Για να φτάσει να εξαρτάται η ζωή τόσων πολλών από έναν απαίδευτο πρώην αχθοφόρο σηµαίνει ότι έχει διαµορφωθεί ένα ολόκληρο καθεστώς, που επιτρέπει σε τέτοιους ανθρώπους να βρίσκονται σε τόσο υπεύθυνες θέσεις.
Το δυστύχημα στα Τέμπη αποκάλυψε με τον πιο τραγικό τρόπο χρόνιες παθογένειες του ελληνικού δημοσίου και, μεταξύ αυτών, τον τρόπο επιλογής, εκπαίδευσης και διαχείρισης του προσωπικού. Πολλοί έδειξαν ως ηθικό αυτουργό του εγκλήματος με θύματα τόσα νέα παιδιά, το πελατειακό σύστημα και τη γενικότερη ευνοιοκρατική λογική κι ανευθυνότητα με την οποία λειτουργεί το «σύστημα». Είναι γεγονός ότι για να φτάσουμε να εξαρτάται η ζωή τόσων πολλών από έναν απαίδευτο πρώην αχθοφόρο σημαίνει ότι έχει διαμορφωθεί ένα ολόκληρο καθεστώς, που επιτρέπει τέτοιους ανθρώπους να βρίσκονται σε τόσο υπεύθυνες θέσεις.
Θα ήταν πολύ πιο απλά τα πράγματα εάν, εκτός από τους φυσικούς αυτουργούς, τους σταθμάρχες και τον επόπτη τους, μπορούσαμε να υποδείξουμε και μερικούς ακόμη υπευθύνους για λάθη και παραλείψεις σε ό,τι αφορά την ασφάλεια των τρένων και να τελειώσει η ιστορία με την παραδειγματική τους τιμωρία. Εξυπακούεται ότι αυτό πρέπει να γίνει, αλλά δυστυχώς δεν αρκεί· το καρκίνωμα είναι πολύ βαθύτερο, χρονίζον, και έχει μολύνει ολόκληρο τον οργανισμό, το κράτος, αλλά και την κοινωνία.
Στο παρόν σημείωμα θέλω να μεταφέρω την εμπειρία μου από την επαγγελματική εκπαίδευση και το πώς εκεί πιστοποιείται η επαγγελματική επάρκεια πολλών αποφοίτων που, εάν κρίνονταν αντικειμενικά και με πρώτο και έσχατο κριτήριο όχι το ατομικό, αλλά το κοινωνικό όφελος, δεν θα τους χορηγούνταν ποτέ πτυχίο επαγγελματικής ειδικότητας.
Όπως είναι γνωστό, το επαγγελματικό λύκειο, εκτός από το ισότιμο του γενικού λυκείου απολυτήριο, παρέχει επίσης πτυχίο σε κάποια επαγγελματική ειδικότητα. Έχει, επομένως, ο διδάσκων στα ΕΠΑΛ την ευθύνη να αξιολογήσει και να κρίνει εάν ο τελειόφοιτος πληροί τις γνωστικές και νοητικές προϋποθέσεις προκειμένου να λάβει το πτυχίο. Πρόκειται για μία πολύ σοβαρή ευθύνη. Φανταστείτε μόνο έναν βοηθό ηλεκτρολόγου που δεν κατανοεί την επικινδυνότητα του ηλεκτρικού ρεύματος και δεν εφαρμόζει τα μέτρα ασφαλείας. Φανταστείτε μία βοηθό νοσηλεύτριας που δεν είναι σε θέση να ξεχωρίσει τα φάρμακα που πρέπει να δοθούν σε ασθενή. Φανταστείτε οποιονδήποτε επαγγελματία που δεν μπορεί να κατανοήσει τι ακριβώς γράφουν οι οδηγίες χρήσης εργαλείων, φαρμάκων, συσκευών κ.λπ.
Η «καλοσύνη» των καθηγητών και η Πολιτεία
Κι όμως, με ευθύνη, πέραν του εκάστοτε καθηγητή-αξιολογητή, και μιας σειράς παραγόντων, άτομα «περιορισμένης ευθύνης» κι ελάχιστης έως μηδαμινής γνωστικής επάρκειας γίνονται κάτοχοι τέτοιων πτυχίων με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Γιατί, πέρα από την κακώς εννοούμενη «καλοσύνη» του διδάσκοντα που «λυπάται» - δεν το αντέχει, βρε παιδί μου - να κόψει μαθητή, που δεν έχει το επίπεδο να γίνει βοηθός τεχνίτη ή λογιστή, στο έγκλημα συναυτουργούν κι άλλοι φορείς.
