Της Θεοδώρας Λαζαρέτου - Δρ. Νομικής ΕΚΠΑ, DEA de Droit, Universite LYON III, TADAT (IMF) assessor εφοριακής υπαλλήλου1
Η Θεοδώρα Λαζαρέτου Δρ. Νομικής ΕΚΠΑ, DEA de Droit, Universite LYON III, TADAT (IMF) assessor, εφοριακή υπάλληλος γράφει στο ΕΝΑ για το φορολογικό προεκλογικό πρόγραμμα του Δημοκρατικού κόμματος των ΗΠΑ. Περιγράφει τους βασικούς άξονες των δεσμεύσεων του νικητή των εκλογών Τζο Μπάιντεν και τις συσχετίζει με τη δομή του αμερικανικού φορολογικού συστήματος καθώς και την πρόσφατη φορολογική πραγματικότητα των ΗΠΑ. Το ενδιαφέρον είναι αν, η φορολογική πολιτική των Δημοκρατικών επηρεάσει την Ευρώπη.
Ο Δημοκρατικός υποψήφιος Τζο Μπάιντεν κέρδισε τις Αμερικανικές εκλογές 2020 με ρεκόρ ψήφων για εκλεγμένο Πρόεδρο των ΗΠΑ, με ρεκόρ διαφοράς από τον αντίπαλό του Ρεπουμπλικάνο υποψήφιο Ντόναλντ Τραμπ και με ρεκόρ συμμετοχής ψηφοφόρων στις εκλογές2. Η τετραετία Μπάιντεν αναμένεται πλούσια σε κοινωνικοοικονομική και πολιτική κινητικότητα. Η νέα αμερικανική διοίκηση καλείται να διαχειριστεί και επιλύσει τόσο εσωτερικά θέματα, συσσωρευμένα από χρόνια με προεξέχοντα αυτά των ανισοτήτων και των φυλετικών διακρίσεων, όσο και διεθνή θέματα όπως η κρίση Covid-19, η συμφωνία των Παρισίων για το κλίμα, ο ανταγωνισμός με την Κίνα κ.α.
Ο Δημοκρατικός υποψήφιος με το προεκλογικό πρόγραμμά του έδωσε, από νωρίς, το στίγμα της προεκλογικής ρητορικής και της αναμενόμενης διοίκησης: έμφαση στην άμβλυνση των ανισοτήτων και δράση για την κλιματική αλλαγή. Ψηλά στη ρητορική διατηρήθηκε, καθόλο τον προεκλογικό χρόνο, η αντιπαράθεση των υποψηφίων προέδρων για τη φορολογία. Η πρόταση των Δημοκρατικών για αύξηση της φορολόγησης των εταιρικών κερδών και των υψηλών εισοδημάτων των ιδιωτών προκάλεσε το διεθνές ενδιαφέρον γιατί, βρίσκεται σε αντίθεση με τη μέχρι σήμερα κρατούσα τάση για μείωση των φόρων.
Η προεκλογική αντιπαράθεση ανέδειξε σε κομβικό σημείο του διαλόγου το εξής ερώτημα: με τι συντελεστή φορολογείται το εισόδημα από την εργασία και με τι συντελεστή το εισόδημα από συσσωρευμένο παθητικό κεφάλαιο; Με άλλα λόγια, το εισόδημα από την εργασία έχει την ίδια φορολογική επιβάρυνση με το εισόδημα από τον πλούτο; Τι τελικά επιβραβεύεται, η εργασία ή η συσσώρευση πλούτου; Και αν ναι, ποια η επίπτωση στα εισοδήματα; Οι απαντήσεις στα προηγούμενα ερωτήματα που προκρίνει το Δημοκρατικό κόμμα στο προεκλογικό του πρόγραμμα οριοθετούν το στίγμα της αναμενομένης πολιτικής, υπέρ της φορολόγησης του πλούτου -ως εργαλείο για την άμβλυνση των ανισοτήτων3.
