο μέσος πολίτης αποδέχεται στην καθημερινότητα του.
Σταθερές που έχουν να κάνουν με τις ατομικές ελευθερίες, το δικαίωμα στην έκφραση, στη διαφοροποίηση αλλά και το δικαίωμα του ανήκειν.
Ωστόσο, δεν είναι και τόσο δύσκολο να δεις ότι οι ισορροπίες μας ως κοινωνία εκτός από μεταβαλλόμενες είναι και εύθραυστες. Ο ψηφιακός κόσμος – αποτέλεσμα της καινοτόμας σκέψης – είναι εδώ και θα αλλάξει, δραστικά, τον τρόπο με τον οποίο ζούμε. Όπως, εξάλλου, συνέβη με τη μηχανή εσωτερικής καύσης στις αρχές του προηγούμενου αιώνα.
Τα ερωτήματα με τα οποία θα βρεθούμε αντιμέτωποι ως επαγγελματίες, ως πολίτες αλλά και συνολικά ως κοινωνία, με θεσμούς και παραδόσεις, είναι προ των πυλών. Και, αν κάτι μας έχει διδάξει η ιστορία είναι ότι η πρόοδος θα λάβει μέρος είτε, εσύ, συμμετέχεις σε αυτή, είτε όχι.
Η ψηφιακή εποχή οδηγεί σε κοινωνική και οικονομική περιθωριοποίηση ολοένα και μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού. Το γεγονός ότι το χάσμα του ψηφιακού αναλφαβητισμού και της πρόσβασης στην πληροφορία είναι μία νέα μορφή ανισότητας – είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο το οποίο μπορεί να λάβει εκρηκτικές διαστάσεις.
Αλλά είμαστε σε θέση με το παραδοσιακό μοντέλο παιδείας να αντιμετωπίσουμε το χάσμα αυτό;
Οι ανισότητες, μετά από ένα όριο το οποίο δεν είναι διόλου εύκολα προσδιορίσιμο, υπονομεύουν τους θεσμούς και την ομαλή λειτουργία της Δημοκρατίας. Το αντίθετο, δηλαδή, από ότι πρεσβεύει ο ελεύθερος κόσμος. Και, πρέπει να βρούμε τα μέτρα, τις πολιτικές που θα περιορίσουν ή θα αντιστρέψουν την τάση αυτή. Τις πολιτικές που θα στηρίξουν την οικονομία της εργασίας, η οποία κατά γενική ομολογία έχει συρρικνωθεί και τίποτε δε δείχνει ότι τούτο θα αλλάξει, αυτόματα, προς την άλλη κατεύθυνση.
Η εκπαίδευση ήταν πάντα το αντίδοτο – αλλά ήταν και ένα πεδίο αντιπαράθεσης στη δημόσια σφαίρα λόγω της μαζικότητας και του κοινωνικού χαρακτήρα που παρουσιάζει. Η κοινωνία της γνώσης είναι η οικονομία της γνώσης χωρίς τούτα να είναι και ταυτόσημα. Δεν είναι τυχαίο ότι η δια βίου μάθηση, το ομαδικό πνεύμα, η αυτονομία και η τεχνολογία, ως αποτέλεσμα εξέλιξης των επιστημών, είναι τα κλειδιά που χρησιμοποιούν τα κράτη με υψηλούς δείκτες στην καινοτομία και την ευημερία.
Δεν είναι, ασφαλώς, μαγειρική συνταγή να την αντιγράψεις – αλλά είναι ένα πλαίσιο πολιτικής δράσης για να παίρνεις «έξυπνες» αποφάσεις. Και, οι έξυπνες αποφάσεις περνούν μέσα από τη βάσανο της κριτικής, της επικοινωνίας, της ελευθερίας του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι που είναι η πεμπτουσία της καινοτόμας σκέψης.
Επομένως, στην ψηφιακή εποχή η ολιστική προσέγγιση της γνώσης θα μας δώσει τις απαντήσεις που χρειαζόμαστε.
Συχνά λέγεται ότι η μικρή επιχείρηση είναι η ραχοκοκαλιά της οικονομίας και τούτο συμβαίνει λόγω της ευελιξίας της – σε αντίθεση πάντα με τους ογκώδης, γραφειοκρατικούς οργανισμούς. Ωστόσο, αν και το επιχειρείν - από - τα-σκαριά θα είναι πάντα στο επίκεντρο της οικονομίας – η βασική έρευνα απαιτεί μεγέθη που συχνά δεν έχουν τα μικρά «μαγαζιά». Δεν είναι, λοιπόν, ότι ένα μέγεθος ταιριάζει σε όλα. Δεν ήταν ποτέ έτσι – πόσο μάλλον σήμερα που ζούμε σε έναν πλουραλιστικό και σύνθετο κόσμο. Το ζήτημα στο Νέο Κόσμο δεν είναι ο απόλυτος έλεγχος, αλλά η παρέμβαση και η δημιουργική αμφισβήτηση.
Ποιο είναι, λοιπόν, το διακύβευμα στην οικονομία της γνώσης;
Είναι, ποσοτικά και ποιοτικά, μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις με μεγάλη διασπορά και έντονη εξωστρέφεια. Στο Νέο Κόσμο θα βρούμε μηχανές που σκέφτονται και παίρνουν αποφάσεις ή αλλιώς τεχνητή νοημοσύνη που θα αλλάξει τις κοινωνικές δομές και το παραγωγικό μας μοντέλο. Δηλαδή, θα αλλάξει τον τρόπο που παράγουμε και εργαζόμαστε δοκιμάζοντας τα πολιτικά συστήματα των βιομηχανικών χωρών.
Η φράση «Ο νικητής τα παίρνει όλα», μέσα στην υπερβολή της, περιγράφει μία εν γένει πραγματικότητα στη λειτουργία των αγορών. Και, τούτο, χαρακτηρίζει την 4η βιομηχανική επανάσταση περισσότερο από κάθε άλλη.
Τι σημαίνει όμως τούτο για την επιχειρηματικότητα και την εργασία; Τι σημαίνει για τον κοινωνικό ιστό και τη νέα πολιτική εποχή;
Οι απαντήσεις, ασφαλώς, δεν βρίσκονται στην εσωστρέφεια ή την φοβικότητα αλλά στον πολίτη του Νέου Κόσμου που θα κληθεί να αντιμετωπίσει τον κόσμο της πληροφορίας. Η πρώτη αντίδραση θα είναι η εσωστρέφεια και ο προστατευτισμός, αλλά δε μπορεί να είναι και η μόνιμη λύση. Το να γίνεις μέρος της αλλαγής απαιτεί γνώση και «η γνώση είναι δύναμη».. αλλά εξίσου σημαντική είναι και η «ματιά», διότι όταν αλλάζει ο τρόπος που κοιτάς, δεν αλλάζει απλώς η οπτική γωνία, όπως συχνά λέμε, αλλάζει και το ίδιο το υποκείμενο.