Πριν από μερικά χρόνια, η Σοσάνα Γκρίνμπεργκ στεκόταν έξω από ένα κτίριο στο Λοτζ της Πολωνίας, που κάποτε ανήκε στην οικογένειά της, κρατώντας μια παλιά φωτογραφία στα χέρια της ενώ δάκρυα κυλούσαν στο πρόσωπό της.
Ήταν μια κόμη προσπάθεια διεκδίκησης περιουσιών που χάθηκαν κατά τη διάρκεια του Β′ Παγκοσμίου Πολέμου και του Ολοκαυτώματος.
Ο πατέρας της 76χρονης σήμερα Γκρίνμπεργκ, η οποία ζει στο Τελ Αβίβ, ήταν επικεφαλής μιας εξέχουσας, πλούσιας εβραϊκής οικογένειας στο Λοτζ που είχε στην ιδιοκτησία της βιομηχανικά κτίρια, σπίτια, διαμερίσματα, εξοχικές κατοικίες.
Όταν μπήκαν στην Πολωνία οι Ναζί, η περιουσία κατασχέθηκε μαζί με τα οικογενειακά κοσμήματα. Αναγκάστηκαν να μπουν στο γκέτο του Λοτζ. Αργότερα, ο πατέρας του Γκρίνμπεργκ και τα αδέλφια του στάλθηκαν στο Άουσβιτς και μόνο ο πατέρας της επέζησε.
Μετά τον πόλεμο, η νέα κομμουνιστική κυβέρνηση στην Πολωνία κρατικοποίησε περιουσίες που είχαν κατασχεθεί ενώ οι άποροι επιζώντες του Ολοκαυτώματος ξαναέχτισαν τη ζωή τους από την αρχή σε άλλο τόπο.
Μετά την κατάρρευση των κουμουνιστικών καθεστώτων στην Ευρώπη, το 1989, οι περισσότερες χώρες του πρώην σοβιετικού μπλοκ έλαβαν μέτρα για την παροχή αποζημίωσης στους Εβραίους που ζούσαν προπολεμικά στις χώρες αυτές.
Νέος νόμος θα διαγράφει τις διεκδικήσεις
Η Πολωνία είναι η μόνη μεγάλη χώρα που δεν έχει εφαρμόσει ένα τέτοιο πρόγραμμα και τώρα φαίνεται πως ετοιμάζεται να κάνει ακόμη πιο δύσκολα τα πράγματα για τους επιζώντες αυτών και τους απογόνους τους.
Τις επόμενες εβδομάδες, όπως αναφέρει ο Guardian, ένας νέος νόμος αναμένεται να κατατεθεί στο πολωνικό κοινοβούλιο που θα ορίζει τα 30 έτη ως ανώτατο όριο για προβολή νομικής αμφισβήτησης του ιδιοκτησιακού καθεστώτος ακινήτων.
Με τον τρόπο αυτό φυσικά αυτομάτως διαγράφει χιλιάδες απαιτήσεις για αποκατάστασή ή αποζημίωση.
Η πολωνική κυβέρνηση δήλωσε ότι οι νέοι κανονισμοί αποσκοπούν στην αποτροπή απάτης και ”παρατυπιών” ενώ έχει δηλώσει πως ”δεν ευθύνεται για το Ολοκαύτωμα, μια θηριωδία που διέπραξαν οι Γερμανοί [κατακτητές]” υπονοώντας πως δεν είναι και υπόχρεη για αποζημιώσεις.
Αρκετές χώρες πάντως επικρίνουν τη στάση της Πολωνίας με πρώτες το Ηνωμένο Βασίλειο, τις ΗΠΑ και φυσικά το Ισραήλ.
Ο Γκίντεον Τέιλορ, από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εβραϊκών Επιστροφών, δήλωσε στον Observer ότι η νομοθεσία αυτή είναι ένα ”τρομερό λάθος” που ”θα εξαλείψει βασικά κάθε διεκδίκηση” και πρόσθεσε πως τα επιχειρήματα της πολωνικής κυβέρνησης ότι πρέπει δηλ. να υπάρχει νομική εξασφάλιση, είναι ορθά . ”Ωστόσο, με αυτό έρχεται η ανάγκη να αντιμετωπιστούν τα υποκείμενα ζητήματα”.