Η ενασχόληση από μέρους μας καθώς και η παρακολούθηση της υλοποίησης του προεκλογικού φορολογικού προγράμματος των Δημοκρατικών έχει τη σημασία της για δύο λόγους:
Πρώτον, οι φορολογικές εξελίξεις στις ΗΠΑ επηρεάζουν κατά κανόνα το διεθνές φορολογικό περιβάλλον. Έτσι π.χ., ο νόμος Tax Cuts and Jobs Act (TCJA) του Δεκεμβρίου 2017 που έφερε σημαντικές μειώσεις στη φορολογία των εταιρικών κερδών στις ΗΠΑ4 παρέσυρε σε μείωση το ύψος της εταιρικής φορολογίας στον Καναδά, στη Γαλλία, στη Γερμανία κ.α.
Δεύτερον, η υλοποίηση των φορολογικών επιλογών του προγράμματος θα ωθήσει περισσότερο την παγκόσμια δράση για την αντιμετώπιση της φοροαποφυγής των πολυεθνικών εταιρειών5 και τη συζήτηση για τον αναδιανεμητικό ρόλο του φόρου6.
Αλλά ας δούμε πρώτα τη δομή του αμερικανικού φορολογικού συστήματος και στη συνέχεια την πρόσφατη φορολογική πραγματικότητα. Το φορολογικό σύστημα των ΗΠΑ αντλεί δημόσια έσοδα από φόρους που επιβάλλονται στα εισοδήματα των ιδιωτών (στη βάση της προοδευτικότητας), στα κέρδη των εταιριών, στην κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών και στην ακίνητη περιουσία. Στα δημόσια έσοδα συμπεριλαμβάνονται και τα έσοδα από την κοινωνική ασφάλιση, έσοδα που προορίζονται για τη χρηματοδότηση των συντάξεων, της υγειονομικής περίθαλψης και των προγραμμάτων κατά της ανεργίας. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ (2018), το μερίδιο συμμετοχής των εσόδων από τους φόρους στα εισοδήματα των ιδιωτών ανέρχεται σε 40% επί του συνόλου των δημοσίων εσόδων, από τους φόρους στα κέρδη των εταιρειών ανέρχεται σε 4,4%, από τους φόρους στην κατανάλωση σε 17,6% και από τους φόρους στην ακίνητη περιουσία σε 12.2%. Τέλος, τα έσοδα από τις κοινωνικοασφαλιστικές εισφορές ανέρχονται στο 25,1% του συνόλου των δημοσίων εσόδων (ΠΙΝΑΚΑΣ 1).
Χαρακτηριστικό του αμερικανικού φορολογικού συστήματος - όταν αυτό συγκρίνεται με τα αντίστοιχα συστήματα των χωρών του ΟΟΣΑ - είναι ότι αντλεί κυρίως έσοδα από την άμεση φορολογία (ιδίως των ιδιωτών) και λιγότερο από την έμμεση, δηλαδή από τη φορολόγηση της κατανάλωσης7 (ΠΙΝΑΚΑΣ 2). Το χαρακτηριστικό αυτό εξηγεί γιατί ο προεκλογικός φορολογικός διάλογος επικεντρώθηκε στην αναθεώρηση της άμεσης φορολογίας.
Η πρόσφατη φορολογική πραγματικότητα των ΗΠΑ σηματοδοτήθηκε από το νόμο Tax Cuts and Jobs Act που ψηφίστηκε το Δεκέμβριο 2017 και αναθεώρησε το ομοσπονδιακό φορολογικό σύστημα. Ο νόμος Tax Cuts and Jobs Act απετέλεσε προεκλογική δέσμευση του Ρεπουμπλικανικού κόμματος το 2016 με διακηρυγμένο στόχο την αύξηση της απασχόλησης και των εισοδημάτων. Έπειτα από τέσσερα χρόνια εφαρμογής, ο νόμος έφερε σημαντικές απώλειες στα δημόσια έσοδα, ύψους 1.5 τρισ. δολάρια. Το 83% των φοροελαφρύνσεων ωφέλησε μόλις το 1% του πληθυσμού8, ενώ τα λευκά νοικοκυριά ωφελήθηκαν από τις μειώσεις των φόρων σε διπλάσιο ποσοστό από τα αφροαμερικανικής ή λατινικής καταγωγής. Η πρόβλεψη του νόμου για μηδενικό φόρο στις ξένες επενδύσεις λειτούργησε σε βάρος των εγχώριων μεσαίου μεγέθους εταιριών, ενώ, ο πλούτος που δημιουργήθηκε από τις μειώσεις φόρων διοχετεύθηκε σε φυσικά πρόσωπα/ δικαιούχους και όχι σε νέες θέσεις εργασίας ή αυξήσεις μισθών ή επενδύσεις σε πάγια. Τέλος, δεν ανακόπηκε η τάση για μεταφορά της εταιρικής έδρας σε φορολογικούς παραδείσους9.
