«Οι παραγωγοί ενδιαφέρονταν να συνεργαστούν μαζί μου μόνο για έργα που αφορούσαν Νοτιο-ασιάτες ή εθνικές μειονότητες. Πίστευαν ίσως ότι εάν εγώ στεκόμουν πίσω από την κάμερα... δε θα μπορούσα να καταγράψω την εικόνα των λευκών να περνούν από μπροστά. Ευτυχώς πάντως, συνάντησα και ανθρώπους που με είδαν πρωτίστως ως κινηματογραφιστή και μου έδωσαν την ευκαιρία να σκηνοθετήσω ταινίες και τηλεοπτικές σκηνές που συμπεριελάμβαναν και λευκούς στο καστ».
Το 1962, σε ηλικία εννέα ετών ο σκηνοθέτης Ουνταγιάν Πρασάντ, μετακόμισε με την οικογένειά του στο Λονδίνο από ένα μικρό χωριό της Ινδίας, το Σέβαγκραμ. Η αγάπη του για τον κινηματογράφο τον οδήγησε στην Εθνική Σχολή Κινηματογράφου και Τηλεόρασης του Μπέκονσφιλντ, από όπου αποφοίτησε τη δεκαετία του ’70 και άρχισε να σκηνοθετεί ντοκιμαντέρ, τηλεοπτικές σειρές και ταινίες στον κινηματογράφο, ξεπερνώντας κάθε είδους ρατσισμό που εμφανιζόταν στην επαγγελματική πορεία του.
Κατάφερε να είναι δύο φορές υποψήφιος στα Βραβεία της Βρετανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου (BAFTA), και έγινε γνωστός για τις ταινίες του, που δεν είναι «συμβατικές». Μία από τις πιο γνωστές, το «Brothers in Trouble», κέρδισε το 1996 το βραβείο «Χρυσός Αλέξανδρος» στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης. Παράλληλα με τις κινηματογραφικές ταινίες, ο Πρασάντ σκηνοθέτησε συνολικά 11 τηλεοπτικές σειρές κυρίως με το BBC και το Channel 4, ενώ από τον περασμένο Δεκέμβριο συνεργάζεται με το Netflix, για τη σειρά «Selection Day».
Το ερχόμενο Σάββατο, 1η Ιουνίου, ο Ουνταγιάν Πρασάντ θα βρεθεί στη σκηνή του TEDx Athens στο Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, προσκεκλημένος στη 10η διοργάνωση του προγράμματος προκειμένου να μιλήσει στο ελληνικό κοινό. Λίγα 24ωρα πριν φτάσει στην Αθήνα, είχα την ευκαιρία να συζητήσω μαζί του για τον σύγχρονο κινηματογράφο και την τηλεόραση, αλλά και να ακούσω -μεταξύ άλλων- την ενδιαφέρουσα άποψή του για την άνοδο του λαϊκισμού και το Brexit.
-Εδώ και τρεις δεκαετίες, σκηνοθετείτε ντοκιμαντέρ, ταινίες και σειρές για την τηλεόραση. Πώς έχετε δει -στ’ αλήθεια- να αλλάζει η κινηματογραφική βιομηχανία μέσα σε αυτό το διάστημα; Τι πρέπει να περιμένουμε τα επόμενα χρόνια;
Το συνολικό τοπίο της κινηματογραφικής παραγωγής αλλάζει με τρελούς ρυθμούς και κανείς δεν γνωρίζει τι θα φέρει το μέλλον. Για εμένα, είναι λυπηρό ότι οι ταινίες που φτιάχνονται για τον κινηματογράφο δεν έχουν πλέον το εύρος των θεμάτων και τα είδη που υπήρχαν κάποτε. Και δυστυχώς, δεν βλέπω πώς αυτό μπορεί να αλλάξει. Το πρόβλημα με τη μικρή οθόνη είναι ότι περιορίζει το εύρος των κινηματογραφικών δυνατοτήτων που προσφέρει η μεγάλη οθόνη. Αυτό σημαίνει ότι οι σκηνοθέτες έχουν ελαφρώς λιγότερα «εργαλεία» στην τσέπη τους, ειδικά όταν πρόκειται για παραγωγές που δεν είναι απλώς ένα θέαμα.
-Πώς βλέπετε τα αποτελέσματα από την «επέλαση» του streaming; Ποιες πιστεύετε ότι θα είναι οι συνέπειες του;
Οι υπηρεσίες streaming όπως το Netflix είναι σίγουρα το μέλλον για την τηλεόραση. Δεν γνωρίζω κάποιον κάτω των 40 που να παρακολουθεί οτιδήποτε εκτός από ζωντανά προγράμματα, όπως τα αθλητικά. Και προκαλούν ένα «κόλλημα» επί ώρες στην τηλεόραση στο οποίο οι περισσότεροι άνθρωποι ενδίδουν. Αλλά αυτό που είναι πραγματικά σπουδαίο σ’ αυτές τις πλατφόρμες είναι ότι παρέχουν ένα «σπίτι» σε εκείνους που θέλουν να κάνουν έργα που να δείχνουν «μεγάλα», μη συμβατικά, για τα οποία ο κινηματογράφος δεν φαίνεται να έχει πλέον χώρο.