Μια προβληματική σχέση με το παρελθόν
Άλλες χώρες του πρώην σοβιετικού μπλοκ συμβιβάστηκαν με το παρελθόν. ”Αλλά η Πολωνία προσπαθεί να αγνοήσει το παρελθόν και να ξαναγράψει πάνω σε αυτό, πάνω σε κάτι που ήταν μια τεράστια αδικία”, όπως λέει.
Ορισμένες εξέχουσες Πολωνικές προσωπικότητες είχαν υποστηρίξει ”την αντιμετώπιση της ιστορίας ανοιχτά και με διαφάνεια, αλλά δυστυχώς υπάρχουν ισχυρότερες φωνές που απορρίπτουν κάθε προσπάθεια να δούμε τι συνέβη. Η ελπίδα μας είναι ότι θα επικρατήσουν οι σοφότεροι, αλλά είναι πολύ δύσκολο”.
Πριν από τρία χρόνια, η Πολωνία κατέστησε ποινικό αδίκημα να κατηγορήσει κάποιος τη χώρα για συνέργεια στα ναζιστικά εγκλήματα πολέμου και το αδίκημα επισύρει ποινή φυλάκισης έως και τριών ετών. Μετά τη διεθνή κατακραυγή, ιδιαίτερα από το Ισραήλ και τις ΗΠΑ, η κυβέρνηση της Βαρσοβίας υποχώρησε, καθιστώντας το αδίκημα αστικής φύσεως και όχι ποινικής.
Πριν από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, ζούσαν πάνω από 3 εκατομμύρια Εβραίοι στην Πολωνία που φιλοξενούσε την μεγαλύτερη εβραϊκή κοινότητα στην Ευρώπη. Περίπου το 90% σκοτώθηκαν στο Ολοκαύτωμα, πολλοί στα ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου. Τώρα ο εβραϊκός πληθυσμός της Πολωνίας αριθμεί περί τα 10.000 άτομα.
Κληρονόμος αλλά όχι ιδιοκτήτρια
Ο πατέρας της Γκρίνμπεργκ της είχε ζητήσει να διεκδικήσει την περιουσία της οικογένειας. Τελικά το 2016 είχε την ευκαιρία της ενώπιον τους δικαστηρίου.
«Στο βήμα του μάρτυρα ήμουν πιο δυνατή και από ατσάλι. Η φωνή του πατέρα μου μίλησε από εμένα, στο όνομα της οικογένειάς μου και των 6 εκατομμυρίων Εβραίων που πέθαναν”, είπε η Γκρίνμπεργκ.
Αφού το δικαστήριο αποφάσισε ότι ήταν νόμιμη κληρονόμος, πήγε στον τάφο του πατέρα της. ”Του είπα ότι κέρδισε, ότι η αξιοπρέπεια της οικογένειας είχε αποκατασταθεί”.
Όμως, μέσα σε λίγες εβδομάδες, το πολωνικό γραφείο κτηματολογίου αρνήθηκε το αίτημά της να καταχωρηθεί το ακίνητο στο όνομά της, επικαλούμενο μια ”προειδοποίηση” που καταχωρήθηκε τη δεκαετία του 1950. ”Σοκαρίστηκα. Ήμουν η κληρονόμος αλλά όχι η ιδιοκτήτρια”.
Ο νέος νόμος αποτελεί ένα ακόμη πλήγμα για την υπόθεση της Γκρίνμπεργκ και άλλων απογόνων που είναι σε ανάλογη θέση.
″Το ακίνητο δεν ανήκει στην πολωνική κυβέρνηση, ανήκει στην οικογένειά μου. Δεν έχει σημασία πόσα χρόνια έχουν περάσει. Ελπίζω ότι ο κόσμος δεν θα σωπάσει. Δεν ξεχνώ και δεν συγχωρώ. Ποτέ”, λέει η Γκρίνμπεργκ.