Σε αυτό το πλαίσιο δομής φορολογικού συστήματος και πραγματικότητας, ο εκλεγμένος Πρόεδρος Μπάιντεν δεσμεύτηκε για αύξηση των δημοσίων εσόδων από την άμεση φορολογία, έσοδα που θα διοχετευθούν στην κοινωνία. Το στίγμα της φορολογικής πολιτικής Μπάιντεν είναι διττό: από τη μία, η αύξηση της φορολόγησης των κερδών των εταιρειών και των υψηλών εισοδημάτων ιδιωτών και από την άλλη, οι φοροελαφρύνσεις σε όφελος των νοικοκυριών.
Συγκεκριμένα, ο φορολογικός συντελεστής στα κέρδη των εταιρειών θα ανέλθει στο 28% από 21% που είναι σήμερα. Το ετήσιο εισόδημα ιδιωτών άνω των 400.000 δολαρίων θα επιβαρυνθεί με συντελεστή 39.6% από 35% (για εισόδημα μέχρι 500.000 δολάρια) και 37% (για εισόδημα από 500.000 δολάρια και άνω) που είναι σήμερα10, ενώ, τα ετήσια εισοδήματα άνω του 1 εκατ. δολαρίων θα επιβαρύνονται φορολογικά με τον ίδιο συντελεστή τόσο για τα εισοδήματα από εργασία όσο και για τα εισοδήματα από επενδύσεις.
Θα διπλασιαστεί το ύψος του συντελεστή (από 10,5% σε 21%) στα κέρδη των εταιριών που δημιουργούνται στην αλλοδαπή και θα επιβληθεί πρόστιμο στις εταιρίες που μεταφέρουν παραγωγικούς τομείς τους στην αλλοδαπή και στη συνέχεια πωλούν τα προϊόντα τους στις ΗΠΑ.
Ακόμη, ο εκλεγμένος Πρόεδρος Μπάιντεν έχει προαναγγείλει σημαντική αύξηση της φορολογίας των μερισμάτων και του εισοδήματος από συσσωρευμένο παθητικό κεφάλαιο. Επίσης, την επιβολή φόρου 15% στα έσοδα σύμφωνα με τα αποτελέσματα χρήσης, έτσι ώστε να υπάρξει μια ελάχιστη φορολόγηση όλων ανεξαιρέτως των εταιριών. Τέλος δεσμεύτηκε για τη μείωση της έκπτωσης των ποσών που δαπανώνται για επενδύσεις σε εμπορικά κτίσματα και σε παραγωγή ενέργειας από ορυκτά καύσιμα.
Σε όφελος των νοικοκυριών μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος, ο εκλεγμένος Πρόεδρος έχει δεσμευτεί για την ενεργοποίηση σειράς φοροελαφρύνσεων: αύξηση της μείωσης φόρου για κάθε παιδί, έκπτωση για φοιτητικά δάνεια, έκπτωση των δαπανών για προγράμματα υγειονομικής ασφάλισης και συνταξιοδότησης, έκπτωση των δαπανών για φροντίδα παιδιών και ηλικιωμένων και αγοράς πρώτης κατοικίας. Επίσης δεσμεύτηκε για τη θέσπιση ιδιαίτερου αφορολογήτου στα εισοδήματα ιδιωτών ηλικίας άνω των 65 ετών χωρίς παιδιά.