Πρώτα πρώτα η Πολιτεία, που επιτρέπει για παράδειγμα σε αποφοίτους των ειδικών επαγγελματικών γυμνασίων να εγγράφονται στα επαγγελματικά λύκεια. Αν δεν αντιλαμβάνεστε τι σημαίνει πρακτικά αυτή η ρύθμιση, αναφέρω απλώς, από προσωπική πείρα, ότι μπορεί να έχει κανείς στο ίδιο τμήμα άριστους μαθητές που στοχεύουν σε μία επιτυχία σε πανεπιστημιακή σχολή και παιδιά με σοβαρή διάσπαση προσοχής, υπερκινητικά, με προβλήματα τέτοια που χρήζουν εξατομικευμένης προσέγγισης και φροντίδας. Φανταστείτε σε μία τάξη να έχεις έναν ή δύο μαθητές που δεν εννοούν όχι τα λεγόμενα, αλλά ούτε καν να καθίσουν ήρεμα στο θρανίο τους ή στο εργαστήριο με τα τόσα μηχανήματα, εργαλεία και συσκευές και να μην παρακωλύουν τη διεξαγωγή του μαθήματος.
Πτυχία επαγγελµατικής ειδικότητας
Για τη χορήγηση όμως πτυχίων επαγγελματικής ειδικότητας σε άτομα που μπορεί ν’ αποδειχτούν επικίνδυνα τόσο για τη δική τους όσο και για την ακεραιότητα άλλων ανθρώπων, ευθύνεται και η αντιμετώπιση της επαγγελματικής εκπαίδευσης, συνολικά, όχι ως αυτό που θα έπρεπε να είναι και έχει ανάγκη η χώρα μας, αλλά ως ένα σχολείο δεύτερης, αν όχι και τρίτης ευκαιρίας. Το ότι γίνονται διαμαρτυρίες για να μη στέλνονται με υπόδειξη των διαγνωστικών κέντρων μαθησιακών δυσκολιών στα ΕΠΑΛ άτομα με διαγνωσμένη νοητική υστέρηση φανερώνει του λόγου το ασφαλές. Δεν αντιλαμβάνονται δηλαδή οι καθ’ ύλην αρμόδιοι ότι η παρουσία και μόνο παιδιών με περιορισμένο ή και ανύπαρκτο καταλογισμό σ’ ένα εργαστήριο με τόρνους και άλλα κοπτικά εργαλεία ή με ηλεκτρολογικό υλικό εγκυμονεί ένα σωρό κινδύνους, ενώ φανερά υπονομεύουν τον ίδιο τον σκοπό της επαγγελματικής εκπαίδευσης; Η κοινωνικοποίηση, η συμπερίληψη και η ομαλή ένταξη παιδιών με σοβαρές νοητικές ή άλλες δυσκολίες και ψυχικές παθήσεις είναι ένα ζήτημα που δεν μπορεί και δεν πρέπει να το αναλαμβάνει η επαγγελματική εκπαίδευση, αν όντως θέλουμε να έχουμε τέτοια στην ουσία και όχι στα χαρτιά.
Το αίσθηµα ευθύνης
Αλλά δεν είναι μόνον η νοητική και γνωστική επάρκεια το πρόβλημα, είναι και η υπευθυνότητα, η εντιμότητα, το εργασιακό ήθος. Το εκπαιδευτικό σύστημα, συνολικά, αντί να καλλιεργεί το αίσθημα ευθύνης και την εντιμότητα, εθίζει στην ανευθυνότητα, τη φυγοπονία και την περίσσεια θράσους και κοροϊδίας. Όταν «διδάσκουμε» τον μαθητή ότι ακόμη κι αν δεν ανοίξει ποτέ του βιβλίο, το απολυτήριο και το πτυχίο θα του χορηγηθούν οπωσδήποτε, τι χαρακτήρα και ποιο ακριβώς ήθος διαπλάθουμε;
Παρ’ όλα αυτά, τόσο η πολιτεία με τους νόμους και τους φορείς που αναφέρθηκαν, όσο και οι διευθύνσεις και οι διδάσκοντες πολλών ΕΠΑΛ, χορηγούν χαριστικά επαγγελματικά πτυχία, πιστοποιούν δηλαδή τη γνωστική και νοητική επάρκεια των κατόχων τους σε άτομα που ούτε τυπικά, κυρίως, όμως, ούτε ουσιαστικά πληρούν τις προϋποθέσεις. Κι αυτό παρ’ όλο που εάν καλούνταν ατομικά ο καθένας από τους εμπλεκόμενους στη διαδικασία αυτή να απαντήσει στο ερώτημα εάν ο ίδιος θα επέλεγε τεχνίτη ή αποκλειστική νοσοκόμα για δική του δουλειά και δικό του άνθρωπο έναν τέτοιο άσχετο, ανέντιμο και όχι ιδιαίτερα ευφυή πτυχιούχο, θα απαντούσε, φυσικά, αρνητικά… Αν τώρα κάποιος από αυτούς τους πτυχιούχους βρεθεί, μέσω του πελατειακού συστήματος, σε υπεύθυνη θέση, θα αναζητούμε πάλι όλοι τους υπεύθυνους. Γιατί δεν είναι ένας «ο κυρ Βασίλης» του ΟΣΕ. Είναι, δυστυχώς, στρατιές ολόκληρες.
* Ο Τάσος Χατζηαναστασίου είναι εκπαιδευτικός