-Από τον περασμένο Δεκέμβριο, το Netflix ξεκίνησε να προβάλλει μία δική σας σειρά, το «Selection Day». Πώς προέκυψε αυτή η πρώτη συνεργασία με την πλατφόρμα;
Το «Selection Day» ήταν πράγματι η πρώτη μου συνεργασία με το Netflix και ειλικρινά ελπίζω ότι δεν θα είναι η τελευταία! Ο σκηνοθέτης Anand Tucker μου ζήτησε να εμπλακώ αφού κατάφερε να εξασφαλίσει τα δικαιώματα για το υπέροχο βιβλίο του Arvind Adiga (στο οποίο έχει βασιστεί η σειρά). Είναι πολύ κολακευτικό ότι με πλησίασε, καθώς είναι πραγματικά ένας καταπληκτικός σκηνοθέτης.
-Μετράτε τρία βραβεία και επτά υποψηφιότητες σε θεσμούς όπως τα Βραβεία BAFTA. Υπάρχει κάποιο έργο σας για το οποίο αισθάνεστε περισσότερο υπερήφανος;
Είναι πολύ δύσκολο να διαλέξω μόνο ένα διότι έχω προσπαθήσει να προσεγγίσω όλη τη δουλειά μου με την ίδια ενέργεια και το αντίστοιχο πάθος. Το πρόβλημα είναι ότι από τη στιγμή που θα ολοκληρώσω μια ταινία, μου είναι πολύ δύσκολο να την παρακολουθήσω μετά γιατί πιάνω τον εαυτό μου να δίνω περισσότερη σημασία στα λάθη που θεωρώ ότι έκανα. Αλλά για να απαντήσω στο ερώτημά σας, υποθέτω ότι το «Brothers in Trouble» βρίσκεται πιο κοντά στα έργα που με κάνουν να νιώθω υπερήφανος και αυτό διότι έπαιξα καθοριστικό ρόλο για να γίνει η ταινία, αλλά και επειδή χρειάστηκαν εννέα χρόνια για να φτάσει το έργο στην οθόνη!
-Μετανιώσατε ποτέ για κάποια από τις ταινίες σας;
Φυσικά! Νομίζω ότι θα μπορούσα να ξανακάνω από την αρχή όλες αυτές τις ταινίες σε ένα πολύ υψηλότερο επίπεδο. Θα ευχόμουν πάντως κάποιες από αυτές να είχαν προωθηθεί πολύ καλύτερα από ό,τι συνέβη καθώς οι θεατές που εν τέλει κατάφεραν να τις δουν, τις εκτίμησαν πάρα πολύ.
-Γεννηθήκατε στην Ινδία και μετακομίσατε στο Λονδίνο με την οικογένειά σας όταν ήσασταν πολύ μικρός. Πώς βρεθήκατε στη Βρετανία;
Πήγαμε στο Λονδίνο όταν ήμουν εννέα ετών. Οι γονείς μου δεν ήταν οικονομικοί μετανάστες. Βρεθήκαμε εκεί διότι ο πατέρας μου είχε προσκληθεί να συμμετάσχει σε μια οργάνωση, η οποία ήταν τμήμα του κινήματος υπέρ της ειρήνης.
- Το γεγονός ότι είχατε έρθει από μία άλλη χώρα, σας δημιούργησε ποτέ οποιουδήποτε είδους προβλήματα;
Για αρκετό καιρό, δεν αντιμετώπισα κάποια έντονη φυλετική διάκριση, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έβλεπα να επηρεάζει τους άλλους. Νομίζω ότι μόνο όταν αποφοίτησα από την κινηματογραφική σχολή συνάντησα τον τυπικό ρατσισμό. Ίσως το καλύτερο παράδειγμα που μπορώ να σας δώσω είναι το εξής: Οι παραγωγοί ενδιαφέρονταν να συνεργαστούν μαζί μου μόνο για έργα που αφορούσαν Νοτιο-ασιάτες ή εθνικές μειονότητες. Πίστευαν ίσως ότι εάν εγώ στεκόμουν πίσω από την κάμερα... δε θα μπορούσα να καταγράψω την εικόνα των λευκών να περνούν από μπροστά. Ευτυχώς πάντως, συνάντησα και ανθρώπους που με είδαν πρωτίστως ως κινηματογραφιστή και μου έδωσαν την ευκαιρία να σκηνοθετήσω ταινίες και τηλεοπτικές σκηνές που συμπεριελάμβαναν λευκούς στο καστ. Αλλά επίσης έπιασα τον εαυτό μου κάποιες φορές να χρειάζεται να τους πείσω ότι έπρεπε να αλλάξουν κάποιους χαρακτήρες που σχετίζονταν με εθνικές μειονότητες, προκειμένου να αποτυπώνεται καλύτερα η εικόνα της σύγχρονης κοινωνίας.