Επαναφέροντας τις ΗΠΑ στη δράση για την κλιματική αλλαγή, ο εκλεγμένος Πρόεδρος δεσμεύτηκε για τη χορήγηση φορολογικών κινήτρων για την προώθηση της χρήσης ήπιων μορφών ενέργειας, της ηλεκτροκίνησης και της τεχνολογίας χαμηλής κατανάλωσης άνθρακα11.
Χωρίς να υιοθετούμε την προεκλογική κριτική του Ντόναλντ Τραμπ ότι ο Τζο Μπάιντεν φέρνει τη μεγαλύτερη αύξηση φόρων στην ιστορία των ΗΠΑ («biggest tax increase in the history»), είναι βέβαιο ότι η αύξηση των δημοσίων εσόδων από τη φορολογία θα είναι γενναία –εάν βέβαια υλοποιηθεί το προεκλογικό πρόγραμμα12. Αναμένεται αύξηση της τάξης του 1,41% του ΑΕΠ στα έτη 2021-202413 ή 4 τρισ. δολάρια στη δεκαετία 2021-203014. Η αμερικανική φορολογική δεξαμενή σκέψης ΤΑΧ FOUNDATION εκτιμά ότι τα ομοσπονδιακά φορολογικά έσοδα θα επανέλθουν στο ύψος που είχαν το 1998 (ΠΙΝΑΚΑΣ 3), με την επιφύλαξη πάντα της ενδεχόμενης μειωμένης ροής εσόδων λόγω της υγειοοικονομικής κρίσης. Πέραν της αύξησης των φόρων, το πρόγραμμα έχει έντονο αναδιανεμητικό αποτύπωμα προς όφελος κυρίως της κοινωνικής ασφάλισης, των υπηρεσιών για φροντίδα παιδιών και ηλικιωμένων και της δανειακής χρηματοδότησης των σπουδών των νέων.
Φυσικά, η υλοποίηση όλων των παραπάνω εξαρτάται από τη νομοθετική ψήφισή τους και εφαρμογή. Η ρητορική που ήδη αναπτύσσεται από πλευράς των Ρεπουμπλικανών είναι ότι πρώτον, η υψηλή φορολόγηση των εταιρικών κερδών μειώνει τις επενδύσεις (αφού τα κέρδη θα είναι λιγότερα) και κατ’ επέκταση τις θέσεις εργασίας -αν και έχει αποδειχθεί ότι στον πραγματικό κόσμο η φορολογία δεν είναι παρά μόνον μια από τις συνθήκες που επηρεάζουν την οικονομική δραστηριότητα και τους μισθούς– και κατά δεύτερον ότι, οι ΗΠΑ θα καταταχθούν σε χαμηλότερη θέση στην κλίμακα της διεθνούς ανταγωνιστικότητας με όπoιες τυχόν επιπτώσεις αυτό συνεπάγεται στις επενδύσεις και τη φορολογική μετανάστευση των πλουσίων ιδιωτών.
Χωρίς να μπορούμε να προδιαγράψουμε ποια θα είναι η επιρροή της αντιπαλότητας από πλευράς του Ρεπουμπλικανικού κόμματος στο νομοθετικό έργο15, είναι ενδιαφέρον να δούμε πως ο νέος πρόεδρος Μπάιντεν θα επιτύχει την υλοποίηση των προεκλογικών του δεσμεύσεων16 και ποια θα είναι τα αποτελέσματα της φορολογικής πολιτικής του στην άμβλυνση των ανισοτήτων17. Εξίσου ενδιαφέρουσα είναι, η επιρροή που ο νέος φορολογικός προσανατολισμός των ΗΠΑ θα ασκήσει στα φορολογικά συστήματα των ευρωπαϊκών χωρών18, καθώς επίσης στη φορολογική σκέψη, όπου η αναθεώρηση (με σκοπό την αύξηση) της ισχύουσας φορολόγησης των εταιρικών κερδών έχει τεθεί ζωηρά19.
1 Οι απόψεις που εκφράζονται στο παρόν κείμενο είναι προσωπικές.
2 Ο νέος Πρόεδρος των ΗΠΑ πήρε 15 εκατ. περισσότερους ψήφους από ότι έλαβε το Δημοκρατικό κόμμα στις προεδρικές εκλογές του 2016, ενώ ο Ντόναλντ Τραμπ έχασε λαμβάνοντας 11 εκατ. ψήφους περισσότερες από όσες είχε λάβει το 2016. Η πλατιά συμμετοχή στις εκλογές εξηγήθηκε είτε, από την αναβάθμιση του ενδιαφέροντος των νέων για την πολιτική ή είτε, από την κινητοποίηση για την απομάκρυνση του Ντόναλντ Τραμπ.
3 Garrett Watson, How should wealth and work be treated in the tax code ?, September 21, 2020, https://taxfoundation.org/biden-reward-work-wealth-tax-code/
4 Ο συντελεστής μειώθηκε στο 21% από 35%.
5 OECD, Global Forum on Transparency and Exchange of Information for Tax Purposes, http://www.oecd.org/tax/transparency
6 OECD, The role and design of net wealth taxes in the OECD, 2018, Emmanuel Saez , Gabriel Zucman, The triumph of injustice: how the rich dodge taxes and how to make them pay, Norton, 2019.
Σημειώνεται ότι ο Γάλλος οικονομολόγος Gabriel Zucman, με τη συνεργασία ομάδας επιστημόνων της Σχολής Οικονομικών Επιστημών του Παρισιού είναι επιφορτισμένος με την ίδρυση του Παρατηρητηρίου Φορολογίας της Ευρωπαϊκής ’Ένωσης (έργο του Παρατηρητηρίου θα είναι η παραγωγή πρωτότυπης και υψηλής ποιότητας έρευνας στον τομέα της φοροδιαφυγής, της φοροαποφυγής και του επιθετικού φορολογικού σχεδιασμού, με έμφαση στη φορολογία εισοδήματος των εταιρειών).
7 Στην Ελλάδα, η άσκηση της φορολογικής πολιτικής επικεντρώνεται στην άντληση εσόδων από την έμμεση φορολογία: ΦΠΑ, ειδικοί φόροι κατανάλωσης στα καύσιμα, ποτά και τσιγάρα, δηλαδή σε φορολογία που χαρακτηρίζεται από αντίστροφη προοδευτικότητα (έτσι εντείνεται η ανισότητα) και η πορεία των εσόδων της εξαρτάται από την εκάστοτε καταναλωτική συμπεριφορά. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ, η μεγαλύτερη πηγή εσόδων το 2019 ήταν από τη φορολογία στα αγαθά και υπηρεσίες, η οποία αντιστοιχούσε στο 15,3% του ΑΕΠ. Ακολούθησαν οι εισφορές στην κοινωνική ασφάλιση (11,9%), τα έσοδα από τη φορολογία εισοδημάτων και κερδών (8,3%) και τα έσοδα από τη φορολογία της περιουσίας (3,1% του ΑΕΠ) Αντίθετα, η πρώτη πηγή εσόδων στις χώρες του ΟΟΣΑ ήταν η φορολογία εισοδημάτων και κερδών (11,5% του ΑΕΠ), με δεύτερη τη φορολογία των αγαθών και υπηρεσιών (10,9% του ΑΕΠ) και ακολουθούν οι εισφορές στην κοινωνική ασφάλιση (9% του ΑΕΠ) και η φορολογία στην περιουσία (1,9% του ΑΕΠ). Στον εκτελούμενο Προϋπολογισμό, σε σύνολο φόρων 41,1 δισ. ευρώ στο 10μηνο του 2020, τα 23,6 δισ. ευρώ, δηλαδή το 57%, είναι από φόρους στα αγαθά και υπηρεσίες (από τα οποία 5,9 δισ. είναι ειδικοί φόροι ενεργειακών, καπνικών και λοιπών προϊόντων), ενώ μόνο 13,2 δισ. ευρώ ήταν φόρος εισοδήματος (32% του συνόλου). Πηγή: εφημ. ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ, 22.12.2020.
Επίσης: ΚΕΠΕ (2020), Eιδικοί φόροι κατανάλωσης στα καπνικά προϊόντα και τα αλκοολούχα ποτά στην Ελλάδα: έσοδα και ελαστικότητες.