-Έχετε επισκεφθεί τη χώρα μας στο παρελθόν. Γνωρίζοντας την έντονη κρίση που έχει περάσει η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, ποια είναι η σημαντικότερη συμβουλή που έχετε να δώσετε στο κοινό του TEDX, την 1η Ιουνίου;
Το 2005 έκανα την ταινία «Opa!» στο μαγευτικό νησί της Πάτμου, γι’ αυτό και αυτή δε θα είναι η πρώτη μου συναναστροφή με το ελληνικό κοινό. Ωστόσο, γυρίσαμε την ταινία πριν από την οικονομική κρίση. Έχω επισκεφθεί ξανά την Ελλάδα από τότε που έκανα το «Opa!» και είδα με τα μάτια μου την καταστροφή που προκάλεσε η κρίση. Η μόνη συμβουλή που μπορώ να δώσω στους νέους ανθρώπους είναι να συνεχίσουν να ελπίζουν και να μην εγκαταλείψουν τα όνειρά τους. Τα όνειρα μπορεί κατά καιρούς να αναβάλλονται, αλλά είναι πολύ σημαντικό να συνεχίσεις να ελπίζεις.
-Η Βρετανία είναι αντιμέτωπη με το Brexit και τις συνέπειές του. Αναρωτιέμαι αν αυτό ήταν αποτέλεσμα της ανόδου του λαϊκισμού στην βρετανική πολιτική. Ποια είναι η άποψή σας;
Για εμένα, το Brexit είναι κοντόφθαλμο. Δεν έχω υπάρξει ποτέ πιο απογοητευμένος και απαισιόδοξος για την παγκόσμια κατάσταση. Η άνοδος του λαϊκισμού φαίνεται πως είναι παγκόσμιο φαινόμενο που προκαλεί δυσπιστία και έχθρα ενάντια σε όποιον δε μοιάζει ή διαφωνεί μαζί σου. Όποιες κι αν είναι οι αντιλήψεις για την κατάσταση της ΕΕ, γεγονός είναι ότι ποτέ στην ιστορία της Ευρώπης δεν υπήρξε μία τόση μακρά περίοδος χωρίς πολεμικές συγκρούσεις ανάμεσα στα κράτη – μέλη της. Όμως, το συγκεκριμένο γεγονός φαίνεται να βρίσκεται πολύ χαμηλά στην ατζέντα εκείνων που όχι μόνο υποστηρίζουν το Brexit, αλλά επιθυμούν να δουν ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση να αποσυντίθεται. Η τελευταία μεγάλη σύγκρουση στην Ευρώπη οδήγησε στον θάνατο δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων. Ασφαλώς, αντιμετωπίζοντας την αναμφισβήτητη ανικανότητα και ηλιθιότητα της γραφειοκρατίας στην ΕΕ, οφείλουμε να διατηρήσουμε την ειρήνη που όχι μόνο απολαμβάνουμε αλλά μας έχει ωφελήσει σε μέγιστο βαθμό από το 1945. Κάποιοι μπορεί να λένε ότι είμαι πεσιμιστής, αλλά το να καταστρέφεις κάτι είναι πάντα ευκολότερο από το να το οικοδομήσεις. Και η ανθρώπινη μνήμη έχει αποδειχθεί ότι έχει την τάση να σφάλει δεδομένου ότι δε φαίνεται να έχουμε μάθει από τα λάθη του παρελθόντος.
-Συμμετέχετε σε πολλά διεθνή workshops γύρω από την σκηνοθεσία και το σενάριο. Ποια είναι η σπουδαιότερη συμβουλή που δίνετε στους φοιτητές σας για το τι πρέπει να κάνουν και τι να αποφύγουν ώστε να πετύχουν;
Αν κάποιος με ρωτήσει πώς να πετύχει στον κινηματογράφο, του λέω ότι εξαρτάται από αυτό που ο ίδιος θεωρεί επιτυχία. Αν επιθυμεί να γίνει πλούσιος και διάσημος - σίγουρα δεν μπορώ να τον βοηθήσω. Εάν πάλι θέλει να ελπίζει ότι θα δημιουργήσει ταινίες που θα τον φέρουν κοντά στο ακροατήριο, τότε πρέπει να μπορέσει να κατανοήσει σε βάθος τι κάνει μια ιστορία ενδιαφέρουσα ή συναρπαστική προτού φτάσει να μάθει πώς να χρησιμοποιήσει τα υπόλοιπα «εργαλεία» της Τέχνης. Στη συνέχεια, θα πρέπει να μπορεί να εμπνέει και να δίνει ενέργεια στους συνεργάτες του. Θα μείνω σε αυτό που ένας Βρετανός σκηνοθέτης είπε κάποτε: «Το να δημιουργείς ταινίες, είναι στα αλήθεια το καλύτερο πράγμα που μπορείς να κάνεις, όταν κινείσαι».