8 Π.χ., το ύψος του ποσού που μπορούν οι πλούσιοι να κληρονομούν στους κληρονόμους τους χωρίς να καταβάλλουν φόρο κληρονομιάς ή δωρεάς διπλασιάστηκε και έφτασε: στα 11,58 εκατ. δολάρια για μεμονωμένα άτομα και στα 23,15 εκατ. δολάρια για ζευγάρια.
9 A tale of two policies: https://joebiden.com/two-tax-policies/
10 Προκειμένου να χρηματοδοτηθεί η κοινωνική ασφάλιση
11 Στην Ελλάδα έχει αναγγελθεί ότι, το 2021, προγραμματίζεται η παροχή κινήτρων για δαπάνες και επενδύσεις στην πράσινη οικονομία, ενέργεια και ψηφιοποίηση, με την πρόβλεψη υπερέκπτωσης αυτών των δαπανών από τα καθαρά κέρδη των επιχειρήσεων (πηγή: εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ, 27.12.2020).
12 Η αμερικανική φορολογική δεξαμενή σκέψης ΤΑΧ FOUNDATION δημοσιοποίησε πίνακα στον οποίο κατατάσσει τους μεταπολεμικούς φορολογικούς νόμους των ΗΠΑ με πρώτο στη σειρά κατάταξης εκείνον με τη μεγαλύτερη αύξηση φόρων. Το φορολογικό πρόγραμμα Μπάιντεν σε σύνολο 13 νόμων κατατάσσεται πέμπτο: https://taxfoundation.org/joe-biden-tax-increases-historical-context/
13 Erica York, Garett Watson, Placing Joe Biden’s tax Increases in historical context, October 22,2020, https://taxfoundation.org/joe-biden-tax-increases-historical-context/
14 Gordon B. Mermin, Surachai Khitatrakun, Chenxi Lu, Thornton Matheson and Jeffrey Rohaly,
An analysis of former Vice President BIDEN’S tax proposals, March 5, 2020, https://www.taxpolicycenter.org/publications/updated-analysis-former-vice-president-bidens-tax-proposals
15 Μετά τις επαναληπτικές εκλογές της 6.1.2021 στην πολιτεία Τζόρτζια, το Δημοκρατικό κόμμα έχει την πλειοψηφία στο Κογκρέσο που σημαίνει ότι, η ψήφιση των νόμων που θα προτείνει η νέα κυβέρνηση είναι δυνατή.
16 Σχ., Brain Faler, Raising taxes on the rich is an easy campaign slogan, but Congress won’t make it easy, POLITICO, 11.7.2020, John Foley, Joe Biden’s tax plan has a flaw: too many losers, Breakingviews Reuters, 19.10.2020, Garrett Watson, Potential regulatory changes in tax policy under the Biden Administration, November 24, 2020, https://taxfoundation.org/biden-regulatory-tax-changes/
17 Ο Martin Wolf στο άρθρο του Five forces that will define our post-covid future που δημοσιεύτηκε στο φύλλο της 16.12.2020 της εφημερίδας Financial Times εκτιμά ότι η ανισότητα είναι ο δεύτερος σημαντικός παράγοντας που θα χαρακτηρίσει τη μετά πανδημία εποχή. Γράφει σχετικά: The likelihood is that the inequalities exacerbated in the pandemic will not have reduced by 2025. The forces that have entrenched it are too powerful., https://www.ft.com/content/dd359338-6200-40d3-8427-901bad134e21
18 Σχ., R.S. Avi-Yonah, G. Mazzoni, Biden’s international tax plan, in: Tax notes international, vol. 100 (2020), no. 4 ; p. 525-531. Θέματα που επίσης συζητούνται είναι: η επιβολή ενός ελάχιστου φόρου σε παγκόσμιο ή εθνικό επίπεδο, η ύπαρξη αντικινήτρων για τη διατήρηση των κερδών εξωχώρια κ.α., IBFD,Webinar: US Tax Reform – Implications for the Rest of the World, 2018.
19 Σχ., Irma Mosquera Valderrama, A new wind change in direct taxation, German Law Journal (2020), pp. 90–95, doi:10.1017/glj.2019.102, OECD, Global Anti-Base Erosion Proposal (“GloBE”) - Pillar Two, 